Mavzu: Alisher Navoiy notiqlik san’atining buyuk qudrati

Olibmen taxti farmonimga oson

Cherik chekmay Xitoydan to Xuroson,

degan so‘zlarida ham shunday hikmat bor. Cherik - bu lashkar. Shoir lashkar tortmasdan Xitoydan Xurosongacha bo‘lgan sarhadni zabt etganligi haqida faxrlanib so‘zlamoqda. Ma’umki, Alisher Navoiyning ta’sir doirasi va darajasi har qanday sarkardadan ham ustun bo‘lgan. Nutq va tafakkur salohiyati uni vaziri a'zam darajasiga ko‘targan edi”. Bobokalonimiz hazrat Alisher Navoiyning til va nutq, nutq odobi, notiqlik san ati haqidagi fikrlari aynan haqiqatligiga shubha bo‘lishi mumkin emas.

Misollar: Yaxshi so‘zlay olish (nutq) - san'atdir, noyob hunardir. Uni egallashga intilgan: Erdin so‘z hunar, enchidin bo‘z hunar («Mahbub ul-qulub». 82-bet). Insonning odob-axloqini belgilaydigan omillardan biri uning sozi, nutqidir: Suvning mazasi muz bila, oshning mazasi tuz bila, odam yaxshilig‘i so‘z bila. (Mahbub ul - qulub, 79- bet)

So‘z zohir etar zamir ishi ko‘prigidin,

Til muxbir erur kungil pihon emgagidin,

Faxm ayla kishi holini so‘z demagidin,

Kim berdi xabar hadisi konglidagidin. (Nazm ul-javohir. 41- bet)  

So‘zlaganda diling bilan tiling bir bo‘lsin, chunki dildagi tilga chiqadi:

Oaq sent sevgay el bila bo‘lsang,

Tilu ko‘nglingni bir qilib birmy,

Nuqta sursang shukuftau xandon,

Tint qilsang, kushodou xushroy.

(Arbain, 59-bet)

Kishining so‘zi (nutqi) uning aqliy kamolotidan darak beradi:
Odamki demak birla kiromiydiru bas,
So‘z durri ishining intizomiduru bas,
Sihhat onchaki, ahli aql komiduru bas.
Aqliga dalil aning kalomiduru bas. (Nazm ul javohir. 25-bet)

Tilkifasih va dilpazir bo‘lgay - xo‘broq bo‘lgay,
Agar kungul bila bir bo‘lg‘ay.
(Mahbub ul-qulub. 60-bet)

Xulosa

Demak, shirinsuxanlik, chiroyli gapirishga intilish, notiqlik qadimiy tarixga ega ekan, bizning ham ajdodlanmiz intilgan qoidalarga amal qilishimiz lozim bo‘ladi. Alisher Navoiyga qadar va unga zamondosh bo‘lgan allomalarimiz asarlarida va o‘git- nasihatlarida inson uchun ma’naviy zebu ziynat bo‘lgan shirin muomala, chiroyli va muloyim so‘zlash, Notiqlik san’atini egallashga chaqiriq, da’vat tarix o‘zanidan bizgacha kelib bog‘lanadi. Bu muammoni hal etish esa har birimizning qo‘limizda, chidam va iroda bilan harakat qilsak, albatta, erishish mumkin.

Etiboringiz uchun rahmat