Mavzu: Erlarning sho’rlanishiga

Q_for -XITning tezlashgan suv sarfi qiymati, m³/s;
_n -

xo’jalik ichki sug’orish tizimining normal suv sarfidagi FIK.

Sho’r yuvish me’yori ( N ) mavsumiy sho’r yuvish me’yori ( ^N_v ) bilan

solishtiriladi. Agar amalga oshiriladi:
N  N_v
bo’lsa, u holda sho’r yuvish bir necha mavsumda
n  N / N_v .

Mavsumiy sho’r yuvish me’yori quyidagicha hisoblanadi:
N  h  A_adm  _i  100  A  _adm  h_adm ,

m³/ga,

bu yerda
h_adm -sho’r yuvishdan so’ng sizot suvlarining yo’l qo’yilgan ko’tarilish

balandligi:
^hadm
 h_gr

• 
  h_n , m;
  

h_gr -sho’r yuvishdan oldingi sizot suvlarining sathi,

^m; h_n ^{-sizot suvlarining yo’l qo’yilgan sathi.}
Sizot suvlarining yo’l qo’yilgan sathi qiymati bahorgi ishlarni boshlashdagi
sharoitlarga ko’ra, mexanik tarkibi yengil tuproqlar uchun 1, 3 m, o’rta tuproqlar uchun 1, 5 m, og’ir tuproqlar uchun 1, 8 m qilib olinadi.
Mavsumdagi sho’r yuvishlar soni sho’r yuvish cheklaridagi suvning chuqurligiga qarab belgilanadi:
n  N / N₁ ,
^buyerda N₁^{-sho’ryuvishchekigaberiladiganbirinchisho’ryuvishme’yori:}
N₁  h  A_adm  _i   10000  h,m³/ga; ^h - sho’riyuviladiganchekdagisuvningchuqurligi, h =(0, 15-0, 25) m.
Tabiiyki, har bir mavsumda sho’ryuvish davomati o’rta hisobda 30 kun bo’lishi munosabati bilan bu davrda uzog’i bilan 4-5 mingm³ suv sho’r yuvishga berilishi mumkin. SHuning uchun ham mavsumiy sho’r yuvish me’yori quyidagicha

belgilanadi:
N_v  N / n (4000-5000) m³/ga.

Agar N  4000-5000 m³/gabo’lsa, sho’r yuvish mavsumlari soni ham birdan kata bo’ladi.
Qabul qilingan mavsumiy sho’r yuvish me’yori ham 2-3 bo’linib, sho’r yuvish cheklariga beriladi. Birinchi beriladigan sho’r yuvish me’yori keyingilaridan kata bo’ladi, chunki bunda tuproq to’liq to’yinmagan bo’ladi. Cheklardasuv qatlamining ^h =(0, 15-0, 25) mekanligidan N_v ham 2-3 bo’lakkabo’linadi.

Masalan,
N_v =5000 m³/ga, unda N₁ =2000 m³/ga,
N₂  N₃
 1500 m³/ga,

bundan sho’r yuvish vaqtlari belgilanadi. Sho’r yuvish muddatlari quyidagi formuladan aniqlanadi:

t  ^Ni T ,kun.
N_v
Markaziy Osiyo sharoiti uchun joriy (ekspluatatsion) sho’r yuvishlarning eng maqbul muddatlari bo’lib, 15 oktyabr – 15 dekabr hisoblanadi. CHunki, sentyabr oyida hali dalada hosil bo’lsa, 15 dekabrdan so’ng havo harorati keskin pasayishi mumkin.

2. Sho’r yuvishga yer tayyorlash va sho’r yuvish tartibi.

Sho’r yuvish quyidagi tartibda olib boriladi:

1. 
   Sho’r yuviladigan maydonga organik o’g’it solinib, yer 2 marotaba diagonaliga haydaladi.
   
2. 
   Quyidagi 14-rasmda ko’rsatilganiday qilib sho’r yuvish cheklari olinadi. Bu cheklarning o’lchami eng kichigi - 17x50 m dan 25x50, 33x50, 50x50 m gacha qilish tavsiya etiladi.
   
3. 
   Cheklar 14-rasmda ko’rsatilgan tartibda suvga to’ldiriladi.
   
4. 
   Chekka kirgan suv faqat tuproqqa shimilib, yer ostidan sizot suvi ko’rinishida zovurga qarab oqishi shart.
   

Sho’r yuvishdan oldin haydaladigan yer maydonlari chuqurligi 30–40 sm qilib
«Magnum» yoki zanjirli traktorlarda PYA – 3-35 moslamasi bilan xaydaladi, agar tuproqnining suv o’tkazuvchanligi past bo’lsa, u xolda RN–806 haydogichlar (rыxlitel) bilan 60
– 70 sm chuqurlikda yumshatiladi.


184


Pollarning maksimal maydoni 0,5 gektardan yuqori bo’lmasligi kerak. Pol devorining balandligi 0,5 m, pol devori tagining kengligi 1,2 m, pol devorining tepasi 0,2 m bo’lishi kerak, buning uchun T–4A yoki «Magnum» traktori xamda pol olish uchun KZU-0.3 (polodelka) moslamasi bo’lishi kerak.
Quyida keltirilgan O’zPITI tavsiyasi bo’yicha, O’zbekiston Respublikasining sho’rlangan sug’oriladigan yerlarida sho’r yuvish me’yorlari va muddatlari qiymatlaridan ham amaliyotda foydalanish mumkin (8.7.1-jadval).

Sho’r yuvishning maqbul muddatlari va me’yorlari

8.7.1-jadval