Mavzu:" Boburnomaning" oʻzbek adabiyoti va madaniyatini oʻrganishdagi ahamiyati

Mavzu:" Boburnomaning" oʻzbek adabiyoti va madaniyatini oʻrganishdagi ahamiyati
MUNDARIJA:
KIRISh .....................................................................................................................2
I BOB." Boburnoma" oʻzbek adabiyotidagi dastlabki memuar asar.........................6
II.Bob.Markaziy Osiyo madaniy hayoti va oʻzbek adabiyotining "Boburnoma " dagi badiiy talqini……………………………………………………………………..…19
XULOSA...................................................................................................................25
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati..............................................................................27
KIRISH
Badiiy adabiyot tabiat gultoji sanalmish hazrati inson bilan egizak
dunyo yuzini ko‘rgan san’at turlaridan biridir. Inson yaratilibdiki, o‘zi
yashayotgan borliq sir-u sinoatlari bilan oshno bo‘lgisi, ulardan yuksak
shavq-zavq olgisi, ichki kechinmalari, orzu-intilishlari, ruhiy holatlarini
o'zigagina hadya etilgan oliy ne’mat—so‘zda badiiy, bo‘yoqli tarzda
ifodalagisi keladi. Adabiyot tarixi esa mana shu o‘ziga xos murakkab
hodisaning eng qadimgi davrlardan zamonamizgacha bo‘lgan tarixiy
taraqqiyot jarayonini o‘rganuvchi fandir.
Badiiy ijod uning nodir namunalarini yaratuvchi ma’lum bir
xalqning e’tiqodiy qarashlari majmuasidan bahramand bo‘ladi. Shu
ma’noda u o‘sha xalq dunyoqarashi, ma’rifiy olami va ma’naviyatini
badiiy aks ettiradi. Shunga ko'ra, alohida xalqlar nomlari bilan ataluvchi
adabiyotlarvujudga keladi. Xalqimiz ma’naviy madaniyatining ajralmas
tarkibiy qismi esa o‘zbek adabiyotidir.
0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng o'tmishni,
fanlar tarixi, adabiy merosni o'iganishga jiddiy e’tibor qaratildi. Milliy
o‘zlikni anglash, milliy mafkura, ma’naviyat, ma’rifat kabilar Davlat
dasturidagi dolzarb masalalar sirasidan ustuvor yo‘nalish sifatida joy
oldi. Shu jihatdan mamlakat Prezidenti IA.Karimovning hoziqavoblik
va donolik bilan aytgan quyidagi fikrlari muhim ahamiyat kasb etadi:
“Biz ma’naviy qadriyatlami tiklashni milliy o‘zlikni angfashning o‘sishidan,
xalqning ma’naviy sarchashmalariga, ularning ildizlariga qaytishdan iborat
uzviy tabiiy jarayon hisoblaymiz”
Xalqimiz ma’naviy qadriyatlarini o‘zida ifoda etgan o‘zbek mumtoz
adabiyoti tarixini o'iganish barkamol avlod qalbida m illiy iftixor
tuyg‘ularini shakllantirilishiga ulkan hissa qoʻshishi bilan ahamiyatlidir.Zahiriddin Muhammad Bobur — shoir, adib, she’rshunos —
adabiyotshunos, donishmand faqih (islom qonunshunosi), tilshunos,
elshunos, mantiq va riyoziyot ilmlaridan puxta xabardor jamoat aibobi sifatida
o‘zidan bebaho ma’naviy meros qoldirdi. Boshqa odamlamikidan deyarii farq
qilmaydigan mo'jazgina ko‘ksida sheming yuragi va jur’atini ko'tarib o'tgan bu
mukarram zot aql bovar qilmaydigan kashfiyotlar bilan yuzma-yuz yashab
o'tdi, o‘zidan sara ma’naviy xazina va nom qoldirish uchun kuiashdi.
Zahiriddin Muhammad Bobuming hayoti va faoliyati haqida ma’lumot
beruvchi eng noyob ish o n ch li m anba, sh u b h asizki, uning
«Bobumoma»sidir. Shuningdek, bu ulug‘ shoir va sarkardaning qizi
Gulbadanbegimning «Humoyunnoma», Muhammad Haydaming «Tarixi
Rashidiy» asarlari ham «Bobumoma» maqomiga yaqin turuvchi asarlar
sirasiga mansub. Buning boisi shuki, Gulbadanbegim va Muhammad
Haydar Bobur Mirzo bilan yaqindan muloqotda bo'lishgani bois o'z
asarlarida buyuk hukmdoming faoliyati, shaxsiyatiga aloqador qimmatli
ma’lumotlami keltirishgan. Hasanxo'ja Nisoriyning «Muzakkir ul-ahbob»
(1566) tazkirasida ham Bobur Mirzo bilan aloqador ishonchli qaydlar
o‘z ifodasini topgan. Xuddi shunday fikmi Hindistonni idora qilgan boburiy
hukmdorlar Akbarshoh, Jahongirshoh, Shoh Jahon zamonida vujudga
kelgan tarixiy asarlar borasida ham aytish mumkin.
Hindiston inglizlar tomonidan fath etilgandan so'ng, aniqrog'i, X V III
asrdan boshlab Bobuming hayoti, faoliyati, ijodi kabi masalalar Ovrupo
shaiqshunoslarining diqqatini o'ziga jalb etdi. Vitsen, Jon Leyden, U.Erskin,
RM .Kalenot, Pave de Kurteyl, Denison Ross, A.Beverijd xonim, Len
Pul, E.Holden, V.H.Moreland va boshqa tadqiqotchilar Bobuming hayoti
va faoliyatini o'iganish, asarlarini nashr va tarjima qilish bilan shug'ullandilar.
Bu olimlar orasida ingliz tarixchisi Uilyam Erskinning olib boigan
izlanishlari mutaxassislar tomonidan juda ko'p e’tirof etilmoqda.
Shotlandiyalik katta yer egasining o'g'li bo'lgan Uilyam Edinbuig
universitetida tahsil olgandan so'ng, 20 yil (1803-1823) Bombayda istiqomat
qilgan. «Bobumoma»ning 1809-yilda Jon Leyden (18 75-19 11) boshlagan
taijimasini U.Erskin nihoyasiga yetkazgan. Shuningdek, U.Erskinning
«Temuriylar avlodidan bo'lmish Bobur va Humoyun davridagi Hindiston tarixi» nomli 600 sahifaga yaqin hajmdagi yirik tadqiqoti 1854-yilda, muallif
vafotidan keyin nashr etilgan. Olimlaming e’tirof etishicha, U . Erskin
fors tilini mukammal bilgan va temuriylar sulolasi tarixini sinchiklab
o'igangan. 0 ‘zining ular haqidagi ilm iy xulosalarini asoslashda, «Tabokati
Akbariy», «Tarixi Rashidiy», «Xulosat ul-Akbar», «Xulosat ul-tavorix»,
«Shajarat ul-atrok» kabi ko‘plab ilm iy-tarixiy qo‘lyozmalardan keng
foydalangan. Ingliz olimining ushbu yirik tadqiqoti qisqartiriJgan holda
G'ofuijon Sotimov tomonidan taijima qilinib nashr etildi (Uilyam Erskin.
Bobur Hindistonda. Toshken: «Choipon», 1995).
Rus sharqshunoslaridan N.I.Ilm inskiy, N.I.Pantusov, S.I.Polyakov,
N .I.Veselovskiy, V .V .V yatkin, A.Sam oylovich, V.Bartold, afg'on
olimlaridan Ahmad Ali Kohzod, Abdulhay Habibiy, Gulchin Maoniy,
hind olimlaridan Zokir Husayn, Nurul Hasan, S ASharm i, RP.Tripatxi, P.Saron, Kanunga, turk olimlaridan Fuod Kupruluzoda, Rashid Rahmati Arad kabilar ham Bobur faoliyati va merosi bilan shug'ullandilar. Bobuming hayoti, faoliyati, ilm iy, badiiy merosini o‘rganish, asarlarini nashr etish borasida o'zbek olimlari ham muayyan ishlami amalga oshirdilar. Adibning shoh asari «Bobumoma»dan parchalar 1928
yilda Abdurauf Fitratning « 0 ‘zbek adabiyoti namunalari» majmuasida
e’lon qilindi. Shundan so'ng bu asar 1948-1949- yilda 2 jildda, 1960,
1989 yillarda esa asaming to'ldirilgan nusxasi nashr etildi. Umuman,
boburshunoslik ravnaqida Yahyo G'ulom ov, Vohid Zohidov, Hom il
Yoqubov, Porso Shamsiyev, Sabohat Azimjonova, A ziz Qayumov,
H am id Sulaym on, Said A liye v , B .V aliyxo 'jayev, S .H asan o v
kabilaming ilm iy tadqiqotlari muhim hissa bo'lib qo'shildi.
B obur sh uh ratin in g jah on ga y o y ilish id a tu rli m am lakat
yozuvchilarining ham munosib hissasi bor. Jumladan, hind adibi M uni
L a ’lning Bobur va boburiylar haqida oltita roman yozganligi e’tirof
etiladi. Shuningdek, turli manbalarda fransuz yozuvchilari Flora Anna
Stilning «Bobuixon», Femand Grenandning «Bobur», Amerika adiblari
Harold Lembning «Bobur - sher», Vamber Gaskonining «Bobur va
uning avlodlari yoki buyuk Mo'g'ullar» romanlari mavjudligi haqida
ma’lumotlar keltiriladi. O'zbek yozuvchi va shoirlaridan Pirim qul
Qodirov, Barot Boyqobilov, Xayriddin Sultonovlar Bobur haqida
roman, esse-roman, qissa va dostonlar ijod etishdi. ¹