Mavzu: Boshlang’ich sinf o’quvchisi mantiqiy tafakkurini o’stirishda o’quv tamoyillari roli

2. Matematika o’qitish jarayonida ta’lim tamoyillarini tadbiq etishning ahamiyati

1. Ilmiylik printsipi. Boshlang’ich sinf matematika darslarida o`rganiladigan tushunchalarni ular fanda qanday yoritiladigan bo`lsa, shungа moslab yoritishni talab qiladi, ya`ni biz ilmiylik to`g’risida gapirar ekanmiz, birinchi navbatda berilayotgan bilim mazmuni ilm asosida tuzilgan bo`lishi kerak.

M: 2 + 2 = 4 ilm asosida.
2+2=5lar ham uchrab turadi, lekin bu ilm asosida emas.
M: 3=7
Isboti.
15-15 = 35-35
3 (5-5) =7(5-5): (5-5)
3=7
Isbotdagi xatoni toping.
5 - 5 = 0 biz bilamiz nolga bo`lish mumkin emas.
2. Nazariya va amaliyotning birlik printsipi.
Bu printsip berilgan nazariy bilimlarning hayotga, amaliyotga bog’lanishini butun choralar bilan kengaytira borishni talab qiladi. Matematika nazariyadan bevosita har-xil mashq va masalalar ni echishga o`tish yo`li bilan bu printsip keng suratda amalga oshiriladi. Haqiqatdan hamyosh bolalargа har kuni ko`zi bilan ko`rib yurgan xonada, ko`chada, uydagi narsalar bilan bog’langan holda mashg’ulot o`tish, ya`ni bilim berish lozim, chunki bu bolalarning tez tushinib olishiga, o`zlashtirishiga yoрdam beradi.
3.Ko`rsatmalilik printsipi. Bolalar tafakkurining aniqlikdan abstraktlikka qarab rivojlanish xususiyatlariga bog’liqdir. Matematikani o`qitishdan asosiy maqsad - mantiqiy tafakkurni rivojlantirishdan iboratdir; biroq matematikani o`qitish aniq fakt va obrazlardan ajralmasligi, aksincha, har qandaymasalani o`rganishi shu aniq fakt va obrazlarni tekshirishdan boshlash kerak.
Ko`rgazmalilik o’quv materialini o`zlashtirishni osonlashtiradi va bilimning mustahkam bo`lishiga yordam beradi.
M: doira haqida gapirganimizda bolaning har biriga doirachalardan berib qo`yib bolalar ikki qo`llari orasida ushlab ko`rishlari kerak. Uning dumaloq ekanini, tekis ekanini qo`l uchidagi bolaning hamma analizatorlari qtnashgan holda eslarida yaxshiroq qoladi.
4. Bilimlarni o`zlashtirishda sistemalilik, ketma-ketlik va mustahkamlilik printsipi. Matematikada materialni sistemali bayon etishning ahamiyati juda katta, chunki matematikada ayrim faktlar orasidagi mantiqiy bog’lanishlar faqat muhimdir. Bolalarga berilayotgan bilim parcha-parcha bo`lib qolmay, bir- biri bilan bog’langan holda oson misollardan boshlanib asta - sekin murakkablashtirib borilishi lozim.
Puxta o`zlashtirish esa matematikada ayniqsa katta ahamiyatga egadir. Matematik tushunchalaр o`zaro shu qadar bog’langanki, majburiy minimumning biror qisminigina bilmagan taqdirda ham bolalar o`z bilimlarini hayotda foydalana olmay qoladilar va matematik bilim olishni davom ettirish qiyinroq bo`ladi.
Matematikada son va sanoq, kattalik, geometrik figuralar, tevarak atrofni bilishni, vaqtni chamalash malakalarini puxta egallashining hama ahamiyati juda katta. Ayniqsa matematikada boshqa fanlardagiga haraganda ham, dasturning biror qismini yaxshi o`zlashtirmasdan va malakani yaxshi mustahkamlamasdan turib, muvoffaqiyat bilan oldinga qarab borish mumkin emas.
5. Individual yondoshish, (ravonlik) printsipi.
Ravonlik printsipi bolalarning yosh xususiyatlarini, ya`ni qobiliyatlarini, psixologiyasini hisobga olish kerak degan talablardan kelib chiqadi va bu printsip matematikani o`qitish protsessida amalga oshirilishi shart. (Lekin bizning bog’chalarimizda bu printsip amalga oshirilmayapti.
Boshlang’ich matematika kursining bir qator masalalarini qarashda bilimlarining izchil bayoni zarur.
Misollar .1.Ko’p xonali sonni bir xonali songa yozma bo’lish algoritmi. 1656:4; 1896:6;
Ko’p xonali sonni 1 xonali songa yozma bo’lish algoritmini o’zlashtirish uchun izchil bayon zarurdir, bu algoritmli tushuntirishni sinfda alohida-alohida savolarni qo’yish yo’li bilan o’zlashtirib bo’lmaydi.
21 yoki 0 ga ko’paytirish hollari.Bolalarda ko’paytirish amali haqida tarkib topib qolgan bilimlar 1 yoki 0 ga ko’paytirish holini tushinib olishlariga yardam bermaydi.O’qituvchi bu holda ularga bilimlarni tayyor holda yetkazish kerak .
O’qituvchining bilimlarini tushuntirish metodidan ma’lumotlar tariqasida nazariy materiallar (ifodalardagi arifmetik amallarni bajarish tartibi qoidalari terminlar) bilan tanishtirish;
Evristik suhbatdan foydalanishga misol tariqasida 1-sinf o’quvchilarini evristik suhbatdan foydalanib, induktiv yo’l bilan xulosa qilishga olib kelish orqali yig’indi va qo’shiluvchilar orasidagi bog’lanish bilan qanday tanishtirish mumkinligini ko’rib chiqamiz.
4ta ko’k doiracha oling , ularga 3ta qizil ddoiracha qo’shing. Hamma doiacha nechta bo’ldi (7ta). Buni qanday bildik (4ga 3 ni qo’shdik). Yozadilar: 4+3= 74soni qanday ataladi ( birinchi qo’shiluvchi) 3soni-chi (ikkinchi qo’shiluvchi), 7soni-chi (yig’indi)
O’qituvchi doskaga yozadi: