Mavzu: dnk va rnk ning o’ziga xos xususiyatlari

Prebiyotik kimyo va abiogenez uchun dolzarbligi
1968 yilda, Karl Vuz RNK katalitik bo'lishi mumkin deb taxmin qildi va hayotning dastlabki shakllari (o'z-o'zini takrorlaydigan molekulalar) ham genetik ma'lumotni olib borishda, ham biokimyoviy reaktsiyalarni katalizatsiyalashda RNKga tayanishi mumkin edi. RNK dunyosi.™811
2015 yil mart oyida murakkab DNK va RNK nukleotidlar, shu jumladan urasil, sitozin va timinostida laboratoriyada shakllanganligi xabar qilingan kosmik fazo kabi boshlang'ich kimyoviy vositalardan foydalangan holda pirimidin, an organik birikma odatda topilgan meteoritlar. Pirimidin, shunga o'xshash politsiklik aromatik uglevodorodlar (PAHs), tarkibidagi uglerodga boy birikmalardan biridir Koinot va shakllangan bo'lishi mumkin qizil gigantlar yoki ichida yulduzlararo chang va gaz bulutlari.1821
Ribonuklein kislotalar (RNK) — yuqori molekulali murakkab birikmalar, nuklein kislotalardan biri, monomerlari nukleotidlardan iborat. Har bir nukleotidi tarkibiga uglevod D — riboza, azotli asoslar, adenin, guanin, sitozin va uratsildan biri hamda fosfor kislotasi
krldig‘i kiradi. Barcha tirik organizmlar va ko‘pgina viruslarning muhim komponenti. Irsiy axborotning nasldan naslga o‘tishida ishtirok etadi. Ribonuklein kislotalar molekulasining fazoviy strukturasi, asosan, bir ipli polinukleotid zanjirdan iborat bo‘lib, tarkibida 75 tadan 10000 tagacha nukleotid qoldig‘i bor. Molekulasining ayrim qismlarida azot asoslarining komplementarlik prinsipiga binoan qo‘sh zanjirlar hosil bo‘ladi. Funksiyasi va strukturasiga ko‘ra, Ribonuklein kislotalar ribosomal (rRNK), transport (tRNK), informatsiyey (iRNK) va kichik molekulali (km RNK)ga ajratiladi. Tirik xujayralarda RNK sintezi DNK matritsasida RNKpolimeraza fermenti yordamida amalga oshadi (qarang Transkripsiya). Eukariot hujayralarda RNK molekulalari 3 xil RNK — polimeraza ishtirokida sintezlanadi. Sintezlangan DNK matritsasiga komplementar, chunki RNK zanjiridagi nukleotidlar izchilligini DNK matritsasidagi nukleotidlar qatori belgilaydi. Muayyan gen sintezidagi DNKning komplementar 2 zanjiridan faqat bittasi RNK uchun matritsa vazifasini bajaradi. Odatda, RNK molekulalari u sintezlaydigan funksional molekulalarga nisbatan birmuncha katta molekulyar massaga ega. Hujayradagi RNK sonining 80% ini ribosomal RNK tashkil etadi. Uning molekulyar massasi 1,1 — 1,7 mln bo‘lib, 4000—6000 mononukleotid qoldig‘idan iborat.
RNKning bu xili ribosomalarning shakllanishida ishtirok etadi. Shakllangan ribosomalarning 60% massasini rRNK tashkil qiladi. Transport RNK hujayradagi RNKning 15% ini tashkil etadi. U aminokislotalarni oqsil sintezlaydigan ribosomalarga yetkazib beradi. Transport RNKning molekulyar massasi 25000 ga yaqin bo‘lib, 60—90 nukleotid qoldig‘idan iborat. Transport RNK boshqa RNKga nisbatan yaxshi o‘rganilgan. Uning strukturasi beda bargiga o‘xshaydi. Har bir aminokislotaning o‘ziga xos tRNKsi mavjud bolib, aminoatsilsintetaza fermenti bilan birga ta’sir ko‘rsatadi. Bu ferment o‘ziga xos keladigan tRNK va aminokislotani tanish xususiyatiga ega. Ayrim hollarda bitta aminokislota ikki va undan ortiq tRNK yordamida kodlanadi. Informatsion RNK xujayradagi RNK massasining 2—6% ini tashkil etadi. Har xil iRNK molekulalari bir-biridan molekulyar massasi va nukleotidlar tarkibi bilan farq qiladi. Hujayrada sintezlanadigan oqsil molekulalari muayyan i RNK yoki uning bir qismi orqali kodlanadi. Eukariotlar xujayrasida iRNK yadroda sintezlanib, u yerdan maxsus ribonukleoprotein zarrachalar (informosomlar) tarkibida sitoplazmaga ko‘chiriladi. Eukariotlarda iRNK sintezi kodlanmaydigan kiyem (intron)larga ega bulgan juda uzun zanjirli pro iRNK sintezidan boshlanadi va birmuncha o‘zgarishlar bilan yetilgan iRNK hosil bo‘ladi.