Karta - bu tarixiy hujjat boiib, voqealar davomiyligi haqida hiluiyn qiluvchi, sodir boMgan voqealar, vayron boigan va yana tikInn^an shaharlar, daryo o‘zanlarining o‘zgarishi, unutilgan qadimgi MiH'orish inshootlari, xalqlar tarixini hududlar bilan bogiab ti'i>>anadi. Antik davrda kartalar uchun maxsus atama boimagan. Rim imItrriyasida kartografik tasvirlarni tabula (doska) deb atashgan. Kevinioq ilk o‘rta asrlarda karta lotincha “mappa” (dastlab polotno qisnii voki dastro‘mol ma’nosini anglatgan), ”mappa mundi” (dunyo lutrUisi) shaklida esa o‘sha davrda Yeming barcha kartalariga nisba- i hirdan topilgan ikkita suyak plastinkani o‘rganish natijasida, plaslinkiikirdagi tasvirlar o‘sha joyga oid asosiy yoilar kartasi ekanliyjnii amin boigan. Qadimgi tarixiy kartografiyaga oid ilmiy adabiyotlarda karta va km lografiyaning shakllangan davri haqida aniq va to ia javob yo‘q. - Karta - bu tarixiy hujjat boiib, voqealar davomiyligi haqida hiluiyn qiluvchi, sodir boMgan voqealar, vayron boigan va yana tikInn^an shaharlar, daryo o‘zanlarining o‘zgarishi, unutilgan qadimgi MiH'orish inshootlari, xalqlar tarixini hududlar bilan bogiab ti'i>>anadi. Antik davrda kartalar uchun maxsus atama boimagan. Rim imItrriyasida kartografik tasvirlarni tabula (doska) deb atashgan. Kevinioq ilk o‘rta asrlarda karta lotincha “mappa” (dastlab polotno qisnii voki dastro‘mol ma’nosini anglatgan), ”mappa mundi” (dunyo lutrUisi) shaklida esa o‘sha davrda Yeming barcha kartalariga nisba- i hirdan topilgan ikkita suyak plastinkani o‘rganish natijasida, plaslinkiikirdagi tasvirlar o‘sha joyga oid asosiy yoilar kartasi ekanliyjnii amin boigan. Qadimgi tarixiy kartografiyaga oid ilmiy adabiyotlarda karta va km lografiyaning shakllangan davri haqida aniq va to ia javob yo‘q.
Mn lumki, bizgacha etib kelgan kartografik tasvirlar miloddan avvalci III -- II ming yilliklarga oiddir. Ular orasida Shimoliy Italiyaning Knmonika vodiysidan topilgan bronza davri (miloddan avvalgi II mni|j, yillik o‘rtalari)ga oid kartografik tasvirlarda dalalar, so‘qmoqlni, irmoqlar va sug‘orish inshootlari aks ettirilgan. Qadimgi karta-tasvirlar loy taxtachalar, papinis va pergamentliiica chizilgan boiib, bizgacha boy tarixiy maiumotlami olib kelttmi. Miloddan avvalgi 2300-yillarda qadimgi bobilliklar ilk ibtidoiy km l.ilarni chizganlar. Unda Yerning ba’zi qismlari o‘z aksini topgan ftli Slumingdek, kartalar yaratish boy madaniyatli qadimgi xalqlar - ov.iiriyalikIar, misrliklar va finikiyalikiarda eramizdan bir necha iiiiM).’ - Mn lumki, bizgacha etib kelgan kartografik tasvirlar miloddan avvalci III -- II ming yilliklarga oiddir. Ular orasida Shimoliy Italiyaning Knmonika vodiysidan topilgan bronza davri (miloddan avvalgi II mni|j, yillik o‘rtalari)ga oid kartografik tasvirlarda dalalar, so‘qmoqlni, irmoqlar va sug‘orish inshootlari aks ettirilgan. Qadimgi karta-tasvirlar loy taxtachalar, papinis va pergamentliiica chizilgan boiib, bizgacha boy tarixiy maiumotlami olib kelttmi. Miloddan avvalgi 2300-yillarda qadimgi bobilliklar ilk ibtidoiy km l.ilarni chizganlar. Unda Yerning ba’zi qismlari o‘z aksini topgan ftli Slumingdek, kartalar yaratish boy madaniyatli qadimgi xalqlar - ov.iiriyalikIar, misrliklar va finikiyalikiarda eramizdan bir necha iiiiM).’
- Yerning shar shaklida ekanligi qayd etilgan sanani ko‘plab oiiiiilm asrlar mobaynida o‘rganishib, uni miloddan avvalgi V asrda \ir.hagan faylasuf Parmenid nomi bilan bogiab kelishdi. Dunyo bo‘yicha nashr qilingan kartalarning mazmuni, masshtabi, proeksiyasi, shartli belgilari har xil bo‘lgani uchun ulardan foydalanish qiyinchilik tug‘dirar edi. SHuning uchun prof. A.Penk taklifiga asosan 1891 yilda Bern shahrida bo‘lib o‘tgan Xalqaro geografik kongressda bir xil masshtabda, bir xil shartli belgida va bir xil proeksiyada Xalqaro 1:1 mln. masshtabli karta yaratishga kelishildi. Bu karta xalqaro million masshtabli karta deyilib, uning dasturi maxsus chaqirilgan konferensiyada (1909-1913) tasdiqlanib, Birinchi Jahon urushidan so‘ng uni tuzishga kirishildi. Unda parallellar orasi 4°, meridianlar orasi 6° bo‘lib, xalqaro nomenklatura bo‘yicha lotin alfavitini bosh harflari bilan belgilangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
