Mavzu: Chorvachilikda sut go‘sht maxsulotlarini ishlab chiqarishda agrobiznesni tashkil etish

KIRISH 
 
Chorvachilik tizimi deyilganda qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida 
shakllangan chorvachilikning tarmoq tuzilmasi, shuningdek, muassasa faoliyatining 
eng yuksak samaradorligida jamiyatning gO’sht, sut mahsulotlariga bo’lgan 
ehtiyojini qondirishni ta’minlovchi moddiy-texnik, texnologik va tashkiliy-iqtisodiy 
usullari va har bir tizim elementlarida ishlab chiqarishni yuritishning yaxlitligi 
tushuniladi. 
Chorvachilikning tarmoq tuzilmasini aniqlashda mahsulot bozorining holati, 
muassasaning bu bozorda tutgan O’rni (bozor hajmi, raqobatning mavjudligi va 
darajasi, mazkur muassasa ishlab chiqargan mahsulotning raqobat bardoshliligi) eng 
muhim omillardan hisoblanadi. 
Chorvachilik tizimi moddiy-texnik, texnologik va tashkiliy-iqtisodiy 
elementlardan tashkil topadi. 
Moddiy - texnik elementlarga: chorvani saqlash uchun bino tipi, mashinalar 
tizimi va tarmoqni yuritish uchun zarur bo’lgan boshqa vositalar kiradi. 
Chorvachilikda mah-sulot yetishtirishni jadallashtirish darajasi qancha baland 
bo’lsa, bu elementlar shuncha ko’p ahamiyatga ega bo’ladi.
Chorvani qayta ishlab chiqarish, uning nasliy va zot sifatlarini takomillashtirish 
muassasa va tarmoq oldida turgan vazifalarga muvofiq amalga oshiriladi va mol 
tuyoqlarining saqlanishi, zarurat tug’ilganda ko’paytirili-shini, bozorda barqaror 
talab bo’lgan mahsulot turlarini ishlab chiqarishni oshishini, uning tannarxini 
pasaytirishni va rentabellik ko’payishini ta’minlaydi. 
Chorvani ozuqalantirish tipi va darajasi mahsu-lotning mahsuldorligi va 
sifatiga hal qiluvchi darajada ta’sir kO’rsatadi. Chorvani ozuqa moddalarining 
miqdoriga balanslashtirilgan rasionlarda boqish mahsuldorlikning oshishini 
ta’minlaydi, 1 ga. ozuqa maydoniga tO’g’ri kela-digan mahsulot ishlab chiqarish 
miqdorini ko’paytiradi, mehnat unumdorligining O’sishi, tannarxning pasayishi, 
rentabellikning ko’payishiga imkon yaratadi. 
Chorvani boqish usuli chorvachilik tizimida eng muhim texnologik 
elementlardan biridir. Hozirda Respublikamiz chorvachilik xo’jaliklarida, 
fermalarda ishlab chiqari-shning sanoatlashuvi darajasiga qarab, ushbu tarmoqda 
chorvani boqish sharoitlarini yaxshilovchi, mahsuldorlik va samaradorlikni 
oshiruvchi ilg’or usullar qO’llanmoqda. 
Kasalliklarga qarshi kurash bo’yicha profilaktik tadbirlar chorva 
mahsuldorligini oshirish va yuqori sifatli mahsulot yetishtirishda juda muhim 
ahamiyatga ega. 
Chorvachilik tizimida tashkiliy - iqtisodiy elementlarga muvofiq sohaga 
yO’naltirilgan tuzilma va ishlab chiqarish kiradi. Bu-muassasa faoliyati aniq 
sharoitlariga mos yer maydoni birligiga hisoblangan chorva tuyog’ining soni, uning 
ixtsoslashuvi, bozordagi O’rni demakdir. Tarmoq-da chorva tuzilmasi har bir 
holatda ishlab chiqarish yO’na-lishiga mos kelishi kerak. 
Ishlab chiqarish usuli va chorvani oziqlantirish hamda saqlashga kO’ra, eng 
muhim belgilar sifatida chorvachilikda quyidagi tizimlar va ichki tizimlar mavjud: 

---

4 
- yaylov - ekstensiv, kO’chma, yaydoq-yaylov, doimiy yaylov, madaniy 
yaylov; 
- og’ilxona-yaylov - tabiiy ozuqa, aralash ozuqalarning O’rtacha jadalligi, 
ekiladigan va yuksak mahsuldorli tabiiy ozuqalarga boyligi bilan ajralib turadi. 
- og’ilxona - yillik og’ilxona, og’ilxona – lager (mavsumiy). 
Respublika qishloq xo’jaligi korxonalarida chorvachilikning bu holati uning 
iqtisodiy samaradorligiga ham ta’sir etgan. Respublika Qishloq va suv xo’jaligi 
vazirligi tizimidagi qishloq xo’jalik korxonalarida etishtirilayotgan aksariyat 
chorvachilik mahsulotlarining tannarxlari yil sayin oshib bormoqda. 
Chorvachilik fermalarining zamonaviy talablarga javob beradigan moddiy-
texnika bazasini bosqichma-bosqich rivojlantirishga alohida e’tibor berish vaqti 
keldi. Chorvachilik bino-inshootlari fan-texnika yutuqlarini e’tiborga olgan holda 
moslashtirilishiga, tegishli vositalar bilan ta’minlanishga, chorva hayvonlari yaxshi 
parvarishlanib, sifatli mahsulot yetishtirishda yangi texnikalar, ilg’or texnologiyalar 
joriy yetilishiga yerishish lozim. Shudagina tarmoqda ishlab chiqarish jarayonlari 
mexanizatsiyalashtirilib, mehnat unumdorligining oshishi ta’minlanadi. Naslchilik 
ishlarini rivojlantirib, sermahsul chorva mol zotlarini yaratib, ular ishlab chiqarishga 
tezroq tatbiq yetilishini ta’minlash, bunda zotli, sermahsul chorva hayvonlarini sotib 
olish variantidan foydalanishni ham yesdan chiqarmaslik kutilgan natijaga yerishish 
imkoniyatini kengaytiradi.
Chorva hayvonlari va parrandalari chiqindilari mahalliy o’g’it sifatida yer 
unumdorligini oshirishda beqiyos o’rin tutadi. M: Bir sigirdan bir yilda olingan 
go’ng bilan 1 ga yerni mahalliy o’g’itga bo’lgan talabini qondirish mumkin.
Shu boisdan chorvachilikning asosiy vazifasi chorvachilik mahsulotlarini 
ko’paytirish evaziga xalqning oziq-ovqat, sanoatni esa xom ashyo bilan 
ta’minlashdan iboratdir. 
Buning uchun tabiiy oziq-ovqat zanjirining barcha xalqalarini mustahkam 
bog’lanishiga erishish kerak. Bu zanjir tuproq – o’g’it – o’simlik – hayvon – 
odamdan iborat bo’lib, doimo fan va texnika yangiliklariga muhtoj. 
Qishloq xo’jaligi, ya’ni dehqonchilik va chorvachilik sohalari bir-biri bilan 
uzviy bog’liq bo’lib, bir-birini to’ldiradi, ular bir-birisiz ijobiy natijalarga hech 
qachon erisha olmaydilar. 
Tabiiy manbaalar va ekilgan yerlardan olingan mahsulotlarning 75% ini inson 
to’g’ridan-to’g’ri iste’mol qilaolmaydi, shuning uchun ularni albatta chorva 
hayvonlari va parrandalarining organizmi orqali o’tkazilib sut, go’sht, tuxum kabi 
noyob mahsulotlar olinadi.
O’z navbatida hayvonlar va parrandalar iste’mol qilgan oziqalari tarkibidagi 
40% organik va 70% mineral moddalarni tanasiga singdiraolmay tashqi muhitga 
chikarib yuboradilar. Bu chiqindilar go’ng sifatida tuproqdagi mikroorganizmlar 
uchun oziqa bo’lib, uning unumdorligini oshirishda asosiy omil bo’lib qoladi.
Chorvachilikning ozuqa bazasini mustahkamlash uchun yem-xashak 
etishtiriladigan maydonlarni kengaytirib, ekinlarni almashlab yekishni rivojlantirish 
lozim. Bunda yem-xashak ekinlari yekiladigan maydonlarning suv ta’minotiga, 
meliorativ holatini yaxshilashga hamda organiq va mineral o’g’itlardan talab 

---

5 
darajasida foydalanishga alohida ahamiyat berish zarur. Bu masalani hal etish uchun 
qayta ishlash sanoati korxonalarida ishlab chiqariladigan to’yimli ozuqa moddalari 
talab darajasida olinishini, chorva mollariga shakllangan ozuqa rasioni asosida 
vaqtida berilishini ham tashkil etish zarur. Bu masalaning dolzarbligini e’tiborga 
olib, respublika hukumati xo’jaliklarga iqtisodiy jihatdan ko’maklashish yo’llarini, 
mexanizmlarini ishlab chiqqan. Jumladan, oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirishni 
rivojlantirish uchun imtiyozli kreditlar ajratish, shu maqsadda chetdan moddiy-
texnika resurslari keltirilsa, ular bojxona to’lovlaridan ozod yetilishi va boshqa 
chora-tadbirlar belgilangan. 
Kurs ishi ob’yekti sifatida Urgut tumani tanlandi. Kurs ishining asosiy maqsadi 
Urgut tumani misolida Chorvachilikda sut go‘sht maxsulotlarini ishlab chiqarishda 
agrobiznesni tashkil etishning hozirgi holatini tahlil qilish va uni oshirish
imkoniyatlariga oid takliflar ishlab chiqishdir. 
Kurs ishining tadqiqotning vazifalari sifatida quyidagilar tanlab olindi: 
- Chorvachilikda sut go‘sht maxsulotlarini ishlab chiqarishda agrobiznesni 
tashkil etishga oid tushunchalarning ilmiy adabiyotlarda nazariy yoritilishini tahlil 
qilish; 
- fermer xo’jaliklari ishlab chiqarishi uchun foydalanilayotgan resurslar 
salohiyatini o’rganish; 
- tuman fermer xo’jaliklarida chorvachilikda sut go‘sht maxsulotlarini ishlab 
chiqarishda agrobiznesni tashkil etishning hozirgi holatini o`rganish va tahlil qilish; 
- fermer xo’jaliklari chorvachilikda sut go‘sht maxsulotlarini ishlab 
chiqarishda agrobiznesni tashkil etishdan foydalanishga ta’sir etuvchi omillarni 
tahlil etish; 
- chorvachilikda sut go‘sht maxsulotlarini ishlab chiqarishda agrobiznesni 
tashkil etishdan foydalanishni oshirish imkoniyatlaridan foydalanishga doir taklif va 
tavsiyalar ishlab chiqish. 

---

6