Mavzu: Daromadlik indeksi. Taqqoslash stavkasini tanlash (kasting), Investitsion loyihalarni tanlash metodikasi. Investitsion imkoniyatlarni taqqoslash va tanlashda xavflar. Investitsiya jarayonini modellashtirish. Reja

Moliyaviy rejalashtirish va nazorat-boshqarish tizimining muhum elementi sifatida.

Moliyani boshqarishning barcha soha va bo'g'inlarida maqsad qilingan natijaga erishish uchun moliyaviy boshqaruv subyektlaridan o'z yo'nalishlari bo'yicha samarali foydalaniladi. Biroq, ular uchun moliyaviy boshqaruvning umumiy uslub va qoidalari mavjuddir. Jumladan, moliyani boshqarishda bir nechta umumiy xususiyatga ega bo'lgan funksional elementlar mavjud:

1. 
   Rejalashtirish; 2.
   
2. 
   Operativ boshqarish;
   
3. 
   3. Nazorat.
   

Moliyani boshqarishning funksional elementlari ichida asosiy o'rinni rejalashtirish tashkil qiladi. Chunki aynan rejalashtirishda subyekt hartomonlama o'zining moliyaviy holatini baholay oladi, ya'ni moliyaviy resurslarning qanday holatdaligi, moliyaviy resurslardan ustivor ahamiyatga molik bo'lgan qanday yo'nalishlarda foydalanilishi va h.k. Operativ boshqarish — bu minimal xarajat qilib maksimal samaraga erishish va yuqori samara olish uchun moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashga qaratilgan kompleks ishlar yig'indisidir. Operativ boshqarish egiluvchanlik xususiyatiga egadir. Nazorat — boshqaruv elementi sifatida bir vaqtning o'zida ham moliyani rejalashtirish ham operativ boshqarishda qo'llaniladi. Nazorat haqiqiy natija bilan rejadagi ko'rsatkichlarni taqqoslashga yordam beradi, moliyaviy resurslarni o'stirish va samarali xo'jalik yuritish yo'llarini ko'rsatib beradi. Moliyaviy boshqarishda strategik va operativ boshqarish bir-biridan farq qiladi. Strategik boshqarish maqsadli dasturlarni realizatsiya qilishda moliyaviy resurslar hajmini aniqlash, istiqboldagi ishlarni moliyaviy bashorat qilishni o'zida aks ettiradi. Moliyani boshqarish shartli holatda umumiy boshqarish va operativ boshqarish guruhlariga bo'linadi. Moliyani umumiy boshqarish subyektlarini: O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Vazirlar Mahkamasi va Prezident devoni tashkil etadi. Moliyani operativ boshqarish subyektlarini: Moiiya vazirligi, Davlat soliq qo'mitasi va ularning joylardagi bo'linmalari, sug'urta tashkilotlari, xo'jalik subyektlarining moiiya bo'limlari tashkil etadi. Operativ boshqarish moiiya tizimi apparatining bosh vazifasi hisoblanib: Moiiya vazirligi, mahalliy moliyaviy boshqarish organlari, korxonalarning moliyaviy xizmat tizimlari amalga oshiriladi.
Moliyani boshqarishni qayta qurishning markaziy bo'g'inlaridan biri mahalliy-hududiy subyektlarning erkin moliya siyosati yurgizishini ta'minlashdir. 2003 yilda mahalliy byudjetlar daromadi davlat daromadining qariyib 60%dan yuqorisini tashkil qildi. Mazkur ko'rsatkich moliyani boshqarishdagi ilk ijobiy natijalar nishonasidir. Moliyani boshqarish usullari quyidagilardan iborat
1. Ekstrapolyatsiya usuli;
2. Normativ usul;
3. Matematik modellashtirish usuli.
Ekstrapolyatsiya usulining mohiyati shundaki, kelgusi hisobot yili uchun o'tgan hisobot davrining moliyaviy natijalaridan xulosa chiqarib moliyaviy reja tuzish ko'zda tutadi. Moliyaviy ko'rsatkichlarning prognoz va rejali hisob-kitoblari turli usullardan foydalanishga asoslanadi. Ekstrapolyatsiya usuli moliyaviy ko'rsatkichlar va ularnig dinamik o'zgarishlariga asoslanadi. Moliyaviy ko'rsatkichlar hisobot yilidagi ko'rsatkichlar asosida amalga oshiriladi. Normativ usulda'belgilangan norma va normativlardan foydalanish ko'zda tutiladi. Masalan: byudjet muassasalarining 1-sinfida nechta bola o'qishi lozim, sanatoriyada qancha joy bo'lishi kerak va h.o. Matematik modellashtirish usuli real iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni takrorlovchi moliyaviy modellar tuzish orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy resurslar manbalarini ulardan foydalanish bilan rnuvofiqlashtirish asosida rejalashtirish jarayoni balans usuli hisoblanadi.
Hal qilinishi lozim bo'lgan vazifalarning xarakteriga, murakkabligiga va muddatiga qarab moliyaviy siyosat ikkiga bo'linadi:
1. Moliyaviy strategiya.
2. Moliyaviy taktika.
Moliyaviy strategiya deb korxonani moliyaviy resurslar bilan ta'minlash uchun tuzilgan asosiy reja tarziga aytiladi. Korxonaning moliyaviy strategiyasi o'z ichiga: korxonaning moliyaviy ahvoli tahlili, asosiy va aylanma mablag'larni optimallashtirish, daromadni taqsimlash, naqd pulsiz to'lashlar, soliq va narxlar siyosati va qimmatli qog'ozlar jarayonidagi siyosatni oladi.
Har bir loyihada kapital bahosi 15% ga teng deb faraz qilaylik. Bunday sharoitni yuqoridagi jadval ma'lumotlari asosida ko'rib chiqamiz:
Jadval ma'lumotlarini tuzish uchun pul oqimlarining har bir elementi diskont qiymatini hisoblaymiz, u quyidagicha bo'ladi:



S loyihasi. Investitsiya miqdori 10000 doll.ga teng u: Diskontlashtirilgan PP (3 yil (165(574 yilda ( 3,3 yilda qoplanadi. Lloyihasi. Investitsiya 10000 doll.ga teng Diskontlashtirilgan PP 4 yildan oshiq. Daromadning buxgalteriya me'yoriy koeffitsiyenti (ARR) pul oqimlariga emas, balki sof foyda ko'rsatkichiga asoslanadi. Chunki u quyidagi xususiyatlarga ega: birinchidan, daromad ko'rsatkichlarini diskontlashtirishni talab etmaydi, ikkinchidan, daromad sof foyda PN ko'rsatkichi orqali (byudjetga to'lovlardan so'ngi foyda) xarakterlanadi. Uni hisoblash usuli quyidagicha: kutilayotgan o'rtacha yillik sof foydaning ARR o'rtacha yillik investitsiya hajmiga nisbati aniqlanadi. Agar S va L loyihalariga jalb qilish ularning ishlatilishi muddati maboynida to'lig'icha to'g'ri chiziqli usul bilan amortizatsiyalansa, yillik amortizatsiya xarajatlari 10000 doll. :4 q-2500 doll.ga teng bo'ladi. Bu summadan sof foydani aniqlash uchun yillar bo'yicha pul tushumlaridan ayirilish kerak. Shunday qilib:
S loyihasi bo'yicha o'rtacha yillik foyda q pul mablag'larining o'rtacha yillik tushumi - o'rtacha yillik amortizatsiya q 13500G'4-2500q875 doll.
O'rtacha yillik investitsiya dastlabki investitsiya va qoldiq qiymatining yarim summasiga teng bo'ladi:
(10000 doll. +0 doll.):2=5000 doll.
L loyihasi bo'yicha o'rtacha yillik sof foyda L= 13300/4-2500 = 825 долл.
Sof keltirilgan samara (NPV) kompaniya egalari tomonidan firma qiymatliligini oshirilishiga saoslanadi. Uni miqdoriy baholash uchun esa bozor qiymati olinadi. Bu usul prognoz qilingan davr ichida diskontlashtirilgan sof pul tushumlarining umumiy summasini dastlabki investitsiya miqdori (1С) bilan solishtirishga asoslangan. Pul mablag'larining kirimi vaqt bo'yicha taqsimlangan bo'lsa ham u r koeffitsiyenti yordamida diskontlanadi. Bu koeffitsiyentni investorlar investitsiya qilingan kapital hisobiga qaytarilishi mumkin bo'lgan har yilgi foizdan kelib chiqqan holda o'zlari belgilaydi.