Mavzu: Ekskursiyani tashkil etish va uni o‘tkazish metodikasi Reja: Ekskursiyani olib borish

3. «Gid portfeli» dagi materiallarni namoyish etish
«Gid portfeli» dagi materiallarni namoyish etish - bayon etiladigan materiallar
talab qilsagina amalga oshiriladi. Bu ham ob`ekt haqida hikoyada qo`shimcha
illyustrativ materiallar sifatida (muallif portreti, binoning ilk ko`rinishidagi rasmi)
va
ham
ekskursiya
marshrutida
mavzu
bo`yicha
ob`ektlar
bo`lmaganda foydalanish mumkin. Eksponatlar hammaga ko`rinishi uchun bosh
balandligida ko`rsatiladi. Namoyishdan so`ng eksponatni sayyohlar qo`liga
bermasligi kerak, chunki bu ularni keyingi hikoyaga diqqat qilishlarga xalaqit
beradi. Faqatgina tanaffus paytida namoyish etilgan vositalarni sayyohlar
qo`liga berish mumkin. Lekin «gid portfeli» dagi ko`rgazmali vositalarni tarqatma
materialga aylantirib, vaqtni ketkazishi noto`g`ri. Faqat ba`zi eksponatlar tarqatma
materiallar sifatida qo`llanilishi mumkin.

---

Aim.Uz
F O Y DA L A N G A N A D A B I Y OT L A R
1. Karimov Đ.A. O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li. – Toshkent
O’zbekiston, 1992. -79 b. 2. Karimov Đ.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida:
xavfsizlikka taqdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. –Toshkent,
O’zbekiston, 1997, -325 b. 3. Karimov Đ.A. O’zbekistonning o’z istiqlol va
taraqqiyot yo’li. – Toshkent: O’zbekiston, 1992. -79 b. 4. Karimov Đ.A.
O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikkataqdid, barqarorlik shartlari va
taraqqiyot kafolatlari. –Toshkent, O’zbekiston, 1997, -325 b. 5.Abdusamatov A. va
boshq. Biologiyadan testlar va ularning echimlari. 7- 9 sinflar uchun o’quv
qo’llanmasi. T.: O’qituvchi, 2001. - 144 b. 5. Abu Ali Đbn Sina i estestvennıe
nauki. –T.: Fan, 1987. - 351s. 6. Avazov Sh. Qishloq maktablari yuqori sinf
o’quvchilarini o’lkashunoslik faoliyat jarayonida ekologik tarbiyalash.-T.:
Ped.fan.nom.dis. 1993. – 142 b. 7. Anorboev S. Ustoz va shogirdlar.-Toshkent:
O’zbekiston, 1970.- 48 b. 8. Barkamol avlod orzusi. Tuzuvchilar: Qurbonov Sh.,
Saidov Q, Aqliddinov R. – T.: Sharq. – 2000. – 245 b. 9. Barkamol avlod-
O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – T.: Sharq, 1998. -20-28 b. 10.Barkamol
avlod orzusi. – T.: O’zbekiston milliy entsiklopediyasi, 2000. – 245 b. 11.Dorfman
Ya.G. Lavuaz`e, 1743-1794. – M.:Đz-vo AN SSSR, 1962. – 327 s. 68 12.Dratva
E.L. Sochitanie eksperimenta i ekrannıx sredstv naglyadnosti na urokax
prirodoveniya i ximii v shkole. Avtoref.diss...kand.ped.nauk. T.: 1969. – 22 s.
13.Jo’raev N. Mustaqillik ma`rifati.//Muloqot. -1993. –№9-10. - 10-13 b.
14.Jo’raev R., Samatov B, Qarshiboev Q. Zamonaviy informatsion va pedagogik
texnologiyalar asosida tabiiy fanlarni o’qitish.//Xalq ta`limi. – 2002. - №3, - 6-9 b.
15.Zakaznova S.A. Sovershenstvovat` vneklassnuyu rabotu.// Ximiya v shkole.
1986., №6. – s.3-6. 16.Quvvatov Sh.A. Sistema zadaniy s sel`skoxozyaystvennım
soderjaniem kak sredstvo povısheniya kachestva obucheniya ximii v sel`skoy
shkola. Avtoref.dis…kand.ped.nauk. – L.: - 1980. – 28 s. 17.Xolturaev B.
Pedagogicheskie osnovı ekologicheskogo vospitaniya sel`skix shkol. /Na materiale
kursa ximii. /Avtoref. dis…ped nauk.- T.: Uz NIIPN, 1980.-161s.
18.Metodologicheskie problemı nauki. – M.: Nauka, 1964. – 350 s.
19.Metodologicheskie problemı sovremennoy nauki. – M.: Nauka, 1964. – 245 s.
20.Rasulov K.R., Omonov Ќ.T. O’quvchilarni kasb tanlashga tayyorlash. // Sovet
maktabi. – 1984. - №6. – 47-49 b. 21.Umarov M.Đ., Omonov Ќ.T., Yo’ldoshev
O.Y. Organik va biologik ximiyadan paktikum. – Toshkent: o’qituvchi, 1994. –
173 b. 22.Filosofı – pedagogam, formirovanie nauchnogo mirovozzreniya v
protsesse prepodavaniya estestvennıx i matematicheskix distsiplin v sredney
shkole. –M.: Progress, 1976. – 219 s. 23.Frank F. Filosofiya nauki. – M.: Nauka,
1960. – 113 s. 69 24.G’ofurov A.T., Tolipova J. Umumiy biologiya kursini
o’qitishda ta`lim mazmuni, usullari va shakllarini takomillashtirish. //Umumiy
biologiyani o’qitishning norasmiy usul va shakllari. Đlmiy maqolalar to’plami.
Nizomiy nomli Tosh. DPĐ.-Toshkent, 1992,-3-34b. 25.Tolipova J.O. G’afurov.

---

Aim.Uz
A.T. Biologiya ta’lim texnologiyalari. T.O’qituvchi.2002 y. 26.Sayidaxmedov.N.
Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat. T. O’zMU. 2005.y. 27.Yo’ldoshev
J.G’. Pedagogik texnologiya asoslari. T. O’qituvchi.2004.y. 28.Dinglee H. The
nature of the Scientific Philosophy, Proceedings of Royal Society of Edinburg.
1949. 6
Darsning xulosa qismida foydalanilgan o`quv ma`ruzasi metodi
yordamida o`quvchilarning bilimlari tartibga solinib umumlashtiriladi, xulosalar
chiqariladi. 10 Ma`ruza yakunida o`qituvchi o`quvchilarning bilimlarini
chuqurlashtirishga, umumlashtirishga qaratilgan xulosalarni yana bir bor
takrorlaydi. So`ng o`quv topshiriqlari yuzasidan o`quvchilarning javoblari
tekshiriladi va jadvalning to`ldirilishi ko`zdan kechiriladi. Savol javob, o`quv bahsi
o`tkaziladi. O`qituvchining ma`ruzasi mazmuni va o`quvchilar faoliyatining tashkil
etilipshga ko`ra induktiv yoki deduktiv ravishda tuzilgan bo`lishi mumkin.
Ma`ruza induktiv tuzilganda, avval o`quvchilar hodisa va ob`yektlar bilan
tanishtirilib, keyin umumiy xulosa keltirib chiqariladi. Deduktiv ma`ruzada esa
buning aksi bo`ladi, ya`ni, avval umumiy tushunchalar beriladi, keyin ob`yektlar
va hodisalar yordamida uning mazmuni ochib beriladi.. 2. Ko’rgazmali metodlar
guruhi. O`qitish jarayonida ko`rgazmali metodlarning qo`llanilishi, o`quv materiali
mazmunidan kelib chiqqan holda ob`yektlar va hodisalarni hissiy idrok etish,
ularni taqqoslash, o`ziga xos xususiyatlarni aniqlash, umumlashtirish, sintezlash,
xulosa yasashga imkon beradi, Ko`rgazmali metodlar o`qitish jarayonida og`zaki,
amaliy, mantiqiy, muammoli metodlar bilan uyg`un holda qo`llaniladi. Masalan,
o`quvchilarga ko`rgazma asosida o`quv materialini o`rganish bo`yicha toshiriqlar
o`qituvchi tomonidan og`zaki beriladi. Topshiriqlarni bajarish jarayonida
ko`rgazmalilik amaliy metodlar bilan birikib ketadi, darsda vujudga kelgan
muammoli vaziyatlarni hal etishda muammoli metodlar bilan mujassamlashib
ketadi. O`qitish jarayonida ko`rgazmali metodlardan o`z o`rnida va samarali
foydalanishning quyidagi afzalliklari mavjud: - o`quvchilarda ko`rgazmali obrazli
tafakkurni rivojlantirish, o`quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish, aqliy
faoliyat usullarni egallash; - o`rganilayotgan nazariy masalalarni aniqlashtirish,
darsda bevosita kuzatish imkoni bo`lmagan hodisa va jarayonlarni modellashtirish;
• biologik ob`yektlarni kuzatish, ular ustida tajribalar o`tkazish, olingan nazariy
bilimlarni amaliyotga qo`llash, o`rganilgan hodisalarni sxema, jadvallar asosida
aniqlashtirish va tasniflash imkonini beradi. Biologiyani o`qitishda
foydalaniladigan ko`rgazmali vositalar sirasiga quyidagilar kiradi: 11 • tabiiy va
tirik ob`yektlar gerbariylar, kolleksiyalar, mikro va ho`l preparatlar, xona
o`simliklari, tiris tabiat burchagida boqiladigan hayvonlar va x.k; • real
ob`yektlarni aks ettiruvchi maxsus tayyorlanadigan tasviriy vositalar jadvallar,
sxemalar, rasmlar, modellar, mulyajlar va boshqalar; • ko`rgazmalilikning shartli
ramziy vositalari biogeografik plastlarning kartalari, globuslar; • o`qitishshshg

---

Aim.Uz
texnik vositalari o`quv kinofil`mi, diafil`m, diapozitivlar, videolavhalar va h.k. •
o`qitishning mul`timediali vositalari EHM ning ta`lim dasturlari, elektron versiya
va darsliklar, ovoz, animatsiya, dinamik harakat va uch ko`lamli tasvirni o`zida
mujassamlashtirgan mul`timedialar va h.k. Kuzatish metodi bu tirik organizmlarda
boradigan jarayonlar va tabiat jismlarida sodir bo`ladigan hodisalarni
o`quvchilarning maqsadga muvofiq holda idrok etishi hisoblanadi. Bu metodda
o`quvchilarning kuzatishi bo`yicha to`planagan ma`lumotlari bilim manbai
sanaladi. 3. Amaliy metod. Bu metod o`qituvchi tomonidan tashkil qilinadigan va
yo`naltiriladigan, o`quvchilar fikrini rivojlantirishni mo`ljallagan so`z,
ko`rgazmalilik va amaliy ishning o`zaro murakkab bog`lanishda bo`lishini
ko`rsatadi. Biologiyani o`qitishda amaliy metodlardan o`simliklarni parvarish
qilish, hayvonlarni boqish va ko`paytirishda keng foydalaniladi. Bu metod
o`quvchilarning biologiyadan o`zlashtirgan bilimlari, kuzatish va jismoniy mehnat
ko`nikmalarini qamrab olib, o`quvchilarni qishloq xo`jaligi mehnati asoslarini
egallash va kasbga yo`llash, ekologik va iqtisodiy tarbiya berishda muhim
ahamiyat kasb etadi. Amaliy metodlarning turlariga: 1. Tabiiy ob`yektlarni tanlab
olish va aniqlash bo`yicha ishlar. 2. Xodisalarni kuzatish va qayd qilish tajriba
o`tkazish. 3. Tajribalar qisqa va uzoq muddatli bo`lishi mumkin.

---

Document Outline

• EKSKURSIYANI OLIB BORISH TEXNIKASI