Mavzu: Bir xo`jalik misolida tuproqlar tarqalgan xududdagi och bo`z tuproqlarni paydo qiluvchi omillar, tarqalish qonuniyatlari, ball boniteti va unimdorlikni oshirish yo`llari

1) Tuproqning issiqlik sig`imi.
1 sm<sup>3</sup> quruq tuproqni 10C qizdirish uchun ketgan issiqlik miqdori – issiqlik sig`imining hajmi deyiladi. (Sr kkal sm³).
2) Tuproqning issiqlik tarqatishi.
Quruq tuproq suv bilan ho`llanganda undan issiqlik ajralib chiqadi.
3) Tuproqning issiqlik o`tkazishi.
Bu issiqlikni joylanishi va bir qavatdan ikkinchi qavatga borishi hamda issiq tomondan sovuq tomonga yo`naltirishi tushuniladi.
Tuproqning issiqlik o`tkazish koeffisienti kalloriya bilan ifodalanadi, ya`ni 1 sm<sup>2</sup> yuzada 1 sm qalinlikdagi tuproqning 10C issiqlik o`tkazish bilan belgilanadi.
Tuproqning issiqlik o`tkazish koeffitsienti o`rtacha 5,8∙10^-3 – 0,9∙10^-3;
Suv uchun 1,24∙10^-3;
Havo uchun 0,36∙10^-3 kkal sm sek/gradga teng.
4. Tuproq harorati.
Tuproq harorati maxsus termometrlar bilan o`lchanadi. Bularning ichida eng qulayi tirsakli termometr (Savinov) tortuvchi simobli termometrdir yani Tortib chiqariluvchi simobli termometr. U har 50 sm oralig`ida 20, 40, 60, 80, 120, 160, 240, 320 smli qilib o`rnatiladi. Bur yordamida chuqurcha qaziladi va o`rnatib kuzatiladi.

Xulosa
Tog'li tuproqlar tarqalishi уа maydoni. Tog'li hududlar Уег sharida keng tarqalgan bo'lib, maydoni 30,65 mln. kv. km. yoki uning 21 foizini tashkil etadi(V.G.Rozanov, 1977) МDИ hududida tog'li tuproqlar 652,7 mln. ga. (29,6 foiz). Tog' tuproqlar maydonining ko'p bo'lishi, tog' tizmalarining mavjudligi bilan bog'liq. Bular jumlasiga Karpat, Qrim, Kavkaz tog'lari, shuningdek, Sharqiy va Janubiy Sibir, Uzoq Sharq va O'rta Osiyo tog' sistemalari kiradi. Tog' tuproqlarining shakllanishi va tarqalishi vertikal zonallik qonuniga bo'ysunadi. Vertikal zonallik deganda - joyning balandligi bo'ylab iqlim va o'simliklarning o'zgarishiga bog'liq holda turli tuproqlarning bir-biri bilan almashinib borishi tushuniladi. Tog'li o'lkalardagi tuproq zonalari tekisliklardagi kabi mintaqalar bo'ylab joylashadi, атто joyning balandligiga чагаЬ tuproqlaming birinketin o'zgarish tartibi anсЬа boshqacharoqdir. Shuning исЬип Ьат tuproqlarning vertikal zonalligi gorizontal zonallikning oddiy tarzda tarqalishi bo'lmasdan, balki o'ziga xos tuproqlarini tashkil etadi. Tog'li nohiyalarda tuproqlar nihoyatda"murakkab tarqalgan va ba'zan vertikal zonalar tekisliklardagidek bo'lsa-da, ular Ьа'zзп teskari yo'nalishda "noto'g'ri" joylashadi. Ви hodisaga tuproq zonasining inveгsiyasi deyiladi. Ko'pincha Ыг tuproq zonasi boshqasiga qiyalik ekspozisiyalariga qarab yoki tog' vodiylari bo'ylab kirib boradi. Bir tuproq zonasining boshqasiga anа shunday aralashib ketishi tuproq zonasining migrasiyasi nomini olgan. Nihoyat qator tog'li viloyatlardagi normal zona qatorlaridan ayrim tuproq zonalarining mutlaqo tushib qolishi hodisasiga zona interferensiyasi deb ataladi. Tuproq paydo bo'lish tabiiy sharoitlari Tog'li viloyatlrning tuproq paydo bo'lish tabiiy sharoitlari nihoyatda xilma-xilligi bilan farq qiladi. 1 q 1 i m i tekislik hududlaridagidan o'zini yil davomida haroratning pastligi, yog'inlar miqdorining ko'pligi, Ьауо nisbiy namligining va quyosh radiasiyasining yuqori bo'lishi bilan farq qiladi. Aniqlanganki, Ьаг 100 m balandlikka ko'tarilgan sayin havoning o'rtacha harorati 0,5 С ga pasayib, yog'inlar miqdori (ma'lum balandlikkacha) ko'payadi. Yillik о'rtзсЬа yog'in miqdori 800-1200 dan 1500 тт va undan ko'p bo'ladi.