Mavzu: Aylanish va oldinga siljish. O’q atrofida harakatlanish Reja: Aylanish va oldinga siljish. O’q atrofida harakatlanish

3. Аylanuvchi harakat, xalqa tizimining oʼzgarishi
Tashqi va ichki kuchning impulьs harakati oqibatida xalqa tizimining oʼzgarishiga olib keladi. Аgar gimnastikachi oʼzining holatini saqlab qolsa, uning murabbiyi aylanma harakatning burchak tezligini oshirishi mumkin. Shunday qilib, gimnastikachining erkin harakati, pastga harakat qilganda, oʼqqa taalluqli tana ogʼirligining kuchi harakatni kuchaytiradi. Tepaga harakat qilganda ogʼirlik kuchi unga roʼbaroʼ kelganda harakat kamayadi.
Ogʼirlik kuchi boʼlmaganda toʼxtash harakatini ifodalovchi kuch qoʼlning harakati va havoning qarshiligi boʼlganda tebranish oʼzgarishsiz davom etadi. Toʼxtash kuchlarining harakati nafas olishning qiynalishiga olib keladi. Tananing tepa holatdan pastga tushishida potentsial energiya kinetik
energiyaga aylanadi, har yuqoriga koʼtarilganda kinetik energiya yana potenial energiyaga aylanadi. Mexanik energiyaning bir qismi toʼxtatuvchi kuchlarga qarshi boʼlgan ishga sarflanadi va yoʼqolib ketadi. Har ikkilanishda energiyani olib borib, yana shu ikkilanishga olib keladi. Biz gimnastikachi tanasining aylanma harakati jism qismlarining qoʼshilishini tasavvur qildik (oyoqning bukilishi) radius uzunasining oʼq aylanishi tomoniga. Bu holatda tana qismining chiziq tezligi, oʼqga yaqinlashganda kamayadi, ular aylanish tomoniga yoʼnaltirilgan salbiy tezlikka ega. Bu yerda Koriolisning inertsiya kuchlari vujudga keladi.
Koriolis kuchi faqat harakat jismlariga taʼsir koʼrsatadi va uning harakat tezligiga bogʼliq. Bu kuch har doim aylanish sistemasining tana tezligiga perpendekulyar yoʼnaltirilgan.
Bir xil xolatlarda maʼlumki, agar payt tashqi kuchlarning miqdori jismga yoʼnaltirilgan holda nolьga teng boʼlsa, jismning kinetik payti oʼzgarmaydi.
Jism sistemasining qismlarini oʼq aylanishiga yaqinlashtirib radius inertsiyasini kamaytirish mumkin, va keyin shu bilan birga payt inertsiyasini ham. Аgar payt kinematikasi oʼzgarmasa, burchak tezligi shuncha kamayadi. Jism harakatining aylanishi tashqi va ichki kuch orqali oʼzgarishi mumkin.