1.1. Ionalmashinish jarayoni va uning analitik kimyoda qo’llanilishi - Texnologiya va sanoatning bir qator muhim ustuvor tarmoqlarining rivojlanishi sintetik materiallarga jumladan, monomerlarga, oligomerlarga, polimerlarga va ularning kompozitsiyalariga yuqori talablarni qo‘llash ko‘lami va o‘sish sur’atlarining sezilarli darajada oshishi bilan tavsiflanadi. Makromolekulalar sintezi uchun ishlatiladigan monomerlar orasida tarkibida funksional guruh tutgan birikmalar alohida o‘rin tutadi. Bizga ma’lumki, ularning kondensatsiya mahsulotlari ba’zi organik va noorganik birikmalarga nisbatan issiqlikga barqarorligi, radiatsiya chidamliligi va yuqori sorbsion qobiliyatga ega.
- Yuqori selektivlik xususiyatlari tufayli ion almashinuvchi materiallar fan va ishlab chiqarish amaliyotining amalda barcha sohalarida juda keng qo‘llanilish imkoniyatiga ega. Ular yordamida dolzarb ijtimoiy va ekologik muammolardan biri atrof-muhitni muhofaza qilish muammosi hal qilinadi.
- Ion almashinuvchi materiallar yordamida quyidagi amaliy masalalarni samarali hal qilish mumkin:
- 1. Texnologik jarayonlarda suvni tuzsizlantirish, suvni yumshatish yoki to‘liq deionlashtirishda.
- 2. Rangli va nodir metallar gidrometallurgiyasida ionlar va organik moddalarni konsentrlash.
- 3. Sanoat ishlab chiqarish gazlarida mavjud bo‘lgan kimyoviy faol aralashmalarni tutib qolish.
- 4. Tuproqda ion almashinishini yaxshilash va o‘simliklarning o‘sishi uchun zarur bo‘ladigan mikroelementlar va o‘g‘itlarni kiritish/
- 5. Yog‘-moy sanoatida ekstraksion va press usulida olingan o‘simlik yog‘larini oqartirishda va boshqalar.
- Atrof-muhitga og‘ir metallar va radioaktiv nuklidlar tarqalganda texnogen ifloslanishni bartaraf etishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuasida sorbsion tozalash usullari muhim o‘rin tutadi.
Tuproqning ifloslanish darajasiga va maqsadiga qarab, sorbsion tozalashni amalga oshirishning turli usullarini qo‘llash mumkin. Misol uchun, qishloq xo‘jaligi tuproqlari ozgina ifloslangan taqdirda, sorbentlar unumdor qatlamning chuqurligiga qo‘llaniladi va qoida tariqasida, tozalangan tuproqdan ajratib olinmaydi. Ushbu jarayonda quyidagi mineral sorbentlar keng qo‘llaniladi: gillar, zeolitlar, apatitlar va boshqalar. Amaldagi sorbentlar bir qator talablarga javob berishi kerak: turli metallar uchun yaxshi sorbsion qobiliyatiga ega bo‘lishi, biodegradatsiyaga duchor bo‘lmang va harorat o‘zgarishiga chidamli bo‘lish kerak. - Tuproqning ifloslanish darajasiga va maqsadiga qarab, sorbsion tozalashni amalga oshirishning turli usullarini qo‘llash mumkin. Misol uchun, qishloq xo‘jaligi tuproqlari ozgina ifloslangan taqdirda, sorbentlar unumdor qatlamning chuqurligiga qo‘llaniladi va qoida tariqasida, tozalangan tuproqdan ajratib olinmaydi. Ushbu jarayonda quyidagi mineral sorbentlar keng qo‘llaniladi: gillar, zeolitlar, apatitlar va boshqalar. Amaldagi sorbentlar bir qator talablarga javob berishi kerak: turli metallar uchun yaxshi sorbsion qobiliyatiga ega bo‘lishi, biodegradatsiyaga duchor bo‘lmang va harorat o‘zgarishiga chidamli bo‘lish kerak.
- Difenilamin va furfurol asosida olingan amfoter ionalmashinuvchi materiallarning metall ionlari bilan kompleks hosil qilishi va ularni 3D strukturasini ishlab chiqilishi ionalmashish polimerlarning fizik-kimyoviy xususiyatlarini yuqori darajada ekanini ko‘rsatadi. ORCA 4.2 dasturdan foydalanib, ushbu monomerning geometriyasi DFT/6-31G usuli bilan optimallashtirilgan.
- Furfurolni benzoguanidin, difenilguanidin bilan polikondensatsiyalab polifunksional kuchsiz asosli, termokimyoviy barqaror, tanlovchanlik xususiyatli, rangli metall ionlari bilan kompleks hosil qilish xossasiga ega bo‘lgan anionalmashinuvchi material - sorbentlar olingan.
- Tarkibida azot tutgan anionalmashinuvchi ionit olishda mo‘nchoqsimon polivinilxloridni polietilenpoliamin bilan modifikatsiyalashda polietilenpoliamin va uning 50, 60, 70, 80, 90% konsentatsiyadagi suvli eritmalaridan foydalanildi, modifikatsiyalash davomiyligi 2, 4, 6 va 8 soatlarda va modifikatsiyalash harorati 393, 403, 413, 423 va 433K larda olib borildi. Buning natijasida hosil bo‘lgan anionitning NSI bo‘yicha maksimal statik almashinish sig‘imi 5,78mg-ekv/g ga teng bo‘lgani aniqlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
