Mavzu. Biznes faoliyatiga soliqlar orqali taʼsir qilishning huquqiy asoslari

Mavzu. Biznes faoliyatiga soliqlar orqali taʼsir qilishning
huquqiy asoslari

1. Biznes faoliyatiga soliqlar orqali taʼsir etishning oʻziga xos
xususiyatlari.
2. Biznes faoliyatini tartibga solishga qaratilgan soliq
qonunchiligi.
3. Biznes subyektlarining soliq majburiyatlari.
4. Biznes subyektlarining soliq majburiyatlari yuzasidan
javobgarligi.

1. Davlatning harbiy-mudofaa, ijtimoiy-iqtisodiy, boshqaruv,

madaniy-maʼnaviy sohalaridagi faoliyatini moddiy-moliyaviy jihatdan
taʼminlash, davlat organlari bir meʼyorda ishlashiga erishishning asosiy
manbai yuridik hamda jismoniy shaxslardan olinadigan turli- tuman
soliqlar, majburiy toʻlovlar hisoblanadi. Biznes faoliyati subyektlari
soliqlar va boshqa majburiy toʻlovlarni toʻlashga majbur.
Soliqlar - davlat byudjetining daromad qismiga oʻtkaziladigan,
yuqori qonunchilik hokimiyat organlarining hujjatlariga asosan yuridik
shaxslar va fuqarolar tomonidan begʻaraz, muyyan miqdorda va
belgilangan muddatlarda umumdavlat va mahalliy ehtiyojlarini
qondirish uchun toʻlanadigan majburiy toʻlovlardir.
Boshqa majburiy toʻlovlar deganda Soliq kodeksida belgilangan
davlat maqsadli jamgʻarmalariga majburiy pul toʻlovlari, bojxona
toʻlovlari, shuningdek vakolatli organlar hamda mansabdor shaxslar
tomonidan yuridik ahamiyatga molik harakatlarni toʻlovchilarga
nisbatan amalga oshirish uchun, shu jumladan muayyan huquqlarni yoki
litsenziyalar va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlarni berish uchun
toʻlanishi lozim boʻlgan yigʻimlar, davlat boji tushuniladi.
Oʻzbekiston Respublikasining yangi soliq Kodeksi 2019-yil 30-
dekabrda qabul qilindi. 2020-yil 1-yanvardan amalga kiritildi. Kodeks
12 ta boʻlim 72- bob 483-moddadan tashkil topgan.
Avvalgi soliq Kodeksi 2007-yil 25-dekabrda qabul qilingan edi.
U 21 ta boʻlim, 64 –bob, 392- ta moddadan iborat boʻlgan.
2020-yilning 1-yanvaridan kuchga kirgan yangi tahrirdagi Soliq
kodeksiga asosan, jismoniy va yuridik shaxslar kiritilgan oʻzgarishlarga muvofiq soliq toʻlovlarini amalga oshiradi. Yangi tahrirdagi
Soliq kodeksida soliqlarni ortiqcha undirganlik uchun davlat soliq
xizmati organlarining javobgarligi kuchaytirildi, zamonaviy usullarni
qoʻllagan holda xorijiy amaliyotda sinalgan soliq nazorati shakllarijoriy
etildi, shuningdek, soliqlarni hisoblash va toʻlash tartiblari
soddalashtirildi.
Yagona ijtimoiy toʻlov oʻrniga ijtimoiy soliq, yagona soliq toʻlovi
oʻrniga — aylanmadan soliq, qatʼiy belgilangan soliq oʻrniga
— jismoniy shaxslarning daromadlariga, ularga qonun hujjatlarida
belgilangan tartibda ilgari berilgan imtiyoz va soliqni hisoblash
xususiyatlarini saqlab qolgan holda, qatʼiy belgilangan miqdorda soliq
joriy etiladi.

Soliq kiritildi:

kodeksining

145-moddasiga

quyidagi

oʻzgartirishlar

11-bandida ilgari vakillik xarajatlari uchun yalpi tushumning 1 %
miqdorida chegirish huquqi boʻlsa, endilikda bu meʼyor olib tashlandi.
14,32,55-bandlarida xizmat safari, ixtiyoriy sugʻurta, mehnatda mayib
boʻlganlik, kasb kasalligi yoki sogʻliqqa boshqacha shikast yetganlik
bilan bogʻliq zararni oʻrnini qoplashning meʼyorlari bekor qilindi.
Yuqoridagilardan tashqari, Soliq kodeksining 156-moddasida:
Byudjetdan tashqari jamgʻarmalarning vaqtincha boʻsh mablagʻlarini
moliya bozorlarida joylashtirishdan olinadigan foizlar tarzidagi
daromadlari soliqqa tortilishi bekor qilindi. Respublikamizdagi yuridik
shaxslarning xalqaro birjalarda joylashtirilgan qimmatli qogʻozlariga
ega boʻlgan Oʻzbekiston Respublikasi norezidentlarining olgan
daromadlariga soliq solinmasligi belgilandi.
Soliqlarning yuridik mohiyatini tashkil etuvchi eng muhim
xususiyatlar:
- Soliq toʻlovlarining begʻarazligi;
- Soliq toʻlovlarning majburiyligi;
- Soliqlarni joriy etish va undirib olish tartibiyligi;
- Soliqning aniq miqdoriyligi hamda uni amalga kiritishning aniq
muddatiyligidan iborat.
Soliqlarning quyidagi funksiyalari bor: fiskal, tartibga solish,
qayta taqsimlash.
• Soliqlarning Fiskal funksiya vositasida soliqlarning bosh
ijtimoiy vazifasi amalga oshiriladi.
149
• Byudjet tizimi va byudjetdan tashqari jamgʻarmalarda toʻplanadigan davlat moliyaviy resurslari shakllantiriladi hamda ulardan
davlat oʻz funksiyalarini bajarishi uchun foydalaniladi.
• Soliqlarning qayta taqsimlash funksiyasi
• Soliq tizimi yalpi milliy mahsulotni qayta taqsimlashni amalga
oshiradi va bu bilan u iqtisodiyotni tuzilmaviy qayta koʻrish, aholiga
ijtimoiy kafolatlarni taʼminlashda bevosita ishtirok etadi.
• Soliqlarning tartibga solish funksiyasi
• Ijtimoiy ishlab chiqarish, uning tuzilmasi va dinamikasiga, fantexnika taraqqiyotini tezlashtirishga iqtisodiy taʼsir koʻrsatuvchi muhim
vosita boʻlib xizmat qiladi.
• Biznes subyektlariga soliqlar orqali taʼsir etish
• Davlat soliqlar orqali iqtisodiyotga, xoʻjalik yurituvchi
subyektlarning tadbirkorlik faoliyatiga taʼsir oʻtkazishni amalga oshirar
ekan, bir necha muhim vazifalarni koʻzlagani holda harakat qiladi.
Bunda bosh vazifa – byudjetni mablagʻ bilan toʻldirish – fiskal
maqsaddir.