Mavzu: Amazoniya tabiatining asosiy xususiyatlari va ekologik muammolari

O'rmonlarni yo'q qilish

O'rmonlarni yo'q qilish Amazon yomg'ir o'rmonlari oldida turgan eng jiddiy muammolardan biridir. Oziq-ovqat qishloq xo'jaligi tashkiloti (FAO) ma'lumotlariga ko'ra, dunyodagi o'rmon qoplamining taxminan 50% yo'q qilindi. Amazonning bu tarzda ta'sirlanishining asosiy sabablari - bu aholi punktlari va qishloq xo'jaligini ekspluatatsiya qilish uchun er izlash.
Har qanday suv havzasi atrofidagi er har doim qishloq xo'jaligi uchun mos keladi, chunki u ozuqaviy tarkibiga va tuproq unumdorligiga ega. Xuddi shu tarzda, o'rmon qoplamining mavjudligi gumus va suvni ushlab turish nuqtai nazaridan tuproqning sifatini yaxshilaydi, chunki tuproq eroziyasi ehtimolini qoldirmaydi.
O'rmon tubi serhosil va to'xtatuvchi ta'sirga ega. Amazonda tuproq unumdorligi qisqa vaqt ichida osongina tugaydi va dalada ishlov berish juda qiyin. Buning sababi shundaki, qumli tuproq ingichka va shuning uchun qishloq xo'jaligi uchun mos emas.
Shu sababli, dehqonlar juda yaxshi hosil olish uchun o'rmonda yangi joylarni izlashni davom ettirmoqdalar, bu esa o'rmonlarni yo'q qilish va degradatsiyaga olib keladi. Shu sababli, Amazon yomg'ir o'rmonlari boshqa o'rmonlarga qaraganda ikki baravar ko'p o'rmonlarni kesishga duch keladi.
Umid qilamanki, ushbu ma'lumotlar bilan siz Amazon yomg'ir o'rmonlari, uning xususiyatlari va sayyoramizning ahamiyati haqida ko'proq bilib olasiz.

Amazoniya o‘rmonlarini 40 ming yong‘in qamrab oldi. Braziliya prezidenti NNTlarni o‘t qo‘yishlarda, serxavotir Yevropani esa mustamlakachilikda ayblamoqda

Braziliya prezidenti Jair Bolsonaru mamlakat armiyasiga Amazoniya o‘rmonlaridagi yong‘inlarni o‘chirishda qatnashishga buyruq berdi. “Armiyadagi xizmat davomida men Amazonka o‘rmonlarini sevishni o‘rganganman va ularni himoya qilishda yordam berishni istayman”, — dedi Bolsonaru o‘z telemurojaatida. Bir oyga mo‘ljallangan operatsiyaga Braziliyaning olti shtatidagi 44 ming nafar harbiy xizmatchini jalb etish rejalashtirilgan. Zarurat tug‘ilsa, farmonning amal qilishi 24-sentabrdan keyin ham davom etadi. Bolsonaruning ushbu qarori uning avvalgi — maydoni butun Yevropadan kattaroq o‘rmonlardagi yong‘inlarga qarshi kurashish uchun Braziliyada yetarlicha resurs yo‘qligi haqidagi bayonotlariga mutlaqo teskari. Amazonka o‘rmonlarining 60 foiz maydoni Braziliyada, 13 foizi Peruda, 10 foizi Kolumbiyada, qolgan qismi Janubiy Amerikaning qo‘shni mamlakatlarida joylashgan.

Tropik o‘rmonlardagi yong‘indan ko‘tarilayotgan tutun. Braziliya, Para shtati, 2019-yil 23-avgust.Foto: LETA
Amazoniya o‘rmonlari OAVda ko‘pincha “sayyoraning o‘pkasi” deb ta’riflanadi, chunki, ta’kidlashlaricha, fotosintez jarayonida ushbu o‘rmonlar sayyoradagi kislorodning 20 foizga yaqinini ishlab chiqaradi — ayni vaqtda, qayd etish joiz, iqlim o‘zgarishi bo‘yicha mutaxassis Jonatan Folining ta’kidlashicha, amalda Amazoniya o‘rmonlari sayyoradagi kislorodning 5 foizini ishlab chiqaradi, xolos. Shunga qaramay, Folining so‘zlariga ko‘ra, Yerdagi bioxilmaxillikning yarmigacha bo‘lgan qismi tropik o‘rmonlarda, sezilarli darajada katta qismi esa aynan Amazoniyada joylashgan, shu bois yong‘inlar bilan bog‘liq xavflarni e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi. Bu o‘rmonlar atmosferadagi karbonat angidrid gazining 25 foizgacha bo‘lgan qismini yutadi, deb hisoblaniladi.
Ekologlarning hisob-kitobiga ko‘ra, yil boshidan beri yong‘inlar soni 2018-yilning mos davriga nisbatan 82 foizga va so‘nggi sakkiz yildagi o‘rtacha ko‘rsatkichlarga nisbatan 35 foizga ko‘paygan. Bunda gap butun Braziliya hududidagi 79,5 ming va Amazonka o‘rmonlaridagi 40 mingga yaqin yong‘in haqida ketmoqda; qolgan yong‘inlar janubroqdagi savannalarda kuzatilmoqda.
Bu raqam baribir 2000-yillardagi ko‘rsatkichdan sezilarli past — o‘shanda yong‘inlar soni ba’zan 120 mingdan oshib ketardi. Shunday bo‘lsa-da, yong‘inlar miqdori 2018-yilga nisbatan sezilarli ko‘paygani, ekologlarning xavotirlariga ko‘ra, avvalgi yuqori ko‘rsatkichlardan so‘ng o‘rmon yong‘inlariga qarshi boshlangan kurash samardorligining keskin pasayganligidan darak bo‘lishi mumkin. Qayd etish joiz, o‘tgan yilning shu davrida qayd etilgan 43,5 mingta yong‘in 2013-yildan beri kuzatilgan eng past ko‘rsatkich bo‘lgandi.
Ko‘plab olimlarning ishonch bilan ta’kidlashicha, o‘rmon yong‘inlari tabiiy sabablarga ko‘ra yuz beradigan boshqa ba’zi ekotizimlardan farqli o‘laroq, Amazonka o‘rmonlaridagi yong‘inlarning yagona sababi — odamlarning harakatlaridir. Bunda gap, eng avvalo, o‘rmonlarning xo‘jalik maqsadlarida yoqilishidir — oqibatda ular boshqarib bo‘lmaydigan yong‘inlarga aylanib ketadi. Amerikaning Vox nashri yozishicha, “Braziliyadagilarning ko‘pchiligi Amazoniya falokati bu qadar katta ko‘lamga chiqib ketishida aniq bir insonni — Jair Bolsonaruni ayblaydi”.