Mavzu: Epitiliy to’qima

EPITELIY VA BIRIKTIRUVCHI TO'QIMALAR
1. Matolarning tasnifi
To'qimachilik Muayyan funktsiyalarni bajarishga ixtisoslashgan umumiy tuzilishga ega bo'lgan hujayralar va hujayra bo'lmagan tuzilmalarning tarixiy (filogenetik jihatdan) rivojlangan tizimi.
Har bir to'qima ma'lum bir mikrob qatlamidan kelib chiqadi va hujayralar va hujayra bo'lmagan moddalardan iborat.
Hayvonlar organizmida bir necha turdagi to'qimalar ajralib turadi: epiteliy, biriktiruvchi, tayanch-trofik, mushak va asab to'qimalari.
2. Epiteliy to`qimalarining turlari. Ularning tuzilishi va funksiyasi
Epiteliy to'qimalari yoki epiteliy tananing sirtini, seroz pardalarni, ichi bo'sh organlarning (oshqozon, ichak, siydik pufagi) ichki yuzasini qoplaydi va tanadagi bezlarning ko'p qismini tashkil qiladi. Ular barcha uchta germ qatlamidan - ektoderma, endoderma, mezodermadan kelib chiqqan.
Epiteliya bazal membranada joylashgan hujayralar qatlami bo'lib, uning ostida bo'sh biriktiruvchi to'qima mavjud. Epiteliyda deyarli hech qanday oraliq modda mavjud emas va hujayralar bir-biri bilan yaqin aloqada. Epiteliya to'qimalarida qon tomirlari bo'lmaydi va ularning oziqlanishi asosiy biriktiruvchi to'qima tomondan bazal membrana orqali amalga oshiriladi. To'qimalar yuqori regeneratsiya qobiliyatiga ega.
Epiteliya bir qator funktsiyalarni bajaradi:
Himoya - boshqa matolarni atrof-muhit ta'siridan himoya qiladi. Bu funktsiya teri epiteliyasiga xosdir;
Oziq moddalar (trofik) - ozuqa moddalarining so'rilishi. Bu funktsiya, masalan, oshqozon-ichak trakti epiteliyasi tomonidan amalga oshiriladi;
Chiqaruvchi - tanadan keraksiz moddalarni olib tashlash (SO 2, karbamid);
Sekretor - ko'pchilik bezlar epiteliya hujayralaridan qurilgan.
Epiteliy to'qimalarni diagramma shaklida tasniflash mumkin. Bir qatlamli va qatlamli epiteliy hujayra shaklida farqlanadi (1-rasm).

Bir qavatli skuamoz epiteliybazal membranada joylashgan tekis hujayralardan iborat. Bu epiteliy mezoteliy deb ataladi va plevra, bursa va qorin pardaning sirtini chizadi.

Endoteliy mezenximaning hosilasi bo'lib, qon va limfa tomirlarining ichki yuzasini qoplaydigan doimiy tekis hujayralar qatlamidir.
Bir qavatli kubik epiteliybezlar kanallarini chiqaradigan buyrak kanalchalarini chizadi.
Bir qavatli ustunli epiteliyprizmatik shakldagi hujayralardan iborat. Ushbu epiteliya oshqozon, ichak, bachadon, tuxum yo'llari, buyrak kanalchalarining ichki yuzasini qoplaydi. Goblet hujayralari ichak epiteliysida joylashgan. Bular shilimshiq chiqaradigan bir hujayrali bezlardir.
Ingichka ichakda epiteliya hujayralari yuzasida maxsus shakllanish - chegara mavjud. U hujayra sirtini oshiradigan va ozuqa moddalari va boshqa moddalarning yaxshiroq so'rilishini ta'minlaydigan ko'p sonli mikrovilluslardan iborat. Bachadonni qoplaydigan epiteliy hujayralari kipriksimon kiprikchalarga ega bo‘lib, ular kiprikli epiteliy deb ataladi.
Bir qavatli qatlamli epiteliyuning hujayralari boshqa shaklga ega bo'lishi va buning natijasida yadrolarining boshqa darajada yotishi bilan farq qiladi. Bu epiteliy kipriksimon kiprikchalarga ega va uni kiprikli deb ham ataladi. U nafas olish yo'llari va reproduktiv tizimning ayrim qismlarini qoplaydi. Kipriklarning harakati yuqori nafas yo'llaridan chang zarralarini olib tashlaydi.
Stratifikatsiyalangan skuamoz epiteliynisbatan qalin qatlam boʻlib, koʻp qavatli hujayralardan iborat. Faqat eng chuqur qatlam bazal membrana bilan aloqa qiladi. Stratifikatsiyalangan epiteliya himoya funktsiyasini bajaradi va keratinlashtiruvchi va keratinlashtirmaydiganlarga bo'linadi.
Keratinlashtirmaydiganepiteliy ko'zning shox pardasi, og'iz bo'shlig'i va qizilo'ngach yuzasini qoplaydi. Turli shakldagi hujayralardan iborat. Bazal qatlam silindrsimon hujayralardan iborat; keyin qisqa qalin jarayonlarga ega bo'lgan turli shakldagi hujayralar - tikanli hujayralar qatlami joylashgan. Eng yuqori qatlam asta-sekin o'lib, tushib ketadigan tekis hujayralardan iborat.
Keratinlash epiteliy terining sirtini qoplaydi va epidermis deb ataladi. U turli shakl va funktsiyali 4-5 qatlamli hujayralardan iborat. Ichki qatlam, bazal qatlam, ko'payish qobiliyatiga ega silindrsimon hujayralardan iborat. Tikansimon hujayra qatlami sitoplazmatik orolchalari bo'lgan hujayralardan iborat bo'lib, ular orqali hujayralar bir-biri bilan aloqa qiladi. Donador qatlam granulalarni o'z ichiga olgan tekislangan hujayralardan iborat. Yaltiroq lenta shaklidagi yaltiroq qatlam hujayralardan iborat bo'lib, ularning chegaralari porloq modda - eleidin tufayli ko'rinmaydi. Korneum qatlami keratin bilan to'ldirilgan tekis tarozilardan iborat. Stratum corneumning eng yuzaki tarozilari asta-sekin yo'q bo'lib ketadi, lekin bazal qatlamning ko'payish hujayralari tufayli to'ldiriladi. Stratum corneum tashqi, kimyoviy ta'sirlarga, elastiklikka va past issiqlik o'tkazuvchanligiga chidamli bo'lib, epidermisning himoya funktsiyasini bajarishni ta'minlaydi.
O'tish davri epiteliyasitashqi ko'rinishi organning holatiga qarab o'zgarishi bilan tavsiflanadi. U ikkita qatlamdan iborat - bazal - kichik tekislangan hujayralar va integumentar - katta, biroz yassilangan hujayralar shaklida. Epiteliy siydik pufagi, siydik yo'llari, tos bo'shlig'i va buyrak chashkalarini qoplaydi. Organ devori qisqarganda, o'tish epiteliysi qalin qatlamga o'xshaydi, unda bazal qatlam ko'p qatorli bo'ladi. Agar organ cho'zilgan bo'lsa, epiteliya ingichka bo'lib, hujayralar shakli o'zgaradi.

3. Birlashtiruvchi to'qimalar (: qon va limfa bundan mustasno). Ularning tuzilishi va funksiyasi

Birlashtiruvchi to'qimalar o'z tuzilishida xilma-xildir, chunki ular qo'llab-quvvatlovchi, trofik va himoya funktsiyalarini bajaradi. Ular hujayralar va hujayralararo moddadan iborat bo'lib, ularning soni hujayralarga qaraganda ko'proq. Bu to'qimalarning yuqori regenerativ qobiliyati, plastisitivligi, o'zgaruvchan yashash sharoitlariga moslashuvi mavjud. Ularning o'sishi va rivojlanishi kam tabaqalangan yosh hujayralarning ko'payishi, transformatsiyasi tufayli sodir bo'ladi.
Birlashtiruvchi to'qima mezenximadan kelib chiqqan, ya'ni. o'rta germ qatlamidan hosil bo'lgan embrion biriktiruvchi to'qima - mezoderma.
Birlashtiruvchi to'qimalarning bir nechta turlari mavjud:
Qon va limfa;
Bo'shashgan tolali shakllanmagan to'qimalar;
Zich tolali (ramkali va shakllanmagan) mato;
Retikulyar to'qima;
Yog'li;
xaftaga tushadigan;
Suyak;
Ushbu turlardan zich tolali, xaftaga tushadigan va suyaklar yordamchi funktsiyani bajaradi, qolgan to'qimalar - himoya va trofik.

Bo'shashgan tolali bo'sh biriktiruvchi to'qima
Bu to'qima turli xil hujayra elementlari va hujayralararo moddadan iborat (2-rasm). U barcha organlarning bir qismidir, ularning ko'pchiligida organning stromasini hosil qiladi. U qon tomirlariga hamroh bo'ladi, u orqali qon va organ hujayralari o'rtasida moddalar almashinuvi va, xususan, ozuqa moddalarining qondan to'qimalarga o'tishi sodir bo'ladi.
Hujayralararo moddaga uch xil tolalar kiradi: kollagen, elastik va retikulyar. Kollagen tolalari qalinligi 1-3 mikron va undan ortiq bo'lgan tekis yoki to'lqinli kavisli iplar shaklida turli yo'nalishlarda joylashgan. Elastik tolalar kollagen tolalarga qaraganda yupqaroq bo'lib, bir-biri bilan anastomozlanadi va ko'proq yoki kamroq keng o'ralgan tarmoq hosil qiladi. Retikulyar tolalar ingichka bo'lib, nozik to'r hosil qiladi.
Asosiy modda - biriktiruvchi to'qima hujayralari va tolalari orasidagi bo'shliqni to'ldiradigan jelatinli, tuzilmasiz massa.
Bo'shashgan tolali to'qimalarning hujayrali elementlariga quyidagi hujayralar kiradi: fibroblastlar, makrofaglar, plazma, semiz, yog'li, pigmentli va adventitiv.
Fibroblastlar - bu shpindel shaklidagi kesilgan, ko'pincha jarayonlarga ega bo'lgan eng ko'p tekis hujayralar. Ular naslchilikka qodir. Ular asosiy moddaning shakllanishida ishtirok etadilar, xususan, ular biriktiruvchi to'qima tolalarini hosil qiladi.
Makrofaglar - mikrob jismlarini singdirish va hazm qilishga qodir hujayralar. Sokin makrofaglar - gistotsitlar va aylanib yuruvchi - erkin makrofaglarni farqlang. Ular yumaloq, cho'zilgan va tartibsiz bo'lishi mumkin. Ular amyobaga o'xshash harakatlarga qodir, mikroorganizmlarni yo'q qiladi, toksinlarni zararsizlantiradi va immunitetni shakllantirishda ishtirok etadi.
Plazma hujayralariichakning bo'sh biriktiruvchi to'qimasida, limfa tugunlarida, suyak iligida topiladi. Ular kichik, yumaloq yoki oval shaklga ega. Ular organizmning mudofaa reaktsiyalarida muhim rol o'ynaydi, masalan, ular antitellar sintezida ishtirok etadilar. Ular qon globulinlarini ishlab chiqaradilar.
Mast hujayralari - ularning sitoplazmasida donadorlik (granulalar) mavjud. Ular bo'shashgan bo'sh biriktiruvchi to'qima qatlami mavjud bo'lgan barcha organlarda uchraydi. Shakl har xil; granulalarda geparin, gistamin, gialuron kislotasi mavjud. Hujayralarning ahamiyati bu moddalarning sekretsiyasi va mikrosirkulyatsiyani tartibga solishdadir.
Yog 'hujayralari - bu tomchilar shaklida sitoplazmada zahira yog'ini to'plashga qodir hujayralar. Ular boshqa hujayralarni siqib chiqarishi va yog 'to'qimasini hosil qilishi mumkin. Hujayralar sharsimon.
Adventitsion hujayralarqon kapillyarlari bo'ylab joylashgan. Ular markazda yadroli cho'zilgan shaklga ega. Ko'payish va biriktiruvchi to'qimalarning boshqa hujayrali shakllariga aylanish qobiliyatiga ega. Bir qator biriktiruvchi to'qima hujayralari nobud bo'lganda, ularning to'ldirilishi shu hujayralar hisobiga sodir bo'ladi.
Zich tolali biriktiruvchi to'qima
Ushbu mato zich va shakllanmagan bo'linadi.
Og'ir, yumshoq matonisbatan ko'p sonli zich joylashgan biriktiruvchi to'qima tolalari va tolalar orasidagi kam sonli hujayrali elementlardan iborat.
Og'ir matobiriktiruvchi to'qima tolalarining ma'lum bir joylashuvi bilan tavsiflanadi. Ushbu to'qimadan tendonlar, ligamentlar va boshqa shakllanishlar qurilgan. Tendonlar kollagen tolalarining bir-biriga yaqin joylashgan parallel to'plamlaridan iborat. Ularning o'rtasida nozik elastik tarmoq joylashgan va kichik bo'shliqlar asosiy modda bilan to'ldirilgan. Hujayra shakllaridan tendonlarda faqat fibrotsitlar mavjud.
Zich biriktiruvchi to'qimalarning bir turielastik tolali biriktiruvchi to'qima.Undan ba'zi ligamentlar qurilgan, masalan, vokal. Ushbu ligamentlarda qalin, yumaloq yoki tekislangan elastik tolalar parallel ravishda yonma-yon o'tadi, lekin ko'pincha shoxlanadi. Ularning orasidagi bo'shliq bo'sh shakllanmagan biriktiruvchi to'qima bilan to'ldirilgan. Elastik to'qima dumaloq tomirlarning membranasini hosil qiladi, traxeya va bronxlar devorlarining bir qismidir.
Kıkırdak to'qimasi
Bu to'qima hujayralardan, ko'p miqdordagi hujayralararo moddadan iborat va mexanik funktsiyani bajaradi.
Kıkırdak hujayralarining ikki turi mavjud:
Xondrositlar yadroli oval hujayralardir. Ular hujayralararo modda bilan o'ralgan maxsus kapsulalarda joylashgan. Hujayralar yolg'iz yoki 2-4 va undan ko'p hujayralarda joylashgan bo'lib, ular izogen guruhlar deb ataladi.
Xondroblastlar - Bu xaftaga atrofi bo'ylab joylashgan yosh, tekislangan hujayralar.
Kıkırdakning uch turi mavjud: glianik, elastik va kollagen.
Glianik xaftaga. U ko'plab organlarda joylashgan: qovurg'alarda, suyaklarning artikulyar yuzalarida, nafas olish yo'llari bo'ylab. Uning hujayralararo moddasi bir hil va shaffofdir.
Elastik xaftaga... Uning hujayralararo moddasida yaxshi rivojlangan elastik tolalar mavjud. Epiglottis, halqumning xaftaga bu to'qimadan qurilgan bo'lib, u tashqi eshitish yo'llari devorining bir qismidir.
Kollagen xaftaga.Uning oraliq moddasi zich tolali biriktiruvchi to'qimadan iborat, ya'ni. kollagen tolalarining parallel to'plamlarini o'z ichiga oladi. Ushbu to'qimadan intervertebral disklar qurilgan, u sternoklavikulyar va mandibulyar bo'g'imlarda joylashgan.
Kıkırdakning barcha turlari zich tolali to'qima bilan qoplangan, ularda kollagen va elastik tolalar, shuningdek, fibroblastlarga o'xshash hujayralar mavjud. Bu to'qima perixondriya deb ataladi; qon tomirlari va nervlar bilan ko'p ta'minlangan. Kıkırdak o'sishi uning hujayra elementlarini xaftaga hujayralariga aylantirish orqali perixondrium hisobiga sodir bo'ladi. Yetuk xaftaga hujayralararo moddasida tomirlar yo'q va uning oziqlanishi perixondrium tomirlaridan moddalarning tarqalishi orqali sodir bo'ladi.
Suyak
Bu to'qima hujayralar va zich hujayralararo moddadan iborat. U hujayralararo moddasining ohaklanganligi bilan farq qiladi. Bu suyakka uni qo'llab-quvvatlash uchun zarur bo'lgan qattiqlikni beradi. Skelet suyaklari bu to'qimadan qurilgan.
Suyak to'qimalarining hujayra elementlariga suyak hujayralari yoki osteotsitlar, osteoblastlar va osteoklastlar kiradi.
Osteotsitlar - jarayon shakli va ixcham, quyuq rangli yadroga ega. Hujayralar osteotsitlar konturini kuzatib boradigan suyak bo'shliqlarida yotadi (3-rasm). Osteotsitlar ko'payish qobiliyatiga ega emas.

Osteoblastlar - suyak to'qimasini hosil qiluvchi hujayralar. Ular yumaloq shaklga ega, ba'zan bir nechta yadrolarni o'z ichiga oladi va periosteumda joylashgan.
Osteoklastlar - kalsifikatsiyalangan xaftaga va suyakni yo'q qilishda faol ishtirok etadigan hujayralar. Bular ko'p yadroli, ancha katta hujayralardir. Hayot davomida suyak to'qimalarining tarkibiy qismlarini yo'q qilish sodir bo'ladi va shu bilan birga vayronagarchilik joyida ham, periosteum tomonidan ham yangilari paydo bo'ladi. Bu jarayonda osteoklastlar va osteoblastlar ishtirok etadi.
Hujayralararo moddasuyak to'qimasi amorf asos moddadan iborat bo'lib, unda ossein tolalari joylashgan. Embrionlarda mavjud bo'lgan qo'pol tolali to'qimalarni va kattalar va bolalarda mavjud bo'lgan qatlamli suyak to'qimasini ajrating.
Suyak to'qimalarining strukturaviy birligisuyak plitasi.U kapsulalarda yotgan suyak hujayralari va kaltsiy tuzlari bilan singdirilgan nozik tolali hujayralararo moddadan hosil bo'ladi. Bu plitalarning ossein tolalari ma'lum bir yo'nalishda bir-biriga parallel yotadi. Qo'shni plitalarda tolalar odatda ularga perpendikulyar yo'nalishga ega, bu esa suyak to'qimalarining katta kuchini ta'minlaydi. Turli suyaklardagi suyak plitalari ma'lum bir tartibda joylashtirilgan. Skeletning deyarli barcha tekis, quvurli va aralash suyaklari ulardan qurilgan.
Quvursimon suyakning diafizida plitalar uchta qatlam ajralib turadigan murakkab tizimlarni hosil qiladi: 1) plastinkalar to'liq halqalarni hosil qilmaydigan va keyingi plitalar qatlami bilan yuzasida bir-biriga yopishgan tashqi; 2) o'rta qavat osteonlardan hosil bo'ladi. Osteonda suyak plitalari qon tomirlari atrofida konsentrik tarzda joylashgan (4-rasm); 3) plitalarning ichki qatlami suyak iligi joylashgan ilik bo'shlig'ini chegaralaydi.
Suyak tashqi yuzasini qoplagan va ingichka tolali biriktiruvchi to'qima va osteoblastlardan tashkil topgan periosteum orqali suyak o'sadi va o'zini davolaydi.

4. Nerv va mushak to'qimalarining tuzilishi va funktsiyasi

Bu to'qimalar qo'zg'aluvchan to'qimalar deb ataladi, ya'ni. ular tirnash xususiyati bilan hayajon bilan javob berishga va uni masofadan turib amalga oshirishga qodir.
Mushak to'qimasi
Kelib chiqishi va tuzilishi bo'yicha mushak to'qimalari bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi, ammo ular organlarning va umuman tananing motor funktsiyasini ta'minlaydigan qisqarish qobiliyati bilan birlashtirilgan. Mushak elementlari uzunligi cho'zilgan va boshqa mushak elementlari yoki qo'llab-quvvatlovchi tuzilmalar bilan bog'langan.

Yurakning silliq, chiziqli mushak to'qimasini va mushak to'qimasini farqlang (5-rasm).
Silliq mushak to'qimasi.
Bu to'qima mezenximadan hosil bo'ladi. Ushbu to'qimalarning strukturaviy birligi silliq mushak hujayrasidir. U cho'zilgan fusiform shaklga ega va hujayra membranasi bilan qoplangan. Bu hujayralar bir-biriga mahkam yopishib, bo'shashgan bo'shashgan biriktiruvchi to'qima bilan ajratilgan qatlamlar va guruhlarni hosil qiladi.
Hujayra yadrosi cho'zilgan shaklga ega va markazda joylashgan. Miyofibrillalar sitoplazmada joylashgan bo'lib, ular hujayraning o'qi bo'ylab periferiya bo'ylab o'tadi. Ular ingichka iplardan iborat bo'lib, mushaklarning qisqarish elementi hisoblanadi.
Hujayralar qon tomirlari devorlarida va ko'pchilik ichki bo'shliq organlarda (oshqozon, ichak, bachadon, siydik pufagi) joylashgan. Silliq mushaklar faoliyati avtonom nerv sistemasi tomonidan tartibga solinadi. Mushaklarning qisqarishi odamning irodasiga bo'ysunmaydi va shuning uchun silliq mushak to'qimalari ixtiyoriy mushaklar deyiladi.
Chiziqli mushak to'qimasi.
Bu to'qima mezodermaning hosilalari bo'lgan miotomadan hosil bo'lgan. Bu to'qimaning struktur birligi chiziqli mushak tolasidir. Bu silindrsimon tana simplastdir. U parda - sarkolema bilan qoplangan va sitoplazma sarkoplazma deb ataladi, unda ko'p sonli yadrolar va miyofibrillar mavjud. Miofibrillalar tolaning bir uchidan ikkinchi uchigacha uning o'qiga parallel ravishda cho'zilgan uzluksiz filamentlar to'plamini hosil qiladi. Har bir miyofibril turli xil kimyoviy tarkibga ega bo'lgan disklardan iborat bo'lib, mikroskop ostida qorong'u va engil ko'rinadi. Barcha miyofibrillarning bir hil disklari bir-biriga mos tushadi va shuning uchun mushak tolasi chiziqli ko'rinadi. Miyofibrillalar mushak tolasining qisqarish apparatidir.
Barcha skelet mushaklari chiziqli mushak to'qimasidan qurilgan. Mushaklar ixtiyoriydir, chunki uning qisqarishi miya yarim korteksining motor zonasidagi neyronlarning ta'siri ostida sodir bo'lishi mumkin.
Yurakning mushak to'qimasi.
Miokard - yurakning o'rta qatlami - yo'l-yo'l mushak hujayralari (kardiomiotsitlar) dan qurilgan. Ikki turdagi hujayralar mavjud: yurak o'tkazuvchanligini tashkil etuvchi tipik kontraktil hujayralar va atipik yurak miotsitlari.
Odatda mushak hujayralari kontraktil funktsiyani bajaradi; ular to'rtburchaklar, markazda 1-2 yadro, miofibrillar periferiya bo'ylab joylashgan. Qo'shni miotsitlar orasida interkalatsiyalangan disklar mavjud. Ularning yordami bilan miotsitlar mushak tolalarida to'planadi, ular nozik tolali biriktiruvchi to'qima bilan ajralib turadi. Birlashtiruvchi tolalar qo'shni mushak tolalari orasidan o'tadi, ular butun miokardning qisqarishini ta'minlaydi.
Yurakning o'tkazuvchanlik tizimi atipik mushak hujayralaridan iborat mushak tolalari tomonidan hosil bo'ladi. Ular kontraktillardan kattaroq, sarkoplazmaga boy, lekin ko'pincha kesishadigan miofibrillarda kambag'al. Yadrolar kattaroq va har doim ham markazda joylashmaydi. O'tkazuvchi tizimning tolalari nerv tolalarining zich pleksusi bilan o'ralgan.
Nerv to'qimasi.
Nerv to'qimasi o'ziga xos funktsiyaga ega bo'lgan nerv hujayralari va himoya, trofik va yordamchi funktsiyalarni bajaradigan neyrogliyadan iborat. Ektodermadan kelib chiqadi.
Nerv hujayrasi yoki neyron qo'zg'atuvchini idrok etish, hayajonlanish holatiga tushish va uni tananing boshqa hujayralariga etkazish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Buning yordamida organlar va to'qimalarning o'zaro bog'lanishi, tananing barcha funktsiyalarini tartibga solish va uning atrof-muhitga moslashishi amalga oshiriladi.

Nerv hujayralari boshqa shakl va o'lchamga ega bo'lib, tana va jarayonlardan iborat (6-rasm).
Nerv hujayralarining jarayonlari ikki turga bo'linadi:
Neyritlar , yoki aksonlar, ular bo'ylab qo'zg'alish (impuls) hujayra tanasidan periferiyaga uzatiladi. Akson har doim hujayradan chiqib ketadigan va ish organida yoki boshqa neyronda so'nggi apparat bilan tugaydi.
Dendritlar - periferiyadan hujayra tanasiga impuls uzatiladigan jarayonlar. Ularning ko'plari bor va ular filiallar.
Jarayonlar soniga ko'ra nerv hujayralari uch turga bo'linadi (7-rasm):
Bir qutbli - bitta jarayonga ega hujayralar. Odamlarda topilmaydi.
Bipolyar - markaziy asab tizimida bitta neyrit va periferiyaga ketadigan bitta dendrit mavjud. Ular orqa miya ganglionlarida joylashgan.
Ko'p qutbli - bitta neyrit va ko'p dendritga ega. Insonda ularning ko'pi bor.

Nerv hujayrasining yadrosi yumaloq shaklga ega va markazda joylashgan.
Neyronlarning sitoplazmasida neyrofibrillalar mavjud bo'lib, ular ingichka filamentlardir. Nerv hujayrasining tanasida ular zich tarmoq hosil qiladi. Jarayonlarda neyrofibrillalar bir-biriga parallel joylashgan.
Neyrogliya ko'p sonli jarayonlarga ega bo'lgan turli shakldagi hujayralar bilan ifodalanadi. Bu hujayralar nerv hujayralariga qaraganda ko'proq.
Nerv tolalari.Nerv hujayralarining membranali jarayonlarga nerv tolalari deyiladi. Miyelin (pulpa) va miyelinsiz (pulpa bo'lmagan) o'rtasida farqlang. Jarayonlar nerv tolasining markazida joylashgan bo'lib, neyroglial hujayralar (lemmositlar) tomonidan hosil qilingan qobiq bilan qoplangan eksenel silindr deb ataladi.
Miyelinsiz tolalar faqat lemmositlar qobig'i bilan qoplangan eksenel silindrdir.
Miyelin - ancha qalinroq. Ular, shuningdek, eksenel silindrdan iborat, lekin qobiqning ikki qatlamiga ega: ichki, qalinroq - miyelin va tashqi, ingichka, lemmositlardan iborat. Tashqarida miyelin tolasi yupqa biriktiruvchi to'qima pardasi - nevrilemma bilan qoplangan.
Nerv tugunlari.Barcha nerv tolalari nerv uchlari bilan tugaydi. Uchta guruh mavjud:
Effektiv ... Ikki xil bo'lishi mumkin: motor va sekretor. Dvigatel uchlari somatik va avtonom nerv sistemasi aksonlarining terminal apparati hisoblanadi.
Sezuvchan (retseptorlar) - sezgir neyronlar dendritlarining terminal apparatlari. Ular eksenel silindrning shoxlanishidan tashkil topgan erkin va nerv tolasining barcha tarkibiy qismlarini o'z ichiga olgan, kapsula bilan qoplangan erkin bo'lmaganlarga bo'linadi.
Terminal jarayonlari,interneyronal sinapslarni hosil qiladi, neyronlarni bir-biri bilan bog'laydi.
5. Organlar va organlar tizimi haqida tushuncha
Turli to'qimalar bir-biri bilan bog'lanib, organlarni hosil qiladi.
Organ - tananing o'ziga xos shakli, tuzilishi bo'lgan, ma'lum bir joyni egallagan va ma'lum bir funktsiyani bajaradigan qismidir. Har qanday organning shakllanishida turli to'qimalar ishtirok etadi, lekin ulardan faqat bittasi asosiy, qolganlari yordamchi funktsiyani bajaradi. Masalan, biriktiruvchi to`qima organning asosini, epiteliy to`qimasi nafas olish va ovqat hazm qilish a`zolarining shilliq qavatini, mushak to`qimasi ichi bo`sh a`zolar (qizilo`ngach, ichak va boshqalar) devorlarini, nerv to`qimasi ko`rinishda namoyon bo`ladi. organni innervatsiya qiluvchi nervlar va organlar devorlarida yotgan nerv tugunlari. Organlar shakli, hajmi va joylashuvi jihatidan farq qiladi. Shaxsga qo'shimcha ravishda jins va yosh farqlari mavjud.
Tuzilishi, kelib chiqishi oʻxshash va bir vazifani bajaradigan organlar sistema deyiladi. Inson tanasida quyidagi organ tizimlari ajralib turadi:
Muskul-skelet tizimi, tananing skeletini tashkil etuvchi, uning qismlarining bir-biriga nisbatan harakatini va organizmning kosmosdagi harakatini ta'minlaydi.
Nafas olish kislorodni atrof-muhitdan qonga etkazib berish va CO ni tanadan olib tashlashni aniqlash 2 metabolizmning yakuniy mahsulotlaridan biri sifatida.
Yurak-qon tomir tizimilimfa qonining qon va limfa tomirlari orqali harakatlanishini ta'minlaydi.
Ovqat hazm qilish tizimioziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, shuningdek, qon va limfa ichiga ozuqa moddalarini singdirish uchun mo'ljallangan.
Chiqaruvchi tizimmetabolik mahsulotlarni tanadan olib tashlashni ta'minlaydi.
Endokrin , ularning bezlari tana funktsiyalarini gumoral tartibga solishda ishtirok etadigan gormonlarni hosil qiladi.
Reproduktiv tizim ko'payish funktsiyasini bajaradi va shu bilan turning mavjudligini saqlaydi.
Sensor tizimi, tashqi dunyo va tananing ichki muhitidan tirnash xususiyati his qilish.
Asab tizimi barcha tizimlarning holati va faoliyatini tartibga soladi.