Mavzu: dasturlash texnologiyasi

Mavzu:DASTURLASH TEXNOLOGIYAsi.
Dasturlash — predmet va texnikaning nisbatan yosh va tez гivoj 1 anayotgan sohasi. Mavjud dasturiy va texnik vositalarni real ishlab chiqish va tarm oqlashtirishni olib borish tajribasi doim o qayta izlanishni talab etadi. Natijada yangi usullar, uslublar va texnologiyalar paydo bo‘ladi, ular o‘z navbatida, dasturiy ta ’m inlashni ishlab chiqishning yanada zamonaviy vositalari uchun asos bo'lib xizm at qiladi. Yangi texnologiyalarni yaratish jarayonlarini tekshirish va ularning asosiy yo‘nalishlarini aniqlash, bu texnologiyalarni dasturlashning rivojlanish darajasi hamda dasturchilar ixtiyoridagi dasturiy va apparat vositalarining xususiyatlari bilan solishtirish maqsadga muvofiqdir.
Ishonchli dasturiy vosita dasturlash texnologiyasining mahsuli sifatida. Dasturlashtirishning tarixiy va ijtimoiy konteksti M a’lumotlarga ishlov berish jarayonining axborot muhiti tushunchasi. D astur jarayonning formallashgan tavsifi sifatida. Dasturiy vosita haqida tushuncha. Dasturiy vositadagi xato tushunchasi. To‘g‘ri dastur tushunchasining konstruktiv em asligi. Dasturiy vositaning ishonchliligi. Dasturlash texnologiyasi ishonchli dasturiy vositalarni ishlab chiqish texnologiyasi sifatida. Dasturlash texnologiyasi va jam iyatning axborotlashtirilishi.
Dastur ma’lumotlarga ishlov berish jarayonining formallashgan tavsifi sifatida. Dasturiy vosita D asturlashtirishning bosh m aqsadi m a’lum otlarga ishlov berish jarayonlari (bundan buyon jarayonlar deb ataladi)ni tavsiflashdan iborat. A xborotga ishlov berish bo‘yicha xalqaro federatsiya (IF IP )d a qabul qilinganidek, m a’lum otlar (data) bu qandaydir jarayonda uzatish va qayta ishlash uchun yaroqli boMgan form allashgan ko‘rinishdagi faktlar va g‘oyalarning laqdim otidir, axborot (information) esa m a’lum otlarni taqdim 5 etishda ularga berilgan ma’noni bildiradi.
Dasturlash texnologiyasi va uning rivojlanishining asosiy bosqichlari Dasturiy ta’minotining ishlab chiqish jarayonida foydalaniladigan usullar va vositalar yig‘indisi dasturlash texnologiyalari deb ataladi. Har qanday boshqa texnologiya kabi, dasturlash texnologiyasi o‘z ichiga quyidagi texnologik yo‘riqnomalar to‘plamini olgan: • texnologik operatsiyalarni bajarish ketma-ketligini ko‘rsatish; • u yoki boshqa operatsiya bajariladigan shartlarni sanab o‘tish; • har bir operatsiya uchun dastlabki ma’lumotlar, natijalar, shuningdek, yo‘riqnomalar, normativlar, standartlar, baholash mezonlari va usullari belgilangan operatsiyalarining ta’riflari (1.1-rasm) Operatsiyalar (amallar) to‘plami va ular ketma-ketligidan tashqari, texnologiya, shuningdek ishlab chiqarishning muay7 yan bosqichida foydalaniladigan loyihalashtirilayotgan tizim ni, aniqrog‘i, m odelni ta ’riflash usulini belgilaydi.
D asturlashning mavjud texnologiyalarini farqlash va ularning asosiy yo'nalishlarini aniqlash uchun dasturlashning predm et sifatida rivojlanishining asosiy bosqichlarini ajratib, bu texnologiyalarni tarixiy kontekstda ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Birinchi bosqich — «stixiyali» dasturlash. Bu bosqich dastlabki hisoblash m ashinalarining paydo boiishi paytidan boshlab, XX asrning 60-yillarigacha bo‘lgan davrni qam rab oladi. Bu davrda tuzilgan texnologiyalar yo‘q bo‘lib, dasturlash asosan san’at darajasida edi. Dastlabki dasturlar sodda tuzilishga ega bo‘lgan. U lar m ashina tilidagi dasturdan va u ishlov beradigan m a’lum otlardan iborat (1.2-rasm). M ashina kodlaridagi dasturlarning murakkabligi dasturchining bir vaqtning o‘zida bajarilayotgan operatsiyalarning ketma8 ketligini va dasturlashdagi m a’lum otlarning joylashishini fikran kuzatish qobiliyati bilan chegaralangan. Assemblerning paydo bo‘lishi ikkilik yoki o‘n oltilik kodlar o'rniga m a’lum otlarning ram ziy nom lari va operatsiyalar kodlarining m nem onikasidan foydalanish im konini berdi. Natijada dasturlar yanada «o‘qitiladigan» bo‘ldi.
Lokal m a’lum otlarga ega kichik dasturlardan foydalanishda ishlab chiqilayotgan dasturiy ta ’m inotning murakkabligi, avvalgidek, dasturchining m a’lum otlarga ishlov berish jarayonini endi yangi darajada kuzatish imkoniyati bilan cheklanar edi. Ammo kichik dasturlar ta ’m inot vositalarining paydo bo‘lishi dasturiy ta’m inotni bir necha dasturchilar tom onidan parallel ishlab chiqishni am alga oshirish im konini berdi. XX asrning 60-yillari boshida «dasturlash inqirozi» yuz berdi. U operatsion tizim lar kabi m urakkab dasturiy ta ’m inotni ishlab chiqishga uringan firm alar loyihalarni tugallashning barcha m uddatlaridan kechikkan edi. Loyiha joriy etilishidan oldinroq eskirib qolar, uning qiymati ortib borar va, natijada, ko‘pgina loyihalar shu tariqa tugallanm ay qolib ketar edi. Obyektiv darajada buning ham m asiga dasturlash texnologiyasining nom ukam m alligi sabab bocldi. Eng avvalo, «quyidan yuqoriga» ishlab chiqilishdan stixiyali (betartib) foydalanilgan. Ya’ni oldin nisbatan sodda kichik dasturlar loyihalashtirilib, amalga oshirilgan yondashish, ulardan keyin m urakkab dastur tuzishga urinilgan. K ichik dasturlar va ularni loyihalashtirish usullarini ta’riflash aniq m odellarining yo‘qligidan har bir kichik dasturning yaratilishi murakkab vazifaga aylanar, kichik dasturlar interfeyslari m urakkab boclib, dasturiy m ahsulotni yig'ishda ko‘p m iqdorda xatolar aniqlanar edi.
Ikkinchi bosqich dasturlashga tarkibiy yondashish (XX asrning 60—70 -yillari). Dasturlashga tarkibiy yondashish dasturiy ta ’m inlashni ishlab chiqishning barcha bosqichlarining bajarilishini qam rab oluvchi tavsiya etilayotgan texnologik usullar m ajm uasidan iborat. Tarkibiy yondashish asosida uncha katta bo‘lm agan (40—50 operatorgacha) alohida kichik dasturlar ko‘rinishida keyingi am alga oshirish m aqsadida murakkab tizim lar dekompozitsiyasi (qismlarga bo'laklash) yotadi. Dekompozitsiya boshqa tam oyillari (obyektli, m antiqiy va h.) ning paydo bo‘lishidan keyin ushbu usul protsedurali dekompozitsiya deb ataladi. Ilgariroq foydalanilgan dekompozitsiyaga protsedurali yondashishdan farqli ravishda tarkibiy yondashish eng sodda tuzilishdagi kichik masalalar iyerarxiyasi ko‘rinishida m asalaning taqdim etilishini talab qilar edi. Loyihalashtirish, shu tariqa «quyidan yuqoriga» amalga oshirilib, kichik dasturlar interfeyslarining ishlab chiqilishini ta’m inlagan holda um um iy g‘oyaning amalga oshirilishini ko‘zda tutgan edi.
Ikkinchi bosqich dasturlashga tarkibiy yondashish (XX asrning 60—70 -yillari). Dasturlashga tarkibiy yondashish dasturiy ta ’m inlashni ishlab chiqishning barcha bosqichlarining bajarilishini qam rab oluvchi tavsiya etilayotgan texnologik usullar m ajm uasidan iborat. Tarkibiy yondashish asosida uncha katta bo‘lm agan (40—50 operatorgacha) alohida kichik dasturlar ko‘rinishida keyingi am alga oshirish m aqsadida murakkab tizim lar dekompozitsiyasi (qismlarga bo'laklash) yotadi. Dekompozitsiya boshqa tam oyillari (obyektli, m antiqiy va h.) ning paydo bo‘lishidan keyin ushbu usul protsedurali dekompozitsiya deb ataladi. Ilgariroq foydalanilgan dekompozitsiyaga protsedurali yondashishdan farqli ravishda tarkibiy yondashish eng sodda tuzilishdagi kichik masalalar iyerarxiyasi ko‘rinishida m asalaning taqdim etilishini talab qilar edi. Loyihalashtirish, shu tariqa «quyidan yuqoriga» amalga oshirilib, kichik dasturlar interfeyslarining ishlab chiqilishini ta’m inlagan holda um um iy g‘oyaning amalga oshirilishini ko‘zda tutgan edi.
Modulli dasturlashga nisbatan obyektga mo'ljallangan dasturlashning asosiy yutug‘i dasturiy ta’minotni ishlab chiqishni ancha yengillashtiruvchi dasturiy ta’minotning «yanada tabiiyroq» bo'laklanishi hisoblanadi. Bu ma’lumotlarni yanada to‘liqroq lokallashtirish va ularning ishlov berish kichik dasturlari bilan integratsiyalashishiga olib keladi. 0 ‘z navbatida, mazkur holat dasturning alohida qismlari (obyektlar)ning mustaqil ishlab chiqilishini olib borish imkonini beradi. Bundan tashqari, obyektli yondashish merosiylik, polimorfizm, kompozitsiyalash, to‘ldirish mexanizmlariga asoslangan dasturlarni tashkil etishning yangi usullarini taklif etadi. Bu mexanizmlar nisbatan oddiy obyektlardan murakkab obyektlarni qurish imkoniyatini beradi. Natijada kodlardan qayta foydalanish ko‘rsatkichi ancha oshadi va turli maqsadlarda qocllash uchun sinflar kutubxonasini yaratish imkoniyati paydo bo‘ladi.