Mavzu: "Eng yangi tarix" tushunchasining ta'rifi, mazmun –mohiyati

Tarixiy bilish uchun ma'lum usullardan foydalaniladi. Tadqiqot usuli sifatida
bilish bizga bilim qanday amalga oshirilishini, qanday ilmiy prinsiplarga 
asoslanganligini aniqlashga imkon beradi. Tarixiy bilishning eng keng tarqalgan 
usullari ikki ming yil oldin paydo bo‘lgan tarixiy jarayonga nisbatan ikki 
yondoshishdir, ya'ni, tarixni idealistik va materialistik tushunish. Tarixni bilish 
uchun tahlil qilish, sintez qilish, tavsif zarur. Zamonaviy tarix fanida ijtimoiy 
taraqqiyotni ob'ektiv qonunlar bilan belgilanadigan tabiiy-tarixiy jarayon sifatida
ko‘rib chiqadigan dialektik-materialistik usul qabul qilingan, ammo ommaning, 

siyosiy partiyalarning, rahbarlarning xatti-harakatlari shaklidagi subektiv omillar 

ta'siri ham bor. 
Maxsus tarixiy tadqiqot usullari sifatida quyidagilarni ta'kidlaymiz: 
• xronologik, tarixiy materiallarni vaqt tartibida taqdim etish zarurligini 
ta'minlaydigan; 
• sinxron, bu dunyoda yoki jamiyatda sodir bo‘layotgan voqealarni bir vaqtning 
o‘zida o‘rganishni o‘z ichiga oladi; 
• Dichronny davriylashtirish usuli;
• tarixiy modellashtirish usuli; 
• statistik usul. 
Ushbu usullardan kompleks foydalanish bilan mamlakatning tarixiy o‘tmishi 
va bugungi kunini o‘rganishda ilmiylik va ishonchlilik kuzatilishi mumkin. 
Tarixiy bilimlarning ob'ektivligi ilmiy tamoyillar bilan ta'minlanadi. Tarixiy 
bilish prinsipi hodisalarni tahlil qilishda kuzatilishi kerak bo‘lgan asosiy qoidadir.
Asosiy ilmiy prinsiplar - tarixiylik, ob'ektivlik, muqobillik, ijtimoiy yondoshish 
va shu kabilardir. 
Tarixiylik prinsipi har qanday tarixiy faktni, har qanday hodisani tarixiy 
vaziyatni umumiy rivojlanish qonuniyatlari bilan hisobga olgan holda o‘rganish 
zarurligini anglatadi. Tarixiylik prinsipi jamiyat rivojlanishining harakatlantiruvchi 
kuchlari, tarixiy shaxslarning xatti-harakatlari va harakatlarining sabablarini 
tushuntirishga imkon beradi. 
Ob'ektivlik prinsipi faktlar va hodisalarga ularning xilma-xilligi, qarama-
qarshiliklari va ijobiy va salbiy tomonlarini hisobga olgan holda ishonishni nazarda 
tutadi. Tarixiy hodisa va dalillarni o‘rganishning ob'ektivligi uchun shuni esda tutish 
kerakki, faktlar to‘planib, sinchkovlik bilan tahlil qilinishi zarur, shu bilan birga, 
tarixiy adabiyotni o‘rganishda sub'ektiv yondoshuvlar mavjudligini ham nazardan 
qochirmaslik lozim.
Muqobillik prinsipi ob'ektiv voqelik va imkoniyatlarni tahlil qilish asosida 
ma'lum bir voqea, hodisalar, jarayonlarning ehtimollik darajasini aniqlashga yordam 
beradi. Ushbu pozisiya tarixiy alternativalarni hisobga olgan holda, turli 
mamlakatlarning tarixiy yo‘lini baholash, foydalanilmagan imkoniyatlarni aniqlash 
va kelajak uchun saboq olish imkonini beradi. 
Ijtimoiy yondoshish prinsipi tarixchini bir jamiyatda faoliyat yuritayotgan turli 
xil ijtimoiy guruhlar va ularning rahbarlarining manfaatlarini hisobga olgan holda, 
jarayonlar va hodisalarni birgalikda ijtimoiy va mehnat faoliyati jarayonida moddiy 
va ma'naviy manfaatlarning taqsimlanishini hisobga olishga majbur qiladi. 
Tarixchi voqea va tarixiy rivojlanish bosqichlarini xolisona baholab borishga 
chaqiriladi, chunki tarixiy manbalardan topilgan yangi fakt va hodisalar doimiy 
ravishda to‘planib boraveradi. Tarixiy manbalar tarixiy jarayonni bevosita aks 
ettiradigan va insoniyat jamiyatining o‘tmishini o‘rganishga imkon beradigan 
barcha narsalarni o‘z ichiga oladi. 
XX asrda hodisalarining foto-kinematografik va fonda yozib olishning keng 
tarqalgan yangi usullari yuzaga keldi. Bunday manbalarning miqdori va sifati tezda 
o‘sib bormoqda. Fotosurat va kino hujjatlari yozma manbalarga qaraganda 
voqealarning ishonchli aks ettiradi va zamonaviy axborot texnologiyalaridan 
foydalanish tarixiy manbalarni ommaga taqdim etadi, deb ishoniladi. 
Zamonaviy tarix ijtimoiy fan sifatida zamonaviy liberal san'at ta'limining 
tarkibiy qismiga aylandi va uning barcha o‘quvchilariga tahlil metodologiyasida 
zaruriy tayyorgarlikni beradi, ijtimoiy hodisalarni, dunyoqarash mezonlarini, 
ta'limiy bilimlarni ma'naviy amaliyot bilan bog‘lash qobiliyatini rivojlantiradi. 
O‘zbekistonning eng yangi tarixi jamiyatimiz ma'naviy rivojlanishi va ma'rifati 
muammolarini ob'ektiv yoritishga yordam beradi. Eng yangi tarixni o‘rganishning 
amaliy ahamiyati shundaki, u nafaqat ma'naviy yuksaltirib, boyitibgina qolmay, 
balki mintaqa tarixi haqidagi tushunchani kengaytirishga yordam beradi.
Tarixiy merosini asrab-avaylash esa, nafaqat ta'lim tizimi va ta'lim 
muassasalari professor-o‘qituvchilarining, balki mamlakatning har bir fuqarosining 
eng muhim bo‘lgan vazifasidir. 
Millatning ma'naviy tiklanishining muhim sharti - bu Markaziy Osiyo mintaqasida 
yashovchi barcha xalqlarning boy tarixiy merosining, shu jumladan, Sharq
Uyg‘onish davrida yashagan buyuk ma'rifatparvarlar tomonidan yaratilgan asarlarni 

chuqur o‘rganishga bog‘liq. Buning muhim tomoni shundaki, ularda insonparvarlik, 

bag‘rikenglik va tenglikka asoslangan oqilona jamiyat haqidagi g‘oyalar ifoda 
etilgan.
"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" fanining maqsadi - respublika iqtisodiyotini isloh 
qilish, iqtisodiy, siyosiy va sud tizimini liberallashtirish, suverenitet, demokratiya, 
"o‘zbek modeli" kabi tushunchalarning mohiyati va mazmunini ochib berishdan, 
shuningdek, xalqaro munosabatlar, dunyoning zamonaviy manzarasi, globallashuv 
jarayonlari, ma'naviy qadriyatlarning tiklanishi, milliy mustaqillik g‘oyasi va 
mafkurasi, fuqarolik jamiyati va boshqalarni o‘rganishdan iboratdir. 
"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" kursini o‘rganishda biz tarixiy bilimlar, falsafa, 
sosilogiya, siyosatshunoslik, madaniyatshunoslik, xalqaro munosabatlar va 
hokazolarning metodologik asoslariga tayanishni taklif qilamiz, bu esa, jamiyatimiz 
hayotining barcha jabhalarining xilma-xilligi va naqshlarini ochib berishga imkon 
beradi. 

Mustaqil rivojlanishning o‘tgan yillari davomida respublikaning ko‘p millatli 

aholisining mentalitetini hisobga olgan holda qurilgan va bundan keyin ham 
demokratik tamoyillar va qadriyatlar asosida quriladigan ijtimoiy hayotning 
shakllanishi va rivojlanishi bilan bog‘liq katta nazariy va amaliy tajriba to‘plandi. 
"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" kursi zamonaviy gumanitar ta'limning ajralmas 
qismi bo‘lib, barcha talabalarga hozirgi bosqichda jamiyatimizning iqtisodiy, 
siyosiy, ijtimoiy va ma'naviy hayotini tahlil qilish metodologiyasi bo‘yicha zaruriy 
tayyorgarlikni beradi, ijtimoiy hodisalarni baholash mezonlarini ishlab chiqadi, 
tarixiy aloqalarni o‘rganadi."O‘zbekistonning eng yangi tarixi” kursini o‘rganish 
barchaga zamonamizning dolzarb masalalarini, shu jumladan, huquqiy davlat va 
fuqarolik jamiyati asoslarining yaratish jarayonlarini chuqur o‘rganish imkoniyatini 
beradi. 
"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" kursini o‘rganishning amaliy ahamiyati shundan 

iboratki, u kishilarda nafaqat mas'uliyat, vatanparvarlik, bag‘rikenglik hissini 

uyg‘otadi, balki mintaqa tarixi haqidagi tasavvurlarni kengaytirishga yordam beradi, 
davlat mustaqilligi siyosatining aniq masalalarini ishlab chiqishda, mamlakatda 
demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini 
mustahkamlashda faol ishtirok etadi.
"O‘zbekistonning eng yangi tarixi" kursining asosiy vazifalari yangi dunyoqarash 
asoslarini, mafkuraviy immunitetni, yoshlar o‘rtasida mustaqil fikrlash 
ko‘nikmalarini shakllantirish, talabalar ongiga asosiy madaniy tushunchalar va 
tamoyillarni kiritish, "ma'naviy bo‘shliq" ning paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslikdan 
iboratdir. Bu, yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ularda insoniyatning 
ilg‘or g‘oyalari bilan uyg‘unlashgan ijodiy dunyoqarashni shakllantirishda juda 
muhim omil hisoblanadi. 
Hozirgi davrda jahon sivilizasiyasiga bebaho hissa qo‘shgan xalqimizning tarixiy 
o‘tmishini tiklash va saqlash eng muhim vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda. 
Zamonaviy tarixni o‘rganish - keng dunyoqarashga, chuqur ijtimoiy va gumanitar 
bilimga, zamonaviy fikrlashga ega yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashning 
bevosita tarkibiy qismidir. 
Hech shubha yo‘qki, zamonaviy tarix ijtimoiy va gumanitar fanlarni birlashtiruvchi 
omil, milliy istiqlol g‘oyasining tarannum etuvchi, yoshlarni ma'naviy-axloqiy 
tarbiyalash va barkamol rivojlangan shaxsni shakllantiruvchi vosita sifatida o‘z 
o‘rniga bundan buyon ham ega bo‘lib boraveradi. 

 

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1.Shavkat Mirziyoev. Biz milliy rivojlanish yo‘limizni yangi bosqichda ishonch 
bilan davom ettiramiz. 1-jild. T: “O‘zbekiston”, 2017 yil. 
2. Karimov I. Mamlakatda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va 
fuqarolik jamiyatini shakllantirish kontsepsiyasi.-T: “O‘zbekiston”, 2010 yil. 
3. Karimov I. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida.-T: “O‘zbekiston”, 
2011 yil. 
4. Sobirov A. O‘zbekistonning yangi tarixi: o‘rganish metodologiyasi masalalari 
bo‘yicha // "O‘zbekistonning eng yangi tarixi: nazariy va metodologik asoslari, 
o‘rganish tajribasi, manbalari va usullari" Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi 
materiallari. – T: 2013 yil. 
5. Rahimov M. O‘rta Osiyoda zamonaviy xalqaro munosabatlarni o‘rganishda 
fanlararo usullardan foydalanish. O‘zbekistondagi og‘iz tarixi: nazariya va 
amaliyot. –T: O‘zR II AN, 2011 yil. 
6. Rahimov M., Tursunova R. O‘zbekistonning zamonaviy tarixi. Qo‘llanma. –
T: JIDU, 2014 yil.