Mavzu: abbosiylar hukmronligi yillarida madaniy hayot

I.2. Maqsad va istaklarning asosiy mezonlari
Fuqarolarning oʻz saylov huquqini amalga oshirishi — ularning davlatni boshqarishda ishtirok etishining eng muhim shakllaridan biri. Saylov oʻtkazish tartibi va qoidalari, odatda, har bir davlatning konstitutsiyasi va boshqa konstitutsiyaviyhuquqiy hujjatlarda belgilanadi. Saylov turli koʻrinishda boʻladi. Unda aholi qatnashishi yoki ularning vakillarigina ishtirok etishi mumkin. Saylov ochiq yoki yashirin ovoz berish yoʻli bilan oʻtkaziladi. Qaysi organ saylanayotganligiga qarab parlamentga yoki prezidentlikka saylash, parlamentning umumiy yoki bir qismi uchun saylov oʻtkazilishiga qarab yalpi yoki qisman saylov boʻlishi mumkin. Hududiga qarab umumdavlat yoki mahalliy; oʻtkazilish vaqtiga qarab navbatdagi yoki muddatdan oldingi; bir partiyali, koʻp partiyali yoki partiyasiz; muqobillik asosida va nomuqobil (agar yagona nomzod koʻrsatilsa); toʻgʻri yoki koʻp bosqichli; asosiy yoki qoʻshimcha saylov oʻtkazilishi mumkin.Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga binoan, mamlakat Prezident saylovi, Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga hamda Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesiga, viloyatlar, tumanlar, shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlariga saylov tegishlicha ularning konstitutsiyaviy vakolat muddati tugaydigan yilda — dekabr oyi 3-oʻn kunligining 1-yakshanbasida oʻtkaziladi. Saylovlar umumiy, teng, toʻgʻridantoʻgʻri S huquqi asosida yashirin ovoz berish yoʻli bilan oʻtkaziladi (yana qarang Saylov tizimi, Saylov huquqi)
Saylovlar hayotning o’zi kabi hilma-xildir. Manipulyatsiyalar ijobiy, salbiy va neytral, kundalik va professional, samimiy va bo’lmagan va turli darajadagi xabardorlikdir. Biroq, kundalik hayotda salbiy manipulyatsiyalar ko’proq uchraydi, buning natijasida "manipulyatsiya" tushunchasi amalda "salbiy manipulyatsiya" bilan belgilanadi va odatda yomon niyat yoki yomon moyillikning namoyon bo’lishi sifatida tushuniladi. Bunday manipulyatsiyalar his-tuyg’ularga bosim, ayyor sukunat, yashirin takliflar va hatto lo’li gipnozini o’z ichiga oladi: barcha vositalar odamdan o’z foydasiga halol va ochiq yo’l bilan olish mumkin bo’lmagan narsalarni olishga qaratilgan. Psixologik manipulyatsiya - bu ijtimoiy ta’sirning bir turi yoki ijtimoiypsixologik hodisa bo’lib, u manfaatlar yo’lida yashirin, aldamchi va zo’ravonlik "Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X 438 http://oac.dsmi-qf.uz taktikalaridan foydalangan holda boshqa odamlarning idroki yoki xatti-harakatlarini o’zgartirishga qaratilgan faoliyatdir. Manipulyatsiya ongli boshqaruvni chetlab o’tadi va bizning xohishimiz yoki qarorimiz kabi ichimizdan bizga ta’sir qiladi. Bu odam sezmaydigan yoki ta’sir sifatida aniqlamaydigan ta’sir; bu odam boshqa odamlarning niyatlarini o’zinikidek qabul qila boshlagan ta’sirdir. Oddiy qilib aytganda, manipulyatsiya yashirin ta’sirdir. Biroq, odamlarning o’zaro ta’sirining barcha shakllarini u yoki bu nuqtalarga bog’lash mumkin emas. Shuning uchun E.L.Dotsenko o’zaro ta’sirga munosabatning besh turini ajratib ko’rsatdi. Shimoliy Amerikadagi ingliz tilida so'zlashadigan ommaviy axborot vositalarining hajmi kattaligi tufayli Qo'shma Shtatlarda yuzlab jurnallarning deyarli barcha qiziqishlariga javob bera oladigan yirik jurnal sanoati mavjud bo'lib, buni Amerikaning har qanday yirik shaharlaridagi har qanday gazeta do'koniga qarab bilib olishingiz mumkin. Amerika tahrirlovchilar jamiyati jurnali mukammallikni e'tirof etgan holda har yili o'tkaziladigan National Magazine Awards mukofotiga homiylik qiladi. AQShda haftalik uchta yetakchi yangiliklar jurnallari mavjud: Time, Newsweek va US News and World Report. Time har yili "Yilning eng yaxshi odami" nominatsiyasiga kiritilgani bilan mashhur, US News esa har yili Amerika kollejlari va universitetlarining reytinglarini e'lon qiladi. Qo'shma Shtatlarda o'ndan ortiq yirik siyosiy jurnallar, shu jumladan The Atlantic va The New Yorker nashr etiladi. Ko'ngilochar sohada Variety, Hollywood Reporter, America Pioneer va LA Record mashhur jurnallardir. Va nihoyat, Vanity Fair, Glamour, Vogue, Automobile va Rolling Stone singari Amerika xalqining turli xil qiziqishlari va sevimli mashg'ulotlariga javob beradigan yuzlab ixtisoslashgan jurnallardan tashqari, professional tashkilotlar tomonidan nashr etiladigan o'nlab jurnallar ham mavjud: ACM (kompyuter olimlari uchun) va ABA jurnali (yuristlar uchun). Two Mundos jurnali - har chorakda chop etiladigan ikki tilli (ingliz / ispan) turmush tarzi va ko'ngilochar jurnal.Kseniya Anatolyevna Sobchak (1981-yil 5-noyabrda, Leningrad) — rossiyalik jurnalist, televideniya va radio boshlovchisi, aktrisa, ssenariynavis, kino va televideniya prodyuseri. Sankt-Peterburgning birinchi meri Anatoliy Sobchak (1991-1996) va senator Lyudmila Narusovaning qizi. U bir qator teledasturlarning boshlovchisi bo'lgan, jumladan, "Dom-2" (TNT), "So'nggi qahramon" (Birinchi kanal). "Kumush yomg'ir" radiostansiyasida "Barabaka va kulrang bo'ri" dasturining boshlovchisi edi. 2019-2020-yillarda Super TV kanalining bosh prodyuseri. 2019-yildan buyon YouTube’da o'zining “Diqqat: Sobchak” shaxsiy kanalini boshqarib keladi (2022-yil noyabr holatiga ko‘ra) 3,22 million obunachi va 679 million ko'rilgan.2012-yil 22-oktabrdan 2013-yil 19-oktabrgacha u Rossiya muxolifati muvofiqlashtiruvchi kengashi aʼzosi bo'lgan. “Fuqarolik tashabbusi” partiyasi siyosiy kengashi a’zosi. 2018-yilda Rossiya Federatsiyasi Prezidentligiga nomzodini qo'yib, 1 237 692 (1,68%) ovoz bilan to‘rtinchi o‘rinni egallagan.Rossiya va Isroil fuqaroligiga ega.1981-yil 5-noyabrda Leningradda(hozirgi Sankt-Peterburg shahri) tug'ilgan. Otasi Anatoliy Aleksandrovich Sobchak Leningrad davlat universiteti yuridik fakulteti dotsenti (keyinchalik 1991-1996 yillarda Sankt-Peterburg meri). Onasi tarix fani oʻqituvchisi Lyudmila Borisovna Narusova. Ota tomondan Kseniya polyak, chex, rus va ukrain, ona tomondan rus va yahudiy ildizlariga ega.Kseniya Sobchak 185-sonli oʻrta maktabda ingliz tilini chuqur oʻrgangan va A. I. Gertsen nomidagi Rossiya davlat pedagogika universiteti qoshidagi maktabni tamomlagan.3-sinfgacha Kseniyaning oilasi Kustodiyeva ko'chasidagi 20-uyda yashagan.Sobchakning otasi Anatoliy Aleksandrovich qizini Sankt-Peterburg davlat universitetining yuridik fakultetiga kirishini xohlaydi, ammo qarama-qarshilik hissi tufayli Kseniya 1998-yilda xalqaro munosabatlar fakultetini tanladi. 2001-yilda, otasi vafotidan so'ng, Sobchak Moskvaga ko'chib o'tdi va MDXAI xalqaro munosabatlar fakultetiga o'qishini ko'chirdi. 2002-yilda u xalqaro munosabatlar bo'yicha bakalavr darajasini, 2004-yilda MDXAI Siyosatshunoslik fakultetida magistr darajasini oldi, u erda Rossiya va Fransiyadagi prezidentlik institutlarida ilmiy ishini himoya qildi
IX asrning oxiri —X asrning boshlarida xalifalikning janubida dehqonlar harakati ko‘tarildi, bu harakatga Karmat boshchiligida qo’zg’olon bo’lib, u o‘zini «payg‘ambar» deb e’lon qildi. Uning atrofiga juda ko‘plab qochoq dehqon va qullar kelib to‘plandi. Qo‘zg‘olonchilar katta qal’a qurdilar, bu qal’ani xalifa qo‘shinlari ololmadi. Keng ko‘lam olgai xalq harakatlari xalifalikni larzaga keltirib, ko‘p vaqtgacha uning birligini buzib qo‘ydi. Biroq xalifalikning parchalanishiga boshqa sabablar ham bor edi. Xalifalik turli mamlakatlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, turli-tuman xalqlarning murakkab bir konglomeratidan iborat ediki, bulardan ba’zilari o‘tmishda o‘ziniig yorqin tarixiga ega edi; shuning uchun ham bu xalqlar o‘z mustaqilligini tiklashga iitilar edilar; ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlannshi natijasida mahalliy aloqalar mustahkamlanib borgan sari bu intilish kuchayib borardi. Shu bilan birga xalifalik hokimiyati tobora zaiflashib bormoqda edi. Feodallashuv jarayoni Sharqda o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishiga qaramasdan, feodalizm taraqqiyotining ilk davrida G‘arbda qanday natijalarga olib kelgan bo‘lsa, bu yerda ham xuddi shunday natijalarga olib keldi. Mahalliy zodagonlar markaziy hukumat zarariga kuchayib bordi va ajralishga intildi. Amirlar, yer egalariga suyanib turib, o‘zlarnning mahalliy dinastiyalaryni vujudga keltira boshladilar. Xalifalik amaldorlari tomonidan markazlashtirilgan yer rentasi solig‘ining to‘planishiga qarshi ko‘tarilgan dehqon qo‘zg‘olonlaridan mahalliy zodagoilar o‘zlarining separatistik maqsadlarini amalga oshirish uchun foydalanar edilar.
Xalifalik haqiqatda VIII asrdayoq iarchalana boshlagan edi. 756 yilda Qurdoba amirligi ajralib chiqqandan keyin (929 yildan boshlab u xalifalikka aylandi) VIII asrning oxiri — IX asrning boshlarida Marokash bilan Tunis ajralib chiqdi. IX asrning o‘rtalarida Misr mustaqil bo‘lib qoldi (bu erda avvaliga tulunlar, keyinchalik X asrda Alining avlodlari— Fotimiylar idora qila boshlab, ular 969 yildan e’tiboran Misrni mustaqil Qohira xalifaligiga aylantirdi). IX va X asrlarda Eron ajralib chiqdi, avval sharqiy Eron (Xuroson), keyin esa g‘arbiy Eron ham ajralib chiqdi. Amudaryoning bu tomonidagi Mavoraunnahr deb atalgan joyda Somoniylar davlati tuzildi, uning markazi Buxoro shahri bo‘ldi, bu davlat X asrning boshidan qariyb oxirigacha yashadi. Frotda mustaqil bir davlat — Movsul sultonligi tuzildi. X asr o‘rtalarida Sharqiy Eron yerlari va Afg‘onistonning bir qismi qo‘shilib, eron-turklardan iborat kuchli G‘aznaviylar davlati vujudga keldi, bu davlatning poytaxti G‘azna shahri bo‘ldi. X asrning o‘rtalariga kelib xalifaning qo‘l ostida Arabiston va Mesopo-tamiyaning Bag‘dod atrofidagi bir qismigina qoldi. 945 yilda Erondagi shia feodal xonadonlaridan biri bo‘lgan Buiylar xonadoni Bag‘dodni bosib olib, xalifalikning uzoq vaqtgacha idora qildi. O’g’uz qabilalarning boshlig‘i To‘g‘rulbek sulton deb e’lon qilindi. Shundan keyin xalifalar qo‘lida faqat diniy hokimiyatgina qoldi. Shu tariqa Abbosiylar sulolasi vakillari Bag‘dodda uzoh vaqtgacha, mo‘g‘ullar istilosigacha, ya’ni 1258 yilgacha hukmronlik qilishdi. 1258 yili Chingiziy Xulakuxon Abbosiylar sulolasiga to’la barham berdi. Biroq xalifalikning parchalanishiga boshqa sabablar ham bor edi. Xalifalik turli mamlakatlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, turli-tuman xalqlarning murakkab bir konglomeratidan iborat ediki, bulardan ba’zilari o‘tmishda o‘ziniig yorqin tarixiga ega edi; shuning uchun ham bu xalqlar o‘z mustaqilligini tiklashga iitilar edilar; ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlannshi natijasida mahalliy aloqalar mustahkamlanib borgan sari bu intilish kuchayib borardi. Shu bilan birga xalifalik hokimiyati tobora zaiflashib bormoqda edi. Feodallashuv jarayoni Sharqda o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishiga qaramasdan, feodalizm taraqqiyotining ilk davrida G‘arbda qanday natijalarga olib kelgan bo‘lsa, bu yerda ham xuddi shunday natijalarga olib keldi. Mahalliy zodagonlar markaziy hukumat zarariga kuchayib bordi va ajralishga intildi. Amirlar, yer egalariga suyanib turib, o‘zlarnning mahalliy dinastiyalaryni vujudga keltira boshladilar. Abbosiylar zamonida arab dalati juda ham taraqqiy topdi. Bag’dod xalifaligi VIII – IX asrlarda ayniqsa kuchli edi. Bu vaqtda – Bag’dodni barpo etgan Mansur (754 – 755), Karl Buyukka zamondosh bo’lib, u bilan do’stona diplomatik aloqa qilgan Ma’mun ( 813 – 833) kabi qudratli xalifalar idora qildi. Abbosiylarning “oltin davri” Mu`tazid zamonida (892 – 902yy) tugadi. Xalifalik ana shu vaqtdan boshlab tushkunlikka yuz tutdi. Abbosiylar davlatida Eronning tasiri kuchli edi. Bu ta’sir vazirlik (buyuk vazir-xalifaning birinchi vaziri) unvonining joriy qilinishida ham, soliq solishda eron usullarining o’zlashtirishda (yer tuzilishining Erondagiga o’xshashi) ham, xalifalik ma’muriy jihatdan viloyatlarga bo’linib, ularga amirlar boshliq qilib qo’yilishida ham namoyon bo’ldi.
Abbosiylarning poytaxti – Bog’dod doira shaklida bo’lib, uning atrofi ikki qator devor bilan o’ralgan edi.