Mavzu: Erlarning sho’rlanishiga

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   Axmedov X.A. Zax qochirish melioratsiyasi. T., “O’qituvchi”, 1975 2..Baraev F.A., Serikbaev B.S., Bazarov R.X., SHaymanov N.O. Gidromelioratsiya tizimlaridan foydalanish. Toshkent. TIMI. 2012y.
   

3.Baraev F.A., Bazarov R.X. va boshqalar. Gidromeliorativ tizimlardan foydalanish fanidan laboratoriya ishlarini bajarish bo’yicha metodik ko’rsatma. Toshkent. TIMI. 2013y.
4.Baraev F…SHukurlaev X.I. «Gidromelioratsiya tizimlaridan foydalanish» fanidan ma’ruzalar tuplami, Toshkent,1998.


Internet saytlari
1.http://www/Search/bz;
2.http: //iruzmax/freenet/uz;
3.http://www.rsl.ru/;
4.http://www.msu.ru/;
5.http://www.nlr.ru/;
6.http://el.tfi.uz/pdf/enmcoq22_uzk.pdf7.http://el.tfi.uz/pdf/enmcoq22_uzl.pdf8.www.ziyonet.uz

Sug’oriladigan yerlarni sho’rini yuvish sho’r yuvish usullari, muddatlari va me’yorlari

Tuproqning faol qatlamida oz miqdorda bo’lsa ham zararli tuzlarning bo’lishi o’simliklarning rivojlanishiga yomon ta’sir ko’rsatadi. Bu tuzlarni faol qatlamdan uzoqlashtirishda qo’llanilayotgan usul bu sho’r yuvish hisoblanadi.

Sho’r yuvish faqat muntazam zovur bor yerlarda amalga oshiriladi. SHo’r yuvish joriy va asosli ko’rinishlarda olib boriladi.
Joriy sho’r yuvish – tuprog’i hali sho’rlanmagan, lekin sho’rlanish xavfi bo’lgan, sho’rlangan yoki tuproq sho’rlanib qolishining biror belgisi topilgan tuproqlarda qo’llaniladi. Bunday sho’r yuvish davriy yoki har yili kuz davrida amalga oshiriladi. Ko’pincha, bunday sho’r yuvish yaxob suvini berish, ba’zida kuchaytirilgan sug’orish me’yorlari yordamida birgalikda olib boriladi va yaxob suvi miqdori bilan birga uning me’yori 3000 m³/ga, sug’orish suvi bilan birga 2000 m³/ga dan oshmaydi.
Asosli sho’r yuvish tashlandiq, quruq, cho’l yerlarni o’zlashtirishda va sho’r yuvish me’yori 3000 m³/ga dan ko’p bo’lgan maydonlarda qo’llanilib, bu ko’rinishdagi sho’r yuvishning amalga oshirilish davri Markaziy Osiyo sharoiti uchun kech kuz hisoblanadi, ya’ni bu davrda sho’rlangan tuproqlar eng kam tabiiy namlikka va bu yerlardagi sizot suvlarining sathi eng past qiymatga ega bo’lgan davr hisoblanadi.
Sho’r yuvish jarayoni 2 bosqichdan iborat bo’lib, 1-bosqichda tuproq tarkibidagi tuzlarning suvda erish jarayoni amalga oshadi, ya’ni diffuziya jarayoni - chuchuk suvda tuz eritmalarining tarqalishi ro’y beradi.
Sho’r yuvish uchun mo’ljallangan suvlar sho’rlangan tuproqlarga berilganda, avvalo, ulardagi kaltsiy xlor, magniy xlor, natriy xlor va magniy sulfat tuzlari eriydi.
Sulfat natriy tuzlarining suvda erishi juda sust bo’lganligi uchun ularni yuvib chiqarishga ko’p miqdorda chuchuk suv kerak bo’ladi. Bu holatlar sho’rlangan tuproqlarni chuchuklashtirish uchun kerakli sho’r yuvish me’yorlari va sho’r yuvish davomati turlicha ekanligidan dalolat beradi.
Sho’r yuvish me’yori ( N ) deb sho’rlangan 1 ga maydonning ma’lum qatlami
( h ) ni chuchuklashtirish uchun kerak bo’ladigan chuchuk suv hajmiga aytiladi va m³/ga birlik o’lchamida belgilanadi.
Bu qiymat tuproqning sho’rlanish darajasi, sho’rlanish xili, sho’r yuvish qatlamining chuqurligi, tuproqning suv fizik xossalari va maydonning zovurlanganligiga bog’liqdir.
SHo’rxok yerlarning sho’r yuvish me’yori ko’p hollarda tajriba (empirik) yo’llar bilan aniqlanadi, chunki bu usul loyihachi va amaliyot uchun ishonchli hisoblanadi.
Quyida bir qator mualliflar tomonidan tavsiya etilgan sho’r yuvish me’yorini aniqlash formulalari keltirilgan.
Bir metrli tuproq qatlami uchun V. R. Volobuyev formulasi:
^ S ^

N  10000  lg ^{ i } ,
 ^Sadm 
m³/ga,

bu yerda  -erkin tuz berish koeffitsiyenti; S_i , S_adm -tuproqdagi tuzlarning sho’r
yuvishgacha va yo’l qo’yilgan miqdori, og’irlikka nisbatan % hisobida,
Sho’r yuvish me’yorlari aniqlangach, sho’r yuvish jarayoni belgilanadi. Bunda, sho’r yuvish davomiyligi, mavsumdagi sho’r yuvishlar soni va sho’r yuvish muddatlari belgilanadi.
Sho’r yuvish davomiyligi quyidagi formuladan aniqlanadi:

_{T } _br  N _, 86400  Q_for _n

kun,

bu yerda

_br -XITga tegishli sho’ri yuviladigan maydon, ga; N -umumiy sho’r

yuvish me’yori, m³/ga;