Mavzu: dsp turdagi pechda Cт2cп markali instrumental po‘lat eritish jarayonini va asosiy dastgohini hisoblash. Yillik ishlab chiqarish unumdorligi 650 ming tonna Kafedra mudiri: Berdiyarov B. T

4.6 Mahsulot tannarxi kalkulatsiyasi
Korxonalar faoliyat yuritish jarayonida moddiy va pul xarajatlarni sarflaydi. Korxonaning umumiy harajatlari ichida ishlab chiqarish xarajatlari eng katta salmoqqa ega. Ishlab chiqarish xarajatlari majmuasi korxonaga mahsulot ishlab chiqarish qanchaga tushishini ko‘rsatadi, ya’ni mahsulotning ishlab chiqarish tannarxini tashkil qiladi [10].
Mahsulot (ish, xizmat) tannarxini tashkil qiluvchi xarajatlar iqtisodiy mazmuniga ko‘ra, quyidagi elementlarga asosan guruhlarga taqsimlanadi:
Moddiy xarajatlar
Asosiy fondlar amortizatsiyasi
Mehnatga haq to‘lash bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar
Ijtimoiy extiyojlarga mo‘jalla
ngan xarajatlar
Boshqa harajatlar.

Moddiy xarajatlar ishlab chiqarish xarajatlarning eng katta qismi boli, umumiy xarajatlarning 60 – 80 % ni tashkil qilishi mumkin. Moddiy xarajatlar o‘z ichiga quyidagilarni qamrab oladi.

• 
  Xomashyo va materiallar xarajatlari
  
• 
  Texnologik maqsadlar va xo‘jalik ehtiyojlari uchun sarflanuvchi yoqilg‘i va energiya
  
• 
  Ishlab chiqarishda bekor turib qolish va sifatsizlik tufayli yuzaga keladigan yoqotishlar.
  

Mazkur harajatlar elementlari qatoriga quyidagilar kiritilgan:

• 
  Xodimlarga natural to‘lov shaklida beriluvchi mahsulotlar qiymati;
  
• 
  Har yillik mehnat va o‘quv ta’tili uchun amalga oshiriluvchi to‘lovlar
  
• 
  Korxonani qayta tashkil qilish, shtatlar qisqarishi tufayli ishdan bo‘shatilgan xodimlarga to‘lanuvchi mablag‘lar.
  

Ishlab chiqarish xarajatlarga, asosiy ishlab chiqarish fondlarini ishga tayyor holatda saqlab turish – kapital, o‘rta va joriy ta’mirlash, mashina va asbob – uskunalarga qarash va eksspluatatsiya qilish uchun sarflanuvchi barcha xarajatlar kiradi.
5 – jadval
Mahsulot tannarxi kalkulatsiyasi

№	Xarajat elementlari	Summa, so‘m
I	Moddiy xarajatlar: Xom ashyo, ruda	323041,8
II	Ish haqi, xarajatlari	1673,1
III	Sex xarajatlari Energiya xarajatlari Asosiy fondlar amortizatsiyasi Asosiy fondni ta’mirlash xarajatlari	96354,3 93303,5 1783,8 1267
	Sex tannarxi (I,II,III summa)	421069,2

Ishlab chiqarish tannarxi:

IChT = T_sex∙(1+0.03)
Bu yerda T_sex – Sexning tannarxi
0.03 – unumdodlik harajatlari
= 421069,2∙(1+0.03)=433701,2сум/т
T_to‘liq= IChT∙(1+0.02)
0.02 – ishlab chiqarishga bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar.
=433701,2∙(1+0.02)=442375,3сум/т
Tan narxdagi eng katta xarajatlar:
442375,3/323041,8 ∙100= 73,8 %.
Asosiy vazifa ishning ulushini kamaytirish [11].