Mavzu: Atom molekulyar ta’limot Reja

ATOM MASSA. NISBIY ATOM MASSA
Atomlar nihoyatda kichik zarracha bo’lgani uchun, ularni odatdagi eng sezgir tarozilar bilan ham o’lchab bo’lmaydi. SHuning uchun dastlab atomlarning og‘irliklari bir-biriga solishtirib ularning nisbiy massalari aniqlangan. Ular dastlab vodorod, keyinchalik kislorod birligida, 1961 yildan uglerod birligida ifodalangan.
Xozirgi paytda uglerod-12 izotopi masasininig 1/₁₂ ulushi massaning atom birligi (m.a.b.) qilib olingan. Boshqacha qilib aytganda uglerod atomining massasini 12 ta massasini 12 ta massasi bir-biriga teng «sharcha»lardan iborat hisoblanib, ulardan bittasi 1(m.a.b.) o’lchov birligi – etalon qilib qabul qilingan shunga muvofiq: atom massasining atom birligida ifodalangan og‘irligi uning nisbiy massasi deb ataladi. Masalan, magniyning nisbiy atom massasi 24 m.a.b. ga teng degani, bu uning uglerod-12 atomi massasining 1/12 ulushi –1m.a.b.dan 24 marta katta (og‘ir) ekanligini anglatadi⁴
ABSOLYUT ATOM MASSA
Keyingi paytlarda tortish texnikasini takomillanishi bilan atomlar qanchalik mayda bo’lmasin ularning haqiqiy (absolyut) massalarini o’lchash imkoniyati yaratildi.
Atomning absolyut massasi halqaro birlik kilogrammlarda ifodalandi. Shunga muvofiq:
Bir do na atomning kilogrammlarda ifodalangan massasi uning absolyut massasi deb ataladi. Masalan: engil vodorod absolyut massasi 1.67*10^-27 kg. Uglerod atomining absolyut massasi 1.993*10^-26 kg va xokazo. 1 m.a.b. ni ham absolyut massasini hisoblab chiqish mumkin:

Ayni modda massasi uglerod atomi massasining 1/12 qismiga nisbata shu moddaning nisbiy molekulyar massasi deyiladi.
Lekin nisbiy molekulyar massa haqida gap ketganda bu ham soddalashtirilib «nisbiy», «m.a.b.» aytilmaydi. Masalan: suvning molekulasini nisbiy massasi 18 m.a.b. ga teng deb aytilmaydi, suvning molekulyar massasi 18 ga teng deyiladi.
Molekulalarning absolyut massasi xalkaro birlikda (SI) da kg da ifodalanadi. Bir dona molekulaning kglarda ifodalangan massasi absolyut molyar massa deb ataladi. Lekin ko’pchilik hollarda kg. o’rniga grammdan foydalaniladi.
Masalan, bir dona vodorod molekulasi (N₂) ning absolyut massasi – 3,34∙10^-27 kg yoki 3,34∙10^-24 g. Bir dona kislorod molekulasi (O₂) ning absolyut massasi- 5,3∙10^-26 kg yoki molyar massasi singari uning 6,02∙10²³ donasini kg yoki grammdagi massasi.
Masalan: 1 mol O₂ = 6,02∙10²³ dona = 32 g.
1 mol N₂ = 6,02∙10²³ dona 2 g.
Molyar massa kg/mol yoki g/mol bilan belgilanadi. Masalan, kislorodning molyar massasi 32 g/mol yoki 32 g∙mol.
Endi moddalarni massa birliklari (gramm, kilogramm) da berilgan qiymatlarini mollarda (atom yoki molekulalar sonida) va aksincha yaxni mollarda berilgan bo’lsa ularni kg yoki gr.larda ifodalash mumkin.
Buning uchun quyidagi formulalardan foydalaniladi:
(1)