Mavzu: Davlat byudjeti barqarorligini ta’minlashda davlat qimmatli qog‘ozlarining o‘rni va ahamiyati

SAYDULLAYEV OYBEK

Davlat budjeti fanidan tayyorlagan
mustaqil ishi

MAVZU: Davlat byudjeti barqarorligini ta’minlashda davlat qimmatli qog‘ozlarining o‘rni va ahamiyati

1-modda. O‘zbekiston Respublikasining 2008-yil 22-iyulda qabul qilingan “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi O‘RQ-163-sonli Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2008-yil, № 7, 354-modda; 2009-yil, № 9, 337-modda, № 12, 464-modda; 2012-yil, № 12, 336-modda; 2013-yil, № 4, 98-modda, № 10, 263-modda; 2014-yil, № 1, 2-modda, № 5, 130-modda, № 9, 244-modda) o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilib, uning yangi tahriri tasdiqlansin (ilova qilinadi).

"Davlat qimmatli qog'ozlari"ning o'rni, yani ularning sotilish va xarid qilinish uchun maxsus bozor yoki platforma, davlatdan davlatga farqli bo'lishi mumkin. Bunday platformalar odatda moliyaviy tizimning bir qismini tashkil qiladi va o'z navbatida korporativ (kompaniya) yoki xususiy investorlar uchun xizmat ko'rsatadi.

Bir qancha mamlakatlarda esa, "davlat qimmatli qog'ozlari" xususiy bozorlarda yoki fond birikmalarida xarid qilinadi va ular tijorat kreditlari yoki ipoteka kreditlari kabi moliyaviy turli maqsadlar uchun foydalaniladi. Bunday qog'ozlar umumiy ravishda mamlakat xususiyati bilan ta'minlangan bo'lib, ularning narxi va sifati, mamlakatning moliyaviy holati va boshqa o'zgaruvchilariga qarab o'zgarishi mumkin.

Davlat byudjeti, bir mamlakatning moliyaviy siyosatining asosiy vositasi hisoblanadi. Bu byudjet, davlatning barcha tashkilotlari va sohasida faoliyat ko‘rsatuvchi hodimlariga moliyaviy resurslar taqsimlanishi uchun moliyaviy qonunlar va boshqa tegishli hujjatlarga muvofiq tuziladi.
Davlat qimmatli qog‘ozlari, davlat tomonidan joriy etilgan qog‘ozlar hisoblanadi. Bu qog‘ozlar, moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish uchun boshqa moliyaviy resurslarni jalb etishga qodir turli shakllarda sotiladigan moliyaviy vositalardir.

Davlat qimmatli qog‘ozlari sotish orqali davlat byudjetini to‘ldirish va moliyaviy ta’minotni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Bu qog‘ozlarni xarid qilish orqali insonlar xarajatlari, korxonalar va banklar kabi moliyaviy tashkilotlar davlat tomonidan jalb etilgan mablag‘larni tushunish va qaytarishga rozilik bildirishadi.

Shuningdek, davlat qimmatli qog‘ozlarining narxi va sifati, o‘z ichiga olgan moliyaviy risklar va daromadining foiz stavkasiga bog‘liq bo‘lib, bu qog‘ozlarni xarid qilish imkonini oshirishi mumkin. Shu sababli, davlat qimmatli qog‘ozlarining mavjudligi, ularning narxi va sifati, muddati va daromadi mamlakatning moliyaviy siyosati va byudjetining barqarorligi uchun muhimdir.

Davlat qimmatli qog‘ozlarining mavjudligi va sifati, shuningdek, moliyaviy tashkilotlar va xususan banklar tomonidan qabul qilingan moliyaviy bojxona operatsiyalari uchun istiqbolli moliyaviy ta’minot ta’minlashda muhimdir.

Bir necha turdagi davlat qimmatli qog‘ozlar mavjud: hisobotli shakllar (Treasury bills), korporativ obligatsiyalar, kommunal obligatsiyalar, moliyaviy sanalar (Municipal bonds) kabi. Har bir turdagi qog‘ozlarning xususiyatlari mavjud bo‘lib, ularning xarid qilinishi, sotilishi va qaytarilishi shartlariga bog‘liq bo‘lib, moliyaviy operatsiyalarni o‘tkazishda foydali bo‘lishi mumkin.
Davlat qimmatli qog‘ozlari moliyaviy bojxona operatsiyalari uchun xavfsiz va istiqbolli moliyaviy ta’minot ta’minlashda yordam beradi. Bu qog‘ozlar xususiy moliyaviy risklarni ham o‘z ichiga oladi, shuningdek, ularning sotish va sotilishiga qatnashuvchilar tashkilotlarga arziydi. Bular xarid qilinishi uchun kam narxga ega bo‘lishi va daromadning yuqori darajasiga ega bo‘lishi mumkin.
Bundan tashqari, davlat qimmatli qog‘ozlarining xarid qilinishi mamlakatda moliyaviy siyosatning yaxshi bir ko‘rsatkichidir. Davlat qimmatli qog‘ozlari sotish orqali mamlakat moliyaviy sohasidagi qarorlarini amalga oshirish uchun moliyaviy imkoniyatlarni jalb etishga, shuningdek, moliyaviy ta’minotni yaxshilashga imkon beradi.