O’Zbekiston respublikasi oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

O’Zbekiston respublikasi oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

Maktabgacha taʼlim yoʻnalishi 19/12-guruh 4-bosqich talabasi Madrimova Maxliyoning ona tili fanidan tayyorlagan slayd-taqdimoti.

Reja:
1.Antonimlarning hosil bo'lishi.
2.Antonimlar turlari.
3.Paronimlar.
4.Paronimlar turlari.
Foydalanilgan adabiyotlar
Mavzu:Antonimlar.Paronimlar.
Antonimlar (zid manoli sozlar) grekcha anti zid, qarama-qarshi onoma yoki onyma nom degani bolib, qarama-qarshi tushunchalarni ifodalaydigan sozlardir, yani manosi bir-biriga zid manoli sozlar antonim deyiladi.
Antonimik juft hosil bolishi uchun ikkita mustaqil tushuncha mano jihatdan ozaro qarama qarshi bolishi kerak. Fellardagi bolishli-bolishsizlik xususiyati antonimlikni vujudga keltirmaydi.
Antonimlar bazan juft holda qollanib mano kengaytiradi yoki mano ifodalaydi: tunu kun (har doim). Kop manoli soz ozining har bir manosi bilan ayrim-ayrim sozlarga sinonim bolishi mumkin: xafa sozi bir orinda xursand soziga antonim boladi. Yoki qattiq yer yumshoq yer; qattiq (xasis) odam saxiy odam.
Bundan tashqari unga sinonim bolgan shod, xushvaqt kabi sozlarga antonim bola oladi. Demak, bir soz sinonimik qatorni tashkil etuvchi sozlarning har biri gozal xushroy kohlik; xunuk badbashara badburush taviya.
Antonimik juftlar kochma mano ifodalashi mumkin: tunu kun (ravishga kochgan), achchiq- bilan atnonim bola oladi: qattiq yumshoq, saxiy; tez sekin, ogir; chiroyli Antonim badiiy nutqda qollanib tazod yaratish uchun xizmat qiladi: Yaxshining ehsoniga yomonning boshi ogrir. Antonimlarni kel kelma, bor borma kabi Antonimlar birliklardan farqlamoq kerak, bu birliklar felning bolishli va bolishsiz shaklidir. faqat bir xil soz turkumlari doirasida kuzatiladi
chuchuk (otga kochgan).
yaxshilik yomonlik (ot), uzun qisqa (sifat), ko‘p oz (ravish), keldi ketdi
(fel). Nutqimizda lugaviy antonimlardan foydalanish fikrimizni tasirli ifodalashda katta ahamiyatga ega. Ayniqsa, badiiy adabiyotda zid manoli sozlarni bir-biriga zidlash asosida badiiy sanat hosil qilinadi. Bunday sanatga tazod sanati deyiladi.
Paronimlar (talaffuzdosh sozlar) ruscha para juft va grekcha onyma yoki onoma nom degani bolib, aytilishi bir-biriga yaqin, ammo yozilishi va manosi boshqa-boshqa sozlardir. Boshqacha aytganda, bir harf yoki bir tovush bilan farq qiluvchi sozlar paronimlardir.
Paronimlar kopincha bir tovush bilan bir-biridan farq qiladi: asr asir, shox shoh, amr amir. Paronimlar bir soz turkumi doirasida yoki turli soz turkumlari doirasida kuzatiladi: zirak (ot) ziyrak (sifat); asr (ot) asir (ot).
Omonimlar va paronimlar haqida aytilganda shu narsa malumki, kopincha orfoepiya qoidalariga rioya qilmaslik yoki soz fonetik strukturasini togri bilmaslikdan yuzaga keladi.
Paronimlarning quyidagi turlari mavjud: lugaviy (leksik) paronimlar: shox shoh, asl asil, nufuz nufus, dara dala, dadil dalil; frazeologik paronimlar: joni kirdi (rohatlanmoq) jon kirdi (tetiklashmoq), ogziga qaramoq (tinglamoq) ogziga qaratmoq (mahliyo qilmoq).
Kop manoli sozlar oz va kochma manolari bilan bir necha antonim juftliklar tarkibida ishtirok etishi mumkin: ogir yuk - yengil yuk, ogir masala - oson masala kabi.
Bir soz ozaro sinonim sozlar bilan yoki ozaro sinonim sozlar boshqa sinonimlar bilan ham antonimik munosabat hosil qilishi mumkin. Masalan, xafa sozi xursand, shod xushnud kabi sozlar bilan
ozaro antonim munosabatga kirisha oladi.
Antonimlar nutqda belgi-xususiyat, miqdor, orin, payt ifodolovchi sozlarda kop bolib, aniq tushuncha ifodalaydigan lugaviy birliklarda kam uchraydi. Bu hol antonimlarning asosan belgi, xususiyat negizida (sifat va ravishlarda) paydo
bolishidan darak beradi.
Antonimlar nutqda juft holda qollanilib, mano kochgan holda yangi tushuncha ifodalash vositasi boladi. Masalan: bordi - keldi, keldi - ketdi, yaxshi - yomon, oq - qora kabi antonimik juftliklar aslida fel va sifatlar bolib, nutq jarayonida otga kochishi mumkin: bordi-keldi uzildi, keldi-ketdi kop boldi, oq-qorani tanigan kabi.
Antonimlar asosida anglashilgan mano zidligi kuchli va kuchsizligi bilan ham farqlanadi. Masalan, oq-qora, issiq-sovuq kabi belgi anglatuvchi sozlarga nisbatan ota-ona, chol-kampir singari nom bildiruvchi sozlarda mano zidligi kuchsizroqdir.
Zidlik munosabati faqat sozlar doirasida mavjud bolmay, soz bilan iboralar ortasida ham uchraydi: qorqoq-yuragida yoli bor, botir-chumchuq pirr etsa, yuragi shirr etadigan kabilar shular jumlasidandir. Budnay antonimlar leksik-fraziologik antonimlar deyiladi.
Antonimlar tildagi kuchli uslubiy vositalardan biri bo‘lib, badiiy ijodda tazod san’atini vujudga keltiradi.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. Qilichev E. Hozirgi o`zbek adabiy tili. Buxoro: 2009.
2.Qilichev E. O`zbek tilining amaliy stilistikasi.Toshkent:”o`qituvchi”, 1992.
3. Qobiljonova G.Metafora mohiyati.”O`zbek tili va adabiyoti” jurnali. 2007.6-
son .
4.. Qo`ng`irov R. O`zbek tilining tasviriy vositalari. Toshkent: “Fan”,1977
5. Rahmatullayev Sh . Hozirgi adabiy o`zbek tili.Toshkent, 2006.

Etiboringiz uchun raxmat!