Mavzu: Arximed qonuni Suyuqlikning jism sirtiga ta’sir etuvchi bosim kuchini aniqlash. Reja: I. Kirish II. Asosiy qism Arximed qonuni Suyuqlikning jism sirtiga ta’sir etuvchi bosim kuchini aniqlash Suyuqlikning tekis sirtga bosim kuchi III

hol. Suyuqlikning gorizontal tekislikka nisbatan  burchak ostida joylashgan tekis to‘g‘ri to‘rtburchakli suv tutgich darvozaga bosim kuchi. Tekis to‘g‘ri to‘rtburchakli suv tutgich darvozaning eni b (m), u gorizontal tekislikka nisbatan  burchak ostida joylashgan bo‘lib, h (m) chuqurlikdagi suvni tutib turadi (12-rasm). Shu darvozaga suvning bosim kuchi P ni va bu bosim kuchining markazi y_D ni aniqlang, suv gidrostatik bosimi p ning epyurasini chizing. Gorizontal tekislikka  burchak ostida joylashgan tekis devorga qo‘yilgan gidrostatik bosim kuchi va bosim kuchining qo‘yilish nuqtasi (bosim markazi)ni aniqlash uchun quyidagicha belgilashlar kiritamiz va qurilma sxemasini yasaymiz (12-rasm): P - bosim kuchi; P₀ – tashqi bosim kuchi; A(a,d) nuqta – qiya tekis devorning ostki nuqtasi; B(b,c) nuqta - qiya tekis devorning ustki nuqtasi (koordinata boshi); D nuqta - bosim markazi; C nuqta - og‘irlik markazi; a, b, c, d – 1- 1 kesim chetki nuqtalari; y - qiya tekis devorning uzunligi; y_C – og‘irlik

markazi koordinatasi; y_D – bosim markazi koordinatasi; h – suyuqlik qatlami chuqurligi; h_D - bosim markazining chuqurligi; h_C – og‘irlik markazining chuqurligi.
Quyidagi parametrlar beriladi:

• 
  suyuqlikning solishtirma og‘irligi  (N/m³) yoki zichligi 
  

(kg/m³), bunda g  10 m/s² ;

• 
  suyuqlik qatlamining chuqurligi h (m);
  
• 
  qiya tekis devorning eni b (m);
  
• 
  qiya tekis devorning og‘ish burchagi  (gradus yoki radian o‘lchovida);
  
• 
  suyuqlik sathiga qo‘yilgan tashqi bosim kuchi P₀ (N). Qolgan parametrlar quyidagicha aniqlanadi:
  
• 
  qiya tekis devorning uzunligi (m): y = h / sin  ;
  
• 
  qiya tekis maydon og‘irlik markazining chuqurligi (m): h_C = h/2 ;
  
• 
  qiya tekis devorning maydoni (yuzasi, m²):  = b  y;
  
• 
  qiya tekis devorning og‘irlik markazi koordinatasi (m): y_C=h_C/sin ;
  
• 
  qiya tekis  maydonning qiya tekislikka perpendikulyar o‘tkazilgan
  

Ox o‘qqa nisbatan statik momenti (m³): S_x =   y_C ;

• 
  qiya tekis  maydonning Ox o‘qiga parallel va C nuqta orqali o‘tkazilgan o‘qqa nisbatan inertsiya momenti (m⁴): J_C =   y² / 12;
  
• 
  og‘irlik markazi bilan bosim kuchi markazi orasidagi masofa (ekssentrisitet, m): e = J_C / S_x ;
  
• 
  qiya tekis devorga ta’sir etayotgan bosim markazining koordinatasi (bosim markazi har doim maydonning og‘irlik markazidan pastda joy- lashgan bo‘ladi; xususan, agar suyuqlikning bosimi ta’sir etayotgan maydon gorizontal joylasgan bo‘lsa, faqat shu holda, bosim markazi maydonning og‘irlik markazi bilan bir nuqtada joylashadi, m), boshqacha aytganda, teng ta’sir etuvchi bosim kuchining Ox o‘qqa nisbatan yelkasi (ordinatasi): y_D = y_C + e yoki y_D = 2 y / 3;
  
• 
  qiya tekis devorga ta’sir etayotgan gidrostatik bosim kuchi (yoki uning teng ta’sir etuvchisi, N):