Mavzu: boshlang’ich sinflarda arifmetik amallar va kompanentlar orasidagi bog’lanish mundarij a kirish

11 dan 100 gacha bo'lgan sonlar. Qo'shish va ayirish.
1. Sonlarni taqqoslang:
1) 12*14 2) 16*13 3) 19*19
a) 1=2 b) 2<3 d) 2=3
2. Misolning davomi qaysi javobda berilgan?
10 + 8 = 18
8 + 10—18
18 - 8 = 10
………
a) 18 + 10 = 28 b) 18 - 10 = 8 d) 18 - 8 = 10
3.Amal belgilarini yozuvlar to'g'ri bo'ladigan qilib qo'ying:
1) 10 ... 4 = 14 2) 17 ... 7 = 10 3) 19 ... 10 = 9
a) + b) - a) + b) - a) + b) –
4. Javobida 0 chiqadigan misolni belgilang:

1. 
   10 + 8 - 6 d) 16 - 10 - 6
   
2. 
   12 - 10 - 1 e) 13 - 10 + 7
   

5. Yulduzchalar o'rniga tegishli belgilarni qo'ying:
1) 10 + 1*1 + 10 2) 7 + 10 * 16 – 0
a) > b) < d) = a) > b) < d) =
3) 17 - 10 * 14 + 3
a) > b) < d) =
6. Bo'sh katakchalarga kerakli sonlarni qo'ying:
1) 18 - □ = 10 2) □ + 10 = 13 3) 12 + □ = 12
a) 10 b) 8 d) 28 a) 3 b) 2 d) 23 a) 1 b) 24 d) 0
7. To'g'ri yechilgan misolni belgilang:

1. 
   23 - 3 = 3 d) 54 - 0 = 53
   
2. 
   90 + 5 = 95 e) 18 + 1 = 17
   
3. 
   8. Noto'g'ri yechilgan misolni belgilang:
   

1. 
   40 + 3 - 40 = 3 d) 52 - 50 + 10 = 11
   
2. 
   16 - 10 + 4 = 10 e) 80 + 1 - 0 = 81
   

9. Javobida 19 chiqadigan misollar qatorini belgilang:

1. 
   10 + 8; 17+1 b)10 + 10; 19 + 1 d) 18 + 1; 10 + 9
   Ifodalar tuzing va to'g'ri javoblarini belgilang (11—12):
   10.15 sonidan 12 va 2 sonlarining ayirmasini ayiring: a) 25 b) 5 d) 10
   

11. 
    3 soniga 9 va 1 sonlarining yig'indisini qo'shing: a) 13 b) 7 d) 6
    

Masalalarning to'g'ri javoblarini belgilang (13-14):
12.Taqsimchaga 10 ta anor va 7 ta behi qo'yishdi. Taqsimchaga hammasi bo'lib nechta meva qo'yishdi
13. a) 16 ta meva b) 3 ta meva d) 17 ta meva
Sonli ifodalarga:
a) Har bir son sonli ifoda;
b) agar a va b sonli ifodalar bo’lsa, u holda ularning ayirmasi, yig’indisi, ko’paytmasi va bo’linmasi ham sonli ifoda bo’ladi.
Masalan, 30:5+4*6-2 sonli ifoda, bunda ko’rsatilgan amallar bajarilsa, bu sonli ifodaning qiymati bo’ladi.
Eng sodda sonli ifodalarning yig’indisi va ayirmasi bilan o’quvchilar 2-sinfda tanishadilar. 30+20=50 ko’rinishdagi ifoda 30 va 20 qo`shiluvchi, 50 yig`indi yoki sonli ifodaning qiymati deb tushuntiriladi.
2-sinfdan asosan amallar tartibi qoidalari o’rganiladi. U murakkab ifodalar deb yuritiladi.
a) oldin qavslarsiz ifodalarda amallarning bajarilish tartibi qaraladi, bu holda sonlar ustida faqat 1 yoki 2-bosqich amallari bajariladi. Masalan, 42-18+9, 63:9*4 ifodalardagi amallar yozilish tartibida bajarilishini biladilar, qiymatini hisoblab, uni olishini tushunadilar.
b) shundan keyin 1-2 bosqich amallarini o’z ichiga olgan va qavslarsiz amallarni bajarishga o’tadi.
Masalan, 3*4+12, 40-15:3 misollardagi amallarning bajarilish tartibini o’rganadilar va hisoblaydilar. Bu yerda misol orqali amallarni bajarish to’g’risida muammoli vaziyat hosil qilinadi.
v) shundan keyin 25+(40-15), (85-30):5 kabi qavslar qatnashgan ifodalarni hisoblashga o’tadilar. Hisoblash qoidasini keltirib chiqaradilar. O’tilgan materialni mustahkamlash maqsadida quyidagi topshiriqlar beriladi.
1. Amallarni bajarish tartibini tushuntiring va ifodalarning qiymatini toping; 65+21:3
2. Ifodalarning qiymatlarini qulay usul bilan toping. 10-(20+6), 48+(30+4), (40+9)-(10+7)
3. Misollarda amallar to’g’ri bajarilganini yozing.
30+26:5=10 8*3+16:4=28
30+2065=34 8*3+16:4=10
4. Qavslarni va amallarni shunday qo’yinki, tengliklar to’g’ri bo’lsin.
15-6*2=18 4*8-5=12
65-10*5=15 12+24:4=9
Nihoyat ifodani almashtirish tushunchasi beriladi. Berilgan ifodani boshqa berilgan ifoda qiymatiga teng bo’lgan ifoda bilan almashtirish demakdir.
Masalan, 2+2+2=2x3 26+70=(20+6)+70=(20+70)+6=90+6=96
O'quvchi mulohazasi: chap tomonda qo'shiluvchi (4) to'rt marta olingan, o'ng tomonda faqat 3 marta olingan; demak, chap tomon katta, „katta" belgisini qo'yamiz, hisoblab tekshiramiz;
Shunday son tanlangki, tenglik va tengsizliklar to'g'ri bo'lsin: 6-7 + 6<6- □ , 2-□>2-8 + 2, 7 * 9-7 = 7 : □
Birinchi misolda o'quvchi quyidagicha mulohaza yuritadi: chap tomonda 6 soni 7 marta qo'shiluvchi qilib olingan, keyin yana 6 qo'shilgan, demak, bu yerda 8 ta 6 soni bor, bu o'ng tomondan kichik bo'Ushi kerak, demak, o'ng tomonda 6 talab, 8 marta emas, balki undan katta, masalan, 9 marta yoki undan ko'p marta olish kerak. Masalan, 9 ni qo'yaylik: 6 • 9 = 54, 42 + 6 = 48, 54 > 48
O'quvchi yig'indi, ayirma, ko'paytma va bo'linma ko'rinishida berilgan ifodalarni taqqoslaganda, awal amallarni bajaradi, keyin tegishli belgini qo'yadi.
Tenglamalar ustida ishlash jarayoni quyi sinfda o'tilgan ma-terialni takrorlash maqsadida komponentlar hamda qo'shish va ayirish amallari natijalari orasidagi o'zaro moslikni ko'rsatuvchi ko'rsatmali ko'rgazmalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bunga asoslangan holda xulosalar esga solinadi, o'quvchilar bu xulosalardan x + 48 - 90, x — 27 = 33 ko'rinishidagi tenglama-larni yechishda, shuningdek, noma'lum komponentlarni topish-ga doir masalani yechishda foydalanadilar. Bu vaqtga kelib o'quvchilar lotin alifbosining harflari (a, b, с, к, d, m) bilan tenglamalardagi noma'lum sonni belgilash orqali tanishadilar.
„Ko'paytirish va bo'lish" mavzusini o'rganishda avval kompo­nentlar bilan ko'paytirish amalining natijasi, keyin komponent­lar bilan bo'lish amalining natijasi orasidagi o'zaro bog'lanish maxsus qaraladi.
O'quvchilar avval o'zaro bog'lanishning xususiy hollarini qa-raydilar. Masalan, o'quvchilarga parta ustiga 2 ta doirachadan 4 marta qo'yishni buyuriladi.
Hammasi bo'lib nechta doiracha qo'ydingiz? (8 ta.)
Bu misolda sonlar nima deb ataladi? (Ko'payuvchi, ko'-paytuvchi, ko'paytma.)
Endi parta ustidagi doirachalarga qarang va bo'lishga doir 2 ta misol tuzing (8 : 2 = 4, 8 : 4 = 2). Bu misollarni ko'paytirishga doir misol bilan taqqoslang. (Birinchi misolda ko'paytma 8 ni ko'payuvchi 2 ga bo'lindi va ko'paytuvchi 4 hosil qilindi, ikkinchi misolda esa ko'paytma ko'paytuvchiga bo'lindi va ko'payuvchi hosil qilindi.)
Keltirilgan misollarga o'xshash bir necha misollarni yechish natijasida o'quvchilar umumiy xulosaga keladilar va uni ifodalay-dilar: agar ko'paytmani ko'paytuvchilardan biriga bo'lsak, ikkinchi ko'paytuvchi hosil bo'ladi. Bu xulosadan maxsus mashqlarni ba-jarishda foydalaniladi.