Mavzu: aqsh pul agregatlari va uning hujjatlari. Reja: Kirish
Amerika Qo`shma Shtatlari pul birligi kelib chiqishi
Download 1.5 Mb.
|
AQSH PUL AGREGATLARI VA UNING HUJJATLARI
|
Amerika Qo`shma Shtatlari pul birligi kelib chiqishi
Ko‘pchilikka ma'lumki AQSH dollari kupyuralarida insonlar tasvirlanadi. Xususan 1 dollarda AQSHning birinchi Prezidenti Jorj Vashington tasvirlangan. Yosh bolalar, odatda, ota-onasidan pul so‘rashganida, birinchi Prezidentni yaxshilab tanish va eslab qolish uchun ko‘pincha 1 dollar berishadi. Dollar (ing . dollar, nem. "Taler" soʻzidan) — 1) Amerika Qoʻshma Shtatlari pul birligi. 1786-yildan muomalaga (kumush D.) kiritilgan. 1 D. = 100 sent. Xalqaro ifodasi USD. AQSH D. xalqaro hisob-kitoblarda keng qoʻllaniladi. Muomalada 100, 50, 20, 10, 5 va 1 D.li qogʻoz pullar; 1 va 0,5, 0,25 0,1 D.li tangalar va 5, 2, 1 sentli tangalar ishlatiladi. Xalqaro valyutalar kursi boʻyicha 1 AQSH dollari = 694 soʻm 83 tiyin (2002-yil 5 fev.). 2) Avstraliya pul birligi. 1966-yil fevralda Avstraliya funti oʻrniga muomalaga kiritilgan. 1 D.= 100 sent. Xalqaro ifodasi AUD. Xalqaro valyutalar kursi boʻyicha 1 AQSH D.= 1,97 Avstraliya D.; 3) Kanada pul birligi. 1 D.= 100 sent. Xalqaro ifodasi KYD. Xalqaro valyutalar kursi boʻyicha 1 AQSH D. = 1,53 Kanada D. Shuningdek, Bagama, Barbados Orollari, Beliz, Bermuda Orollari, Bruney, Gayana, Zimbabve, Kayman Orollari, Liberiya, Namibiya, Singapur, Solomon Orollari, Trinidad va Tobago, Fiji, Yamayka, Yangi Zelandiya pul birliklari ham Dollar deb ataladi.Bundan 243 yil oldin, 1778-yilning aprelida dunyo valyutasiga aylangan AQSH dollarini anglatuvchi $ belgisi oʻylab topilgan. Uning kelib chiqishi boʻyicha oʻnlab tahminlar mavjud. Ular orasida kamroq ommalashgan, biroq eng haqiqatga yaqin boʻlgani asli irland millatiga mansub yangi orleanlik biznesmen Oliver Pollok tomonidan birinchi marta pesoni ifodalash uchun ishlatgan $ belgisi hisoblanadi. Oʻsha davrda ispan pul birligi hisoblangan pesoning koʻplik shakli qisqartmasi (ispancha pesos) «Ps» yoki «Pˢ» shaklida pul birligini ifodalashda qoʻllanib kelingan. Keyinroq katta «P» harfi ustiga kichik «s» harfi bostirib yozilgan. Oliver Pollok esa 1778-yil 1-aprel kuni kongressmen Robert Morrisga yozgan xatida bir miqdorni avval «Ps» belgisi bilan, keyin esa zamonaviy $ bilan yozdi. Bu birinchi marta ushbu belgi yozilgan hujjat sifatida tarixda qoldi. Keyinchalik rasmiy hujjatlarda Morris uni qoʻllay boshladi. Dollar so’zi o’rta asrlardagi dastlab 1519 yilda Germaniyada paydo bo’lgan tanga nomi “Taller”dan kelib chiqqan. 1873 yilda taller Germaniyada butunlay muomaladan chiqib ketdi. Uning o’rniga marka kirib keldi. Biroq uning nomi xalq orasida qolib ketdi. O’sha paytlarda Angliya va Ispaniya koloniyalarida peso nomi bilan mashhur bo’lgan ispan tangalari muomalada bo’lgan. Bu tangalarni ko’p joylarda adashgan holda “dalar” deb atashar edi. Bizga mashhur bo’lgan dollar nomi ham uning dunyoga mashhur belgisi dollar ham o’sha paytda paydo bo’lgan. Uzun inglizcha ibora “piese of Eight”, ya’ni 1/8 (nimchorak) qog’ozda o’chirilgan 8 ga aylanib, oxir-oqibat bizga tanish bo’lgan dollar belgisi paydo bo'lgan. 1879-yilda AQSh hukumati davlatning rasmiy valyutasini muomalaga kiritish chog’ida unga hech ikkilanmay hammaga ma’lum va mashhur bo’lgan dollar nomini tanlashdi. O’sha paytda mashhur shaxslardan biri “Yangi Amerika o’zining yangi puliga juda eski nom tanladi” - degan edi. 1792-yilda muomalada bo’lgan AQSh pulining tarkibidagi sof oltin miqdori 1,6033 gr yoki 24,057 gr sof kumushdan tarkib topgan edi. 80 yillardan so’ng, ya’ni 1876-yilda mazkur oltin tangalar davlatning rasmiy pul birligi sifatida tan olingandan so’ng uning tarkibidagi sof oltin miqdori 1,50463 gr qilib belgilandi. Bu miqdor AQShda yana 30 yil, 1929-33 yillardagi jaxon iktisodiy krizisigacha amalda bo’ldi. Shu alfozda qabul qilingan “oltin zahirasi” haqidagi hujjatga binoan, tilla miqdori 0,88867 gr.ga, ya’ni 41 foizga tushirildi. Shu paytda Troya unsiyasining narxi 35 dollar edi. II-jahon urushidan keyin AQSh dunyodagi hukmronligini mustahkamlanishi bilan dollarning dunyodagi o’rni ham asta-sekin bilinib bordi. Marshal shartnomasiga asosan, vayrona holga kelgan Yevropaga AQSh investitsiyasi bilan birgalikda dollarning yirik oqimi ham kirib kela boshladi. Urush tufayli achinarli axvolga tushib qolgan Yevropada dollarning keng iste’molga kirishi qiyin kechmadi. Shu paytda Yevropaning markaziy banklarida dollarni istalgan Yevropa davlati pul birligiga yoki kelishilgan miqdordagi oltinga almashtirib olish mumkin edi. Biroq XX asrning 60-yillari o’rtalariga kelib, dollarning kadri tushib keta boshladi. Inflyatsiyaning o’sishi va AQSh savdo balansidagi tanqislik navbatdagi dollar deval’vatsiyasini keltirib chiqardi. 1971-yilning oxirida oltinning bir unsiyasi 38 dollarga chiqdi. Dollarning tarkibidagi oltin miqdori esa umuman to’xtatildi. 1973-yillar yana 10 foizga deval’vatsiya qilindi. 1974-yilning fevraliga kelib, oltinning bir unsiyasi dunyoning yirik birjalarida 150 dollarga ko’tarildi. Hozirgi kunda bu ko’rsatkich 260 dollarni tashkil etadi. 100 yil mobaynida dollar 10 barobar arzonlashdi. Ammo oltin standartidan voz kechilgan paytda dollar yer yuzining ko’pchilik aholisini ishonchini qozongan edi. Ko’plab davlatlarning norasmiy pullariga aylanib qoldi. Oxirgi yillarda esa Janubiy Amerika davlatlarining ko’pchiligida dollar asosiy pul o’rnida qo’llanilmoqda. AQShdan boshqa yana 26 davlat pul birligi dollar nomi bilan yuritiladi. Zamonaviy “dollarchi” davlatlarning katta qismini Britaniya imperiyasidan mustaqil bo’lgandan so’ng qabul qilishgan. 1857-yilda Kanada Britaniya koloniyasidan domin’oniga aylangan vaqtdan boshlab, bu davlatning rasmiy pul birligiga aylandi. Shuning uchun ham hozirgi paytda zamonaviy Kanada banknotlarida ham Britaniya qirolichasi Yelizaveta II ni portreti aks etgan. Oxirgi muomalaga kiritilgan dollarlardan biri - bu Singapur dollaridir. 1967-yilda keng muomalaga kiritilgan ushbu banknotlar qushlar, kemalar, gullar va boshqa narsalar bilan bezatilgan. Bu pul dunyo pullari ichida ham eng chiroyli bo’lishiga da’vogarlik qiladi. Lekin zamonaviy AQSh dollarlari esa hamon XX asr boshidagi tasvirini o’zgartirganicha yo’q. Old qismi kulrang, orqasi yashil. Barcha banknotlar bir xil o’lchamda (157x67 mm). XX asr oxiriga kelib, pul qalbakilashtirish avjiga chiqqan paytda dollarning sodda ko’rinishi davr talabiga javob berolmay qoldi. Yaqin-yaqingacha pulni qalbakilashtirish juda oson edi. 1996-yilda chiqqan dollarning yangi nusxasi firibgarlar uchun jiddiy sinov bo’ldi.AQSh da pul massasini aniqlash uchun 4 ta pul agregatidan foydalaniladi. AQSh mamlakatlarning moliya statistikasida pul massasini aniqlashda quyidagi asosiy pul agregatlari to’plamidan (guruhidan) foydalaniladi: M1 agregati - muomaladagi naqd pullar (banknotalar, tangalar) va joriy bank schyotlaridagi mablag’larni o’z ichiga oladi; M2 agregati - M1 agregati va tijorat banklaridagi muddatli va jamg’arma qo’yilmalaridan (to’rt yilgacha) tarkib topgan; M3 agregati - o’z ichiga M2 agregati va ixtisoslashgan kredit muassasalaridagi jamg’arma qo’yilmalarini kiritgan; M4 agregati - M3 agregati hamda yillik tijoriy banklarining depozitli sertifikatlaridan iborat. М1 М0+ tijorat banklaridagi talab qilib olinadigan va joriy hisobvaraqlardagi qoldiqlar M2
M3
M4 M3+ agregati hamda yillik tijoriy banklarining depozitli sertifikatlar M1 - bu pul birligining tor o'lchovi bo'lib, u jismoniy valyutani, talab qilinadigan depozitlarni, sayohat cheklarini va boshqa tekshiriladigan depozitlarni o'z ichiga oladi. M2 - bu M1 ning barcha elementlarini o'z ichiga olgan pul massasini hisoblash, shuningdek "yaqin pullar", bu omonat depozitlari, pul bozori qimmatli qog'ozlari, o'zaro mablag'lar va boshqa muddatli depozitlarni nazarda tutadi. Ushbu aktivlar M1dan kam likvidli va ayirboshlash vositalariga o'xshamaydi, ammo ularni tezda naqd pulga yoki depozitlarni tekshirishga o'tkazish mumkin. Oltin zaxiralari to'g'risidagi qonun 1933 yil boshida, kurashish uchun og'ir deflyatsiya, Kongress va Prezident Ruzvelt qatorini amalga oshirdi Kongress aktlari va Ijroiya buyurtmalari chet el valyutasidan tashqari oltin standartini to'xtatib qo'ygan, oltinni universal deb bekor qildi qonuniy to'lov vositasi qarzlar uchun va juda ko'p miqdordagi oltin tanga xususiy mulk taqiqlangan. Ushbu harakatlar kiritilgan Ijroiya buyrug'i 6073, Favqulodda vaziyatlarda bank to'g'risidagi qonun, Ijroiya buyrug'i 6102, Ijroiya buyrug'i 6111, Qishloq xo'jaligini tartibga solish to'g'risidagi qonun, 1933 yilgi bank to'g'risidagi qonun, Uyning qo'shma qarori 192, va keyinchalik Oltin zaxiralari to'g'risidagi qonun.Ushbu harakatlar tomonidan qo'llab-quvvatlandi AQSh Oliy sudi ichida "Oltin kassa ishlari "1935 yilda. Valyuta maqsadida untsiya uchun 20,67 dollar belgilangan dollar qiymati ko'tarildi, valyutaning valyutadagi bozorlarida oltinning belgilangan qiymati bo'lmagan holda erkin suzib yurishiga imkon berish. Bu bir yildan keyin bekor qilindi. Ruzvelt avval tushib ketgan narxlarni barqarorlashtirishga harakat qildi Qishloq xo'jaligini tartibga solish to'g'risidagi qonun; ammo, bu ommabopligini isbotlamadi, shuning uchun uning o'rniga keyingi siyosiy mashhur variant edi dollarni qadrsizlantirish valyuta bozorlarida. Ostida Oltin zaxiralari to'g'risidagi qonun oltin narxi bir untsiya uchun 35 dollarga teng bo'lib, dollarni chet ellik xaridorlar uchun yanada jozibador qildi ( va dollar ushlab turuvchilar uchun chet el valyutalarini qimmatroq qilish). Ushbu o'zgarish oltinni dollarga ko'proq konversiyalashga olib keldi va bu AQShga jahon oltin bozorini samarali ravishda burchakka qo'yishga imkon berdi. Oltin standartining to'xtatilishi o'sha paytda bozorlarda va hukumatda ko'pchilik tomonidan vaqtinchalik hisoblangan, ammo standartni qayta tiklash boshqa masalalarni hal qilishning past ustuvorligi deb hisoblangan. Post ostidaIkkinchi jahon urushi Bretton-Vuds tizimi, boshqa barcha valyutalar AQSh dollari bilan baholandi va shu bilan bilvosita oltin standart bilan bog'liq edi. AQSh hukumati uchun har ikkalasini 35 dollardan ushlab turish zarurati troya unsiyasi (112.53 tsent / gramm) oltinning bozor narxi va xorijiy valyutalarga konvertatsiya qilish iqtisodiy va savdo bosimlarini keltirib chiqardi.1960-yillarning boshlarida ushbu bosimlar uchun tovon puli boshqarish uchun juda murakkablasha boshladi. 1968 yil mart oyida oltinning xususiy bozor narxini boshqarish harakatlari bekor qilindi. Ikki darajali tizim boshlandi. Ushbu tizimda barcha markaziy banklarning oltindan operatsiyalari erkin bozor narxidan izolyatsiya qilingan. Markaziy banklar o'zaro oltinni 35 dollar / untsiya (112,53) da savdo qilishadi ¢ / g), lekin xususiy bozor bilan savdo qilmasdi. Xususiy bozor muvozanatli bozor narxida savdoni amalga oshirishi mumkin va rasmiy aralashuv bo'lmaydi. Narx darhol $ 43 / untsiyaga ko'tarildi (138.25) ¢ / g). Oltinning narxi qisqa vaqt ichida $ 35 / untsiyaga to'g'ri keldi (112.53) ¢ / g) 1969 yil oxiriga kelib narxlarning barqaror o'sishini boshlashdan oldin. Ushbu oltin narxining o'sishi 1972 yilga kelib keskin o'zgarib, o'sha yili 70 dollar / untsiya (2.25) dan yuqori darajaga etdi $ / g). O'sha vaqtga kelib o'zgaruvchan valyuta kurslari ham paydo bo'la boshladi, bu esa buni ko'rsatdi amalda Bretton-Vuds tizimining tarqalishi. 1973 yil noyabrda ikki bosqichli tizimdan voz kechildi. O'sha paytgacha oltin narxi 100 dollar / untsiya (3,22) ga etdi. $ / g). 1970-yillarning boshlarida, inflyatsiya ayniqsa, import qilinadigan tovarlar narxlarining ko'tarilishi natijasida yuzaga keldi moy va xarajatlar Vetnam urushi a bilan birgalikda boshqa davlat xarajatlarini qisqartirish bilan qarshi bo'lmagan savdo defitsiti dollar uni qo'llab-quvvatlash uchun ishlatilgan oltindan arzonroq bo'lgan vaziyatni yaratish. 1971 yilda Prezident Richard Nikson bir tomonlama ravishda AQSh dollarining oltinga to'g'ridan-to'g'ri konvertatsiyasini bekor qilishni buyurdi. M0: muomaladagi jismoniy qog'oz va tanga valyutasi, shuningdek pul bazasi deb ham ataladi M1: Barcha M0, shuningdek chexlar va talab qilingan depozitlar M2: M1, pul bozoridagi barcha ulushlar va jamg'arma depozitlari M3 deb nomlanuvchi, bundan tashqari 100 ming dollardan ortiq muddatli depozitlar va institutsional mablag'larni o'z ichiga olgan meros agregati 2006 yildan beri Federal rezerv tomonidan kuzatilmayapti, ammo ba'zi tahlilchilar tomonidan hisoblab chiqilgan. Asosiy mahsulot Pul agregati bu pulni hisobga olishning rasmiy usuli, masalan, naqd pul yoki pul bozori fondlari. Pul agregatlari milliy iqtisodiyotda pul massasini o'lchash uchun ishlatiladi. Pul bazasi - bu muomaladagi valyutaning umumiy ta'minotini va tijorat banklari zaxiralarining markaziy bankdagi saqlangan qismini o'z ichiga olgan yig'indisi. Federal zaxira ochiq bozor operatsiyalari iqtisodiyotga qanday ta'sir qilishini ko'rsatadigan ko'rsatkich sifatida pul agregatlaridan foydalanadi. Pul bazasi (MB yoki M0) - bu keng miqyosda kuzatilmaydigan va pul massasidan farq qiladigan, ammo shunga qaramay juda muhim bo'lgan pul agregati. Unga tijorat banki zaxiralarining markaziy bankdagi saqlangan qismidan tashqari muomalada bo'lgan valyutaning umumiy ta'minoti kiradi. Ba'zan bu yuqori quvvatli pullar (HPM) deb ham ataladi, chunki uni fraksiyonel zaxira banki jarayonida ko'paytirish mumkin. Download 1.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|