Mavzu: Asosiy vositalar amortizatsiyasi. Eskirish hisobi. Reja

Yillar	Yillik amortizatsiya	Soliqga toriladigan amortizatsiya		Jamlangan amortizatsiya
Qoldiq qiymat
1 – usul
1	180000	-		180000	820000
2	180000	-		360000	640000
3	180000	-		540000	460000
4	180000	-		720000	280000
5	180000	-		900000	100000
2 – usul
1	180000	-		180000	820000
2	270000	90000		450000	550000
3	225000	45000		675000	325000
4	135000	- 45000		810000	190000
5	90000	- 90000		900000	100000
3 – usul
1	300000	120000	300000		700000
2	240000	60000	540000		460000
3	180000	-	720000		280000
4	120000	- 60000	840000		160000
5	60000	- 120000	900000		100000
4 – usul
1	400000	220000		400000	600000
2	240000	60000		640000	360000
3	144000	- 36000		784000	216000
4	86400	- 93600		870400	129600
5	29600	- 140400		900000	100000

Asosiy vositalar bo‘yicha amortizatsiya (eskirish)ni hisoblashga doir operatsiyalar schetlar rejasida ko‘zda tutilgan kontraktiv bo‘lgan 02 «Asosiy vositalarning eskirishi hisobi schetlari»da aks ettiriladi. Ushbu schetning saldosi kredit tomonida bo‘lib, u jamlangan eskirish summasini ko‘rsatadi. Hisoblangan eskirish, ya’ni eskirish summasini ko‘payishi ushbu schetning kreditida va harajat schetlarining debetida (2010,2310,2510,3190, 9210,9410,9420,9430 va boshqalar), eskirish summasini kamayishi esa 02- schetning debetida va boshqa schetlarning kreditida (8510,0110-0190 va boshqalar) aks ettiriladi.
Asosiy vositalarni sotishning va boshqa chiqimlarining hisobi.
Asosiy vositalarni sotishning hisobi.Korxonalar zarur hollarda o‘zlarining to‘liq amortizatsiya qilingan yoki qilinmagan asosiy vositalarini sotishlari mumkin. Sotishga asos bo‘lib sotuvchi va sotib oluvchi o‘rtasida tuzilgan shartnoma hisoblanadi. Asosiy vositani sotish schet-faktura bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu hujjat sotish operatsiyalarini hisobda aks ettirishga asos bo‘ladi. Schet-faktura asosida sotish operatsiyalari hisobda qo‘yidagi buxgalteriya o‘tqazmalari bilan aks ettiriladi.

№	Operatsiyaning mazmuni	Summa	Debet schet	Kredit schet	Asos bo‘luvchi hujjat
1	Asosiy vositani jo‘natish qiymatiga	700000	4010	9210	Shartnoma, schet-faktura
2	Sotishdan olingan QQS summasiga (agar korxona QQS to‘lovchi va soliq solish ob’ekti mavjud bo‘lsa)	100000	9210	6410	Shartnoma, schet-faktura
3	Asosiy vositaning boshlan-g‘ich qiymatiga	600000	9210	0111-0190	Shartnoma, schet-faktura
4	Jamlangan eskirishni hisobdan chiqarish	500000	0211-0290	9210	Shartnoma, schet-faktura
5	Sotishdan olingan foyda	500000	9210	9310	Shartnoma, schet-faktura

Asosiy vositalarni sotish natijasida korxona foyda yoki zarar ko‘rishi mumkin. Bu natija jo‘natish qiymati (Jq) va qoldiq qiymati (Qq) o‘rtasidagi farqdan iborat bo‘ladi. Agar jo‘natish qiymati (Jq) qoldiq qiymat (Qq) dan katta bo‘lsa (Jq  Qq) korxona asosiy vositalarni sotishdan foyda olgan bo‘ladi va QQS to‘lovchi hisoblanadi, agar jo‘natish qiymati (Jq) qoldiq qiymat (Qq) dan kichik bo‘lsa (Jq  Qq), korxona asosiy vositalarni sotishdan zarar ko‘rgan bo‘ladi va QQS to‘lovchi hisoblanmaydi, ya’ni:
Fs (Zs) = Jq – Qq
Yuqoridagi misolda korxona sotishdan foyda ko‘rgan. Agar korxona asosiy vositani 50000 so‘mga sotganda edi, u Soliq Kodeksiga muvofiq QQS to‘lamaydi, shuningdek ushbu korxona sotishdan 50000 so‘m zarar ko‘rgan bo‘lar edi va bu zarar hisobda qo‘yidagicha aks ettiriladi:
Debet 9430 «Boshqa operatsion harajatlar» - 50000
Kredit 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» - 50000
Asosiy vositalarni sotishdan ko‘rilgan zararlar, agar bu asosiy vositalar 3 yildan kam ishlatilgan bo‘lsa, Soliq Kodeksiga muvofiq (22–modda) foyda solig‘i bo‘yicha soliq bazasiga qayta qo‘shiladi.
Agar asosiy vositalar qoldiq qiymat bo‘yicha sotilsa, u holda ham korxona QQS to‘lovchi hisoblanmaydi, sotishdan na foyda olingan, na zarar ko‘rilgan bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Shavkat Mirziyoyev O`zbekiston: bozor iktisodiyotiga utishning uziga xos yuli. - T. O`zbekiston, 2017.
   
2. 
   Shavkat Mirziyoyev O`zbekiston iktisodiy isloxotlarni chukurlashtirish yulida. - T. O`zbekiston, 2018.
   
3. 
   Kodirxonov S.B. Sanoat korxonalarida buxgalteriya hisobi. -T.: Ukituvchi, 2020.
   
4. 
   Umarova M., Axmadjonov K., Eshboyev U. Buxgalteriya hisobi. -T.: 2021.
   
5. 
   Yuldashev S.SH., Buxgalteriya hisobining chukurlashtirilgan moduli. T.: 2017.
   

6. Каримов И.А. Узбекистон: бозор иктисодиётига утишнинг узига хос йули. - Т. Узбекистон, 1995.
7. Каримов И.А. Узбекистон иктисодий ислохотларни чукурлаштириш йулида. - Т. Узбекистон, 1995.

1. 
   www.ziyonet.uz
   
2. 
   www.arxiv.uz