Mavzu: Davlat transferlari va daromadlari tahlili. Kirish. Reja

3. O‘zbekiston Respublikasi davlat budjeti xarajatlari tarkibi tahlili
Byudjet taqchilligi har bir yilda davlat xarajatlarining uning daromadlaridan oshib ketishi summasi. Uning paydo bo‘lishining asosiy sabablari: ijtimoiy ishlab chiqarishning pasayishi va xarajatlarning oshishi, inflyatsiya pul massasi, moliyalashtirishning ko‘payishi ijtimoiy dasturlar, harbiy-sanoat kompleksini saqlash xarajatlarining o‘sishi, soyali iqtisodiyotning o‘sib borishi, ya’ni. umumiy ma’noda - pasayish soliq bazasi va davlat xarajatlari oshishi. Faol tanqislik rag‘batlantiruvchi soliq-byudjet siyosati bilan yuzaga keladi, passiv tanqislik - iqtisodiy faoliyatning pasayishi natijasida davlat daromadlarining kamayishi bilan.
Byudjet taqchilligi iqtisodiyot uchun va aholining turmush darajasi dinamikasi uchun salbiy bo‘lishi mumkin emas: iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda kamomad byudjeti mavjud (10-30%). Bularning barchasi uning paydo bo‘lish sabablari va xarajatlar yo‘nalishiga bog‘liq. byudjet mablag‘lari (agar ular iqtisodiyotni rivojlantirish uchun ishlatilsa, kelajakda bu ishlab chiqarishni ko‘payishiga olib keladi; agar ular samarasiz ishlatilsa, bu inflyatsiya jarayonlarining o‘sishiga olib keladi).
Davlat byudjetini muvozanatlashda ikkita tushuncha mavjud. Tsikl bo‘yicha muvozanatli byudjet ish davri mobaynida davlat xarajatlari va soliq tushumlarining tengligi bilan tavsiflanadi. Undan ishsizlikni kamaytirish va depressiyani (turg‘unlikni) engish uchun foydalanish mumkin. Shu bilan birga, tiklanish davrida byudjetning profitsiti tanazzul davrida davlat qarzining o‘sishini qoplaydi. Iqtisodiy inqirozga qarshi turish uchun soliqlarni pasaytirish va davlat xarajatlarini ko‘paytirish kerak - bu byudjet taqchilligiga olib keladi. Keyingi inflyatsiya ko‘tarilishi natijasida iqtisodiyot soliqlarni oshirib, davlat xarajatlarini kamaytiradi.
Agar amalga oshirayotgan hukumat bo‘lsa iqtisodiy siyosat ega bo‘lishga intildi har yili muvozanatli byudjet - yil davomida davlat xarajatlari va soliq tushumlarining tengligi - bu bozorning o‘zgarishini kuchaytiradi va soliq-byudjet siyosati samaradorligini pasaytiradi (muvozanatli byudjet multiplikatori 1 (8.3) formulasiga qarang). Inqiroz va tushkunlik davrida ishlab chiqarish hajmi kamayganligi sababli byudjet daromadlari kamayadi. Ayni paytda davlat xarajatlarining mos ravishda kamayishi iqtisodiyotning inqirozdan chiqishini sekinlashtiradi. Boshqa tomondan, tiklanish bosqichida ko‘paygan byudjet daromadlarining to‘liq sarflanishi ham iqtisodiyotning holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin (iqtisodiyotning “qizib ketishi”).
Milliy iqtisodiyotdagi ko‘tarilish va cho‘zilishlar davomiyligi va amplituda jihatidan bir xil emasligi sababli, tsiklik muvozanatli byudjet soliq-byudjet siyosatiga mos kelmaydi. Shu sababli, davlat byudjetining nomutanosibligi va davlat qarzining mavjudligi ushbu siyosatning muqarrar oqibatlari sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin. Shu bilan birga, iqtisodiy siyosat tanazzul davrida milliy daromadning o‘sishiga va bum davrida daromadlarning o‘sishini cheklashga yordam berib, muvozanatli byudjetga yordam beradi.
Davlatning soliq-byudjet siyosati va uning byudjeti holati o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni tahlil qilishda byudjet taqchilligining ikki komponenti ajralib turadi - tarkibiy va tsiklik defitsit. Ular "byudjet" deb nomlangan holda ko‘rib chiqiladi. to‘liq stavka».
To‘liq vaqt byudjeti - iqtisodiyot to‘liq bandlik bilan yil davomida rivojlangan bo‘lsa, davlat daromadlari va xarajatlarining nisbati.
Bandlik byudjetidan to‘liq foydalangan holda, davlat byudjetiga diskretsion va diskretsion bo‘lmagan siyosatning ta’sirini farqlash va shu bilan soliq-byudjet siyosatining sifatini baholash mumkin.
Tarkibiy tanqislik - amaldagi davlat xarajatlari bilan to‘liq ish bilan band bo‘lganida byudjet daromadlari o‘rtasidagi farq mavjud tizim soliq solish. Bular agar iqtisodiyot to‘liq bandlik sharoitida ishlab chiqarish darajasiga yetgan bo‘lsa va soliq tushumlari davlat xarajatlaridan kam bo‘lsa, u holda kamomad tabiiy tarkibiy hisoblanadi.
Tsiklik etishmovchilik - haqiqiy kamomad va tarkibiy kamomad o‘rtasidagi farq. Bu ishbilarmonlik faolligining pasayishi va soliq tushumlarining kamayishi bilan izohlanadi. Bular retsessiya paytida haqiqiy kamomad katta bo‘ladi, va bum davrida kam tuzilish kamligi. Umuman olganda, tsiklik tanqisliklar hukumat tomonidan moliyaviy harakatsizlik natijasidir.
Buni isbotlash mumkin tarkibiy tanqislik - bu byudjetni kengaytirishning ixtiyoriy soliq-byudjet siyosati natijasidir, va tsiklik ichki o‘rnatilgan stabilizatorlarning harakatlari natijasidir.
Biroq, byudjet tanqisligi miqdoriga qarab hukumatning fiskal siyosati qanchalik faol olib borilayotganligini aniqlab bo‘lmaydi.
Byudjet taqchilligi va soliq-byudjet siyosatining o‘zaro bog‘liqligi ikkita nuqta bilan xulosa qilish mumkin:
1. davomida iqtisodiy inqiroz kattaroqbyudjet kamomad unga hamroh bo‘ladi.
Agar davlat byudjeti taqchilligi yuzaga kelsa, hukumat uni moliyalashtirish uchun xususiy tadbirkorlar kabi manbalardan mablag 'oladi - uy mablag‘larini tejashdan. Shu sababli, rag‘batlantiruvchi soliq-byudjet siyosatini amalga oshirish jarayonida jami daromadlarning o‘sishi natijasida kelib chiqadigan barcha qo‘shimcha tejashlar xususiy sektorning investitsion faolligini oshirishga emas, balki byudjet taqchilligini to‘lashga sarflanadi.
2. davomida iqtisodiy tiklanish soliq-byudjet siyosati bundan ko‘ra samaraliroq bo‘ladi kattaroq byudjet juda ko‘p unga hamroh bo‘ladi.
Iqtisodiy tiklanish davrida soliq-byudjet siyosati daromadlarning ko‘payishi va davlat byudjeti xarajatlarining pasayishiga olib keladi. Bu kelajakda foydalanish mumkin bo‘lgan byudjet profitsitini yaratadi4.
Byudjet taqchilligining iqtisodiyotga rag‘batlantiruvchi ta’siri uni moliyalashtirish usullariga bog‘liq bo‘ladi. Xuddi shunday, ma’lum miqdordagi ortiqcha profitsit uchun uning iqtisodiyotga ta’siri qanday qilib uni yo‘q qilish bilan bog‘liq.