Mavzu: dsp turdagi pechda Cт2cп markali instrumental po‘lat eritish jarayonini va asosiy dastgohini hisoblash. Yillik ishlab chiqarish unumdorligi 650 ming tonna Kafedra mudiri: Berdiyarov B. T

Pechni hozirlash
Erish jarayonida eritish materiali otkosdan tayyorlangan bo‘ladi va bu material qisman shlakka o‘tadi. Bu jarayon otkos qalinligini kamayishiga olib keladi.
Taglikning eng yuqori qavati shixta uyum bo‘lganda mexanik ta’sirga uchraydi, erish davrida elektr yoy ta’siriga uchraydi, qaynash va tiklash davrida suyuq metallgacha, erish vaqtidagi tiklanishda shikastlanadi. Shuning uchun uyum solishdan oldin pech eritishga hozirlanadi (zapravka qilinadi).
Metall chiqqan zahoti taglik yaxshilab shlakdan va metalldan tozalanadi va otkosga tashlanadi. Magnezitli poroshok bilan taglikni vannasini dastlabki shaklgacha tiklanadi.
Shixta tarkibi va uni pechga yuklash. Qo‘llaniladigan shixta kimyoviy tarkibga va gabaritga ajratiladi. Eritish uchun uglerodli va past legirlangan po‘lat va cho‘yanlar chiqindi materiallari shixta materiallarni oksidlovchisi sifatida ishlatiladi.
Volfram va vanadiyli chiqindilar ishlatilganda yo‘qotishlar katta bo‘lgani uchun ular oksidlash davrida ishlatilmaydi. Shu sababga ko‘ra yuqori xromli tarkibga ega chiqindilar ham ishlatilmaydi.
Shixtada uglerod darajasini oshirish uchun cho‘yan koks yoki elektrodlar ishlatiladi. Cho‘yanning shixta tarkibiga kiritish uning tarkibidagi fosfor miqdorini oshiradi. Shixtada fosfor miqdorining ortib ketmasligi uchun cho‘yandan 10% nigina qo‘shiladi.
Pechda shixta juda zich joylashib, yaxshi erishi uchun turli o‘lchamda po‘lat lomlari ishlatiladi. Moyda shixtalar bilan bir qatorda qirindilar 20-30% bo‘lishini, yiriklari 30% gacha bo‘lishini va o‘rtacha o‘lchamli shixtalar 30-40% bo‘lishiga harakat qilinadi.
Pech tagiga ko‘pincha temir qirindi va bir qism yengil shixtalar yuklanadi. Shixtaga bu qatlamni solishdan maqsad uni og‘ir lom bo‘laklari zarbasidan asraydi. Yengil shixta ustiga og‘ir lom va o‘rta o‘lchamli shixtalar, tepa qismiga esa mayda shixtalar bilan to‘ldiriladi. Og‘ir lom bo‘lmasa, pech yuqori qismida, shixta cho‘kayotgan vaqtda xavf kamayadi.
Hozirgi zamon yoy pechlari badya yordamida pech yuqorisidan yuklanadi. Shixta lomi birinchi badyadan yuklanishi bilan pech yoqiladi. Birinchi badyadan tushgan shixta erishi bilan pechda katta hajm paydo bo‘ladi va keyin ikkinchi badyadan shixta yuklatiladi va hokazo.


Shixtani erishi
Shixta erishini albatta kuzatish kerak. Hozirgi zamon yoy pechlarida pech korpusida aylantiruvchi moslama o‘rnatilgan. Pechni yoqishdan oldin uni ishchi oynasini normal holatdan 40⁰ burchakka og‘diriladi. Shixta ozroq erigan, elektrodlar tagidagi qopqoq ko‘tariladi va elektrodlar pech korpusiga qarama-qarshi tomonga 80⁰ buriladi. Bu usulda eritilganda elektr yoy to‘xtovsiz ta’sir etgan zona ko‘payadi, bu “ko‘priklar” yakson qiladi va shixta erish sharoitini yaxshilaydi.
Suyuq metallga kislorod purkab erish davrini qisqartirish mumkin. Uchinchi va to‘rtinchi shixta erigandan so‘ng suyuq vanna hosil bo‘ladi va unga kislorod yuboriladi. Fe, Mn, Si va boshqa metallar gazli kislorod bilan katta issiqlik chiqaradi va bunda qattiq qoldiqlar erishi tezlashadi. Bu usulda kislorod purkalganda erish davri 10-20 minutda qisqaradi, kislorod sarfi esa 5-10 m³/t ni tashkil etadi.
Shixta erish jarayonida, elektr yoy ta’sirida metall qisman bug‘lanadi. Taxminan 2-3% bug‘lanadi deb qabul qilsa bo‘ladi. Qanchaga kislorod purkalganda metall bug‘lanishi ortadi. Metall bilan kislorod ta’sir etgan zonalarda katta issiqlik ajralib chiqadi va u metall ustki qavatini qizishiga olib keladi. Bu joylarda metall harorati 2000 ⁰C dan oshadi. Bu harorat metall bug‘lanishini va undagi qo‘shimchalarni bug‘lanishini oshiradi. Temir va boshqa elementlar parlari metall qalinligidan ko‘tarilgach, qisman kondensatsiyalanadi, oz miqdorda atmosferaga chiqib bu yerda oksidlanadi.
Metallga kislorod purkalganda pechdan chiqayotgan quchoq-qo‘ng‘ir tutunga sabab shu deb ko‘rsatiladi.