Mavzu: Atom molekulyar ta’limot Reja

2008- yilgacha 112 ta element mavjud bo’lib, ularning xossalari o’rganilgan, lekin atomlar soni elektronlar sonidan ko’p.¹
Yadro zaryadi bir xil, atom massasi va neytronlar soni har xil, bo’lgan atomlar izotoplar deb ataladi. Z- yadro zaryadi(Atom no’meri), A- atom massasi.
Masalan: vodorodni 3 ta izotopi (¹H,²H,³H), xlorni 2 ta izotopi (³⁵C1, ³⁷C1), simobni 7 ta izotopi tabiatda uchraydi. Xozirgi kunda izotoplarninig soni, ayrim maxlumotlarga qaraganda 2000 dan ortiq, 400 ga yaqini tabiatda uchraydi, qolganlari suniy hosil qilingan.

Bu rasmda atomning tarkibiy qismidagi mayda zarrachalarini xarakterlaydigan kattaliklari keltirilgan. ²


1grafik

1. 
   grafikda elementlarning yerda va quyoshda tarqalishi keltirilgan³
   

Elementlarning tartib nomeri va atom massasi aniq bo’lsa uning ayni izotopidagi neytronlar soni quyidagicha hisoblab chiqiladi.
N=A-Z N -neytronlar soni
Z - protonlar soni (tartib nomeri)
A - atomning nisbiy massasi (atomning massa soni)
Masalan: xlor 37 izotopdagi neytronlar soni
N =37-17=18 ga teng bo’ladi. Keyingi paytda chiqqan adabiyotlarda izotop o’rnida nuklid so’zi ishlatilmokda.
Nuklidlar – bu yadrosida ma’lum sonda Z va N saqlaydigan atomlar. Masalan, kislorod-18 izotopida protonlar soni 8 ta, neytronlar soni N= 18-8 =10 ta
Ayni bir elementning bunday izotoplari (nuklidlarni) nechta bo’lishidan qat’iy nazar bir xil kimyoviy xossaga ega bo’ladi. Shunday atomlar borki, qaysiki ularning yadro zaryadi har xil, lekin atom massasi bir xil bo’ladi. Bunday atomlar izobarlar deb ataladi. Masalan: K-40, Ca-40, Ar-40. Ular har xil element atomlari bo’lgani uchun kimyoviy xossalari bilan tamoman bir-biridan farq qiladi.