mavzu: falsafa: uning predmeti va usullari soat

Z.Insonni olamga va uz-uziga munosabatiga doir muammolar bilish.

Falsafa, falsafiy dunyokarashning shakillanishi va tarakkiyoti jamiyat, ijtimoiy xayot tarakkiyoti bilan boglik xolda kechadi. Falsafaning fan sifatida tiklanishining tarixiy ildizlari kadimiy davrlarga borib takaladi. Markaziy
Osiyodagi ilk falsafiy karashlar vatandoshimiz Zardusht Senitoma (e.a.589-512) nomi bilan boglik "Avesto"da o’z ifodasini topgan. Daslabgi falsafiy karashlar kadimiy Xitoy, Xindiston, Yunoniston kabi mamlakatlarda shakllangan. Bu xakidagi masalani biz navbatdagi mavzu ("Falsafaning tarixiy tarakkiyot boskichlari")da to’xtalib o’tamiz. Falsafaning jamiyatda tutgan o’rni uning baxs mavzui va muammolaridan kelib chikadi.
Zotan mashxur Xitoy faylasufi Konfusiy aytganidek, "Bilish-bu insonni bilishidir". Fasafaning fan sifatida shakllanishi asrlar bo’yi davom etadi. Falsafa inson dunyokarashining nazariy asosi xisoblanadi.
3. Falsafaning jamiyatda tutgan va tutishi lozim bo’lgan o’rni deganda eng avvalo uning inson dunyokarashining shakllantirishi va tarakkiyotiga xizmat kilishni nazarda tutmok lozim. Falsafa insonning olamni, vokelikni to’gri anglashida muxim axamiyatga ega. Inson dunyokarashi birinchi navbatda uning ma’naviy dunyosida, fikrlash, vokelikning to’gri anglash madaniyatida nomoyon bo’ladi. Vokelikni anglash - tabiyat, jamiyat, unda ro’y berayotgan murakkab ijtimoiy iktisodiy jarayonlar, ma’naviy xodisalarni atroflicha taxlil va mushoxada etishdir. Vokelikni anglash insonning o’zining jamiyati, insoniyatning bir kismi sifatida xis kilish, ularga o’z munosabatini bildirish, shunga muvofik ravishda faoliyat ko’rsatishdir. Falsafiy dunyokarash kishining jamiyat oldidagi xissini tarbiyalashga xizmat kiladi.
Falsafa bevosita uning tafakkuri, ongini shakllantirishga karatilgan fan. Bu xol uning tarbiyaviy funksiyasiga ega ekaligidan dalolat beradi.
Falsafa insonni tarbiyalashning muxim omilidir deganda biz dastavval uning inson xayotiga, faoliyatiga ko’rsatiladigan ta’sirini, insonning jamiyatda o’ziga xos o’rnini topishga zamin yaratishni nazarda tutamiz. Masalaning shu tarzda ko’yilishi falsafaning inson xayotidagi o’rnini keng tushunishga imkon beradi.
Falsafa inson ma’naviyatini yuksalishini muxim omili bo’lib xisoblanadi. Falsafa doirasida ko’yilgan inson muammosining muxim tomonini uning komilligi, barkamolligi tashkil kiladi. Masalaning bu tarzda ko’yilishi, ayniksa, Shark, xususan, O’rta Osiyo falsafasida yakkol ko’zga tashlanadi.
Falsafa jamiyatida ro’y berayotgan murakkab jarayonlarni mushoxada etish orkali uning xolat, ziddiyatlari, tarakkiyot istikbollari to’grisida fikr yuritishga, jamiyat, uning tarakkiyotiga zid, murakkab muammolarni aniklashga yordam beradi, hzirgi zamon falsafiy muammolar bevosita xayotdan, jamiyat taxlilidan kelib chikadigan umuminsoniy xrakteriga ega bo’lgan muammolardir.
Inson jamiyat, insoniyat xayotiga oid masalalarni ko’llashi, bu masalalarni davr nuktai nazaridan xal etish falsafaning ijtimoiy xayotini o’rganishdagi axamiyatidan dalolat beradi. Har bir davrning, xar bir jamiyatning xal etilishi lozim bo’lgan o’z falsafiy muammolari bo’ladi.
«Bu olamda biz kimmiz va ne bir sir-sanoatmiz? Kayokka karab ketayapmiz? Insoniyat yangi XXI asrga kadam ko’yganida, bizning o’rnimiz kanday bo’ladi? Biz yashayotgan davr kanday xususiyatlarga ega?» degan so’zlar bilan boshlangan Prezident Islom Karimovning «O’zbekiston XXI asr bo’sagasida» xavfsizlika taxdid, barkarorlik shartlari, tarakkiyot kamolatlari asari jamiyatning xozirgi tarakkiyot darajasini falsafiy taxliligi misol bo’ladi. Mazkur risolada erishganimiz mustakillikning takdiri, mamlakatimizning yangi mingyillikdagi tarakkiyoti vazifalarini xal etish ko’p jixatdan xozirgi davrdagi tarkkiyot uchun taxdid kilayotgan omillarni to’gri tushunib, bilishga boglikligi asosli ravishda bayon etilgan. Undagi ko’yilgan savollar: xavfsizlikni kanday saklab kolish mumkin? Barkarorlikni kanday ta’minlash mumkin? Rivojlanishga nimalar xisobiga erishish mumkin? Va ularning javoblari jamiyatimizni kanchalik to’gri tushuna bilish va shu asosda jamiyat a’zolarining mas’uliyatlarini kanchalik chukur xis etishlariga boglik.
Demak, falsafa shaxsning ijtimoiy-siyosiy dunyokarashini shakllantiradi, shu bilan birga u shaxsda jamiyat oldidagi ijtimoiy ma’suliyat xissini uygotadi.
Falsafa gnoseologik vazifani xam bajaradi, ya’ni tevarak atrofdagi narsa va xodisalarni, bilishning konuniyatlarini, bilish jarayonida obyekt va subyekt dialektikasini atroflicha ochib beradi. Shuningdek, falsafa va anik fanlar vakillarini ilmiy bilishning asosiy shakllari, uslublari va tamoyillari bilan kurollantiradi.