Mavzu: Aldegid, ketonlarni olinishi va xossalarini o`rganish

2-tajriba. Chumoli aldegidining polimerlanishi.
A) Xona haroratida polimerlash. Probirkaga 3 ml tozalanmagan formalin solib, unga 1 ml konsentrlangan sulfat kislota qo‘shing. Probirkani sovuq suvda sovutib turib chayqating. Oq cho‘kma hosil bo‘lishini kuzating. Cho‘kmani filtrlab, qolgan qoldiqni suv bilan yuving va filtr qog‘oz orasiga olib quriting.
B) Qizdirib polimerlash (tajriba mo‘rili shkafda o‘tkaziladi!). Soat oynasiga 3 ml formalin quying va quruq qoldiq qolguncha suv hammomida bug‘lating.
V) Ikki xil usulda hosil qilingan polimerning har biridan probirkaga solib, sovuq suv qo‘shing. Keyin eritmani qizdiring. Qizdirib hosil qilingan polimer (paraform) ning nisbatan eruvchanligiga e’tibor bering. Ikkinchisining erimasligiga saba, bunda uzun zanjirli polimer hosil bo‘lganligidir (n>100).

G) Har ikkala polimerdan probirkaga olib, alangada qizidiring. Qizdirish natijasida polimerlar parchalanib, monomer hosil qilgani uchun probirka devorlarida “qirov” hosil bo‘lishini kuzating. Monomer probirkaning sovuq devorda tezda yana polimerlanadi.


3-tajriba. Sirka aldegidning aldol kondensatlanishi.
Probirkaga 1 ml sirka aldegid eritmasidan quyib, unga o‘yuvchi natriyning 10 % li eritmasidan 0,5 ml qo‘shing va aralashmani asta sekin qizdiring. Eritmaning sariq rangga kirishiga va aldolning yoqimli hidiga e’tibor bering. Qizidirishni davom ettiring. Xushbo‘y hid yo‘qolib, o‘ziga xos o‘tkir hid-kroton aldegidining hidi hosil bo‘ladi. Tegishli reaksiya tenglamalarini yozing.
Probirkadagi eritmaga bromli suv yoki kaliy permangant eritmasi ta’sir ettirib, qo‘shbog‘ga reaksiya qilib ko‘ring.


4-tajriba. Formaldegidni ammiak bilan ta’sirlashuvi.
Chinni kosachaga 2 ml formalin quyib, unga bir tomchi fenolftalein eritmasi qo‘shing (fenolftalein bo‘lmasa, ammiak hidi kelguncha qo‘shiladi). Eritmani suv hammomida quriguncha bug‘lating.



A) Hosil bo‘lgan urotropin, ya’ni quruq qoldiqdan probirkaga ozroq solib, unga 2 n.li sulfat kislota eritmasidan 3-4 tomchi qo‘shib qizidiring. Urotropinning gidrolizlanishidan hosil bo‘lgan formalin hidiga e’tibor bering.



Eritmadan 2 tomchi olib aldegidlarga xos reaksiya bilan sinab ko‘ring. Urotropin bunday reaksiya beradimi? Qolgan eritma sovugach, unga 1 tomchi fenolftalein hamda qizil rang paydo bo‘lguncha o‘yuvchi natriyning 10 % li eritmasidan qo‘shing. Urotropin ishqorlar ishtirokida ham gidrolizlanib, ammiak hosil qiladi.
B) Probirkaga quruq qoldiqdan ozroq solib, suvda eriting. Hosil bo‘lgan eritmani ikkiga bo‘ling. Birinchisiga kumush nitratning 0,1 n.li eritmasidan tomizing. Oq cho‘kma tushishiga e’tibor bering. Urotropin (CH₂)₆N₄∙AgNO₃ tarkibli suvda erimaydigan birikma hosil qiladi. Ikkinchi probirkadagi eritmani cho‘kma ustiga quying.
V) Quruq qoldiqdan bir bo‘lagini pinset bilan ushlab alangaga tuting. Urotropinni qoldiqsiz yonishini kuzating.