Mavzu: Detallarni yelim yordamida yig’ish. Yelimning turiga qarab yig’ilgan buyumni yelim ketguncha saqlab turish. Yelimlangan choklarni tozalash

Urganch Davlat Pedagogiika Instituti Texnologik ta’lim yo’nalishi 223-guruh(sirtqi)1-bosqich talabasi Nurmetova Irodaning Texnologik talimi praktikumi fanidan Mustaqil ish taqdimoti.

Mavzu:Detallarni yelim yordamida yig’ish.Yelimning turiga qarab yig’ilgan buyumni yelim ketguncha saqlab turish.Yelimlangan choklarni tozalash.

Reja.

1.Yelim haqida tushuncha.

2.Detallarni yelim yordamida yig’ish.

3.Yelimlangan choklarni tozalash.

Yelim haqida tushuncha.

Yelimlar 2 xil bo’ladi.

Tabiiy va sintetik yelimlar.

Tabiiy yelimlar ,hayvonlar,o’simliklar,(kraxmal) mahsulotlardan olinadi.

Ko’pchiliki namlikka chidamsiz o’z kuchini ancha tez yo’qotadi,chiriydi .

Yog’och ,qag’oz va boshqa buyumlarni yelimlash uchun qo’llaniladi.

Sintetik yelim (simola,polimerlar eritmasi, emunsiosi shuningdek erituvchi qo’shilmagan simolalardan iborat.

Yelim tarkibida qotiruvchi moddalar va qotishmalar mas,to’ldiruvchilar,erituvchilar ,stabilizatorlar,plastifikatr,elastifikatr bo’ladi.

Detallarni yelim yordamida yig’ish.. Yog'ochdan buyumlar tayyorlash detallarni biriktirishning asosiy usuli yelimlashdir. Yelimlanadigan yog'och detallari quruq bo'lishi lozim. Bu detallarni yelimlab biriktiriladigan sirtlari bir-biriga zich yopishadigan aniq shakllarda tayyorlanib, changlardan tayyorlanadi. Yelimlab yopishtirilgan yog'och sirtlari orasidagi yelim qatlami hosil qiladigan chokning qalinligi 0,1 mmdan 0,15 mm gacha bo'lishi lozim. Chokning qalinligi bundan yupqa bo'lsa ham, qalin bo'lsa ham yelimli birikma mustaxkam bo'lmaydi. Biriktirilayotgan sirtlarga yelim surtilgan detallarni bir-biriga ishqalash yoki presslash usulida biriktiriladi. Ishqalash usulida biriktirilayotgan sirtlarning dastlab ozgina qismini bir- biriga bosib turgan holda asta – sekin kerakli xolatgacha surib boriladi.

YELIMLARN
Duradgorlik ishlarida yaxshi sifatli buyumlar tayyorlash, tayyorlangan birikmaning puxtaligini ta’minlash maqsadida tirnoqli birikmalar hosil qilinib, qismlar yelimlash yo‘li bilan biriktiriladi. Bu maqsadda har xil yelimlar ishlatiladi.
Yelim ma’lum bir sharoitda har xil jism (material)larning sirtini bir-biriga biriktirish xususiyatiga ega bo‘lgan yopishqoq moddadir.
Yelimlanuvchi sirtlarga surtilgan suyuq yelim eritmasi isitish, quritish yoki sovitish natijasida quyuqlasha borib, yupqa qattiq parda — yelim choki hosil qiladi.
Yelimlar qanday moddalardan tayyorlanishiga qarab go‘shtparda, suyak, baliq, kazein, albuminli hayvonot yelimlari, loviya, no‘xat, kunjut, kartoshka, jo‘xori, guruch kraxmallaridan o‘simlik yelimlari va smolalardan tayyorlanadigan yelimlarga bo‘linadi.
Yelimlangan fanerlar tayyorlashda albumin, kazein, o‘simlik yelimlari ishlatiladi.

• Yog‘ochni yelimlab yopishtirish uchun ishlatiladigan barcha yelimlar hayvonot yelimi, о‘simlik va smolali yelimlarga ajratiladi (smolali yelim sintetik smoladan yasaladi). Duradgorlik korxonalarida hayvonot yelimlari (mezdra, suyak va kazein) va smoladan qilingan yelimlar eng kо‘p ishlatiladi. Bulardan tashqari aralash yelimlar, masalan, kazeinsement yelimi ham ishlatiladi; bu yelim poroshok holidagi kazein yelimi, portlandsement va suv aralashmasidan iborat. О‘simlik yelimlari kо‘pincha faner ishlab chiqarish korxonalarida ishlatiladi.
• Yelimlar suyuq eritmalar xolida, smolali yelimlar esa quruq parda (plyonka)larkо‘rinishida ishlatiladi.
• Yelimning tarkibiy qismlari asosiy qism, eritgichlar va yordamchi moddalarga ajratiladi.
• Yelimning asosiy qismi deganda, eritgichlar yoki yordamchi materiallar bilan ta’sir etilganda yelim hosil bо‘ladigan modda tushuniladi.

• Yelimlar suyuq eritmalar xolida, smolali yelimlar esa quruq parda (plyonka)larkо‘rinishida ishlatiladi.
• Yelimning tarkibiy qismlari asosiy qism, eritgichlar va yordamchi moddalarga ajratiladi.
• Yelimning asosy qismi deganda, eritgichlar yoki yordamchi materiallar bilan ta’sir etilganda yelim hosil bо‘ladigan modda tushuniladn. Masalan, kazeinli yelimlarning asosiy qismi kazeindan, mezdra yelimi va suyak yelimining asosiy qismi esa glyutindan iborat

• Yelim tarkibidagi yordamchi moddalar asosiy yelim moddasining xossasiga qarab, har xil vazifani bajaradi. Ular yelim hosil qiluvchilar, tо‘ldiruvchilar, plastifikatorlar, katalizatorlar, qotiruvchilar, antiseptiklar degan xillarga ajratiladi.hosil qiluvchilar, tо‘ldiruvchilar, plastifikatorlar, ka-talizatorlar, qotiruvchilar, antiseptiklar degan xillarga ajratiladi.

• Yelim qatlami zamburug‘lar. mikroblar va turli .xashoratlar ta’siriga chidamli bо‘lishi uchun yelimga antiseptiklar qо‘shiladi.
• Katalizator vaqotiruvchi moddalar smolaliyelimlarga qо‘shiladi.
• Ximiyaviy reaksiyalarni tezlashtiruvchi yoki sekinlashtiruvchi moddalarkatalizator deb ataladi. О‘yuvchn natriy, ammiak, kо‘pincha, katalizatorlar bо‘lib hizmat kiladi Qotiruvchilar— sintetik smolalarning erimaydigan qattiq holatga о‘tishiga yordam beruvchi ximikatlar hisoblanadi.Yelimlarning asosiy xossalari: buyumlarni yopishtirish xususiyati, zamburug‘lar ta’siriga, suvga chidamliligi, mahkam ushlashi (qotishi), uzoqqa chidashi; yelim qatlamining teshilishi uning kamchiligi hisoblanadi. Yelimning yopishtiru vchanligi yelimlangan choknningmexanik mustahkamligi bilan ifodalanadi. Suvga chidamlnlk-yelimning suv va nam havo ta’-siridan yopishtirish hususiyatini pasaytirmaslik xossasidir. Mezdra yelimi bilan suyak yelimi suvga bardosh bera olmaydi. Ularni suvga birmupcha chidamli qilish uchun, ishlatish oldidan suyultirganda bir ozgina oksalat kislota qо‘shish kerak. Kazein yelimining suvga chidamliligini oshirish uchun yelim tayyorlagan vaqtda unga mis kuporosi qо‘shiladi

• YELIMLANGAN CHOKLARNI TOZALASH
• Yelimlangan choklarning sifatini tekshirib ko‘rish. Fanerlash va shpon yopishtirish uchun yog‘och yuzani tayyorlash. Shponlarni rangiga qarab tanlash. Fanerlashda, shpon yopishtirishda Yelimlash usulini tanlash.

• Yelimlangan birikmaning puxtaligini ta’minlash uchun yelimlash mumkin qadar issiq holda olib borilishi zarur. Bundan tashqari, birikma puxta bo‘lishi uchun eliimlanadigan sirtlar silliq bo‘lmasligi, ya’ni sirtlar tirnalgan bo‘lishi kerak. SHunnng uchun yelimlanadigan sirtlar sillnq bo‘lgan taqdirda uni iskana yoki rashpil yordamida tirnash tavsiya etiladi.
• Yelimlangan birikmani yelim qurib qotgunga qadar qayta ishlash yoki pardozlashga ruxsat etilmaydi. Aks holda birikmaning puxtaligiga putur etkaziladi.

• Yelimlarning puxtaligini aniqlash uchun yelimlangan chokni (birikmani) tajriba yo‘li bilan tekshiriladi. Buning uchun namlign 7—12% o‘rtasida bo‘lgan shumtol yoki eman yog‘ochidan namuna olib rasmda ko‘rsatilganidek tolalar yo‘nalishi bo‘yicha bir-biriga parallel qilib yelimlanadi, so‘ngra namuna birikmaning yelimlangan choki iskana yordamida yoriladi.
• Agar yorish vaqtida yelim parda ajralmasdan yog‘och yorilsa yoki ko‘chib chiqsa, yelimning yopishtirish xususiyati yaxshi, yelim choki puxta deb hisoblanadi.
• Laboratoriya sharoitida yelimlangan chokning puxtaligini press yordamida suruvchi kuchning qiymatini orttira borish yo‘li bilan tekshiriladi (rasm, b). Bunnng uchun yelimlangan namuna maxsus moslamaga o‘rnatilib, u bilan birgalikda pressga joylashtiriladi.