Mavzu: Falsafiy antropologiya. Yangilanayotgan O`zbekis- tonda inson, uning huquq va erkinliklari oliy qadriyat. Reja

Islom dinida inson xayoti, uning ma’nosi va ulimi masalasi katta urin olgan. Xayotning ma’nosi - bu ruxning salomatligi, doimiy roxat farogatga eltuvchi mexnat va bilimdir. Inson uz xayotini xudbinlik va yovuzlikdan sAqlamogi, butun umri davomida oxiratni uylamogi kerak.
Sufiy mutafakkirlar - A.Gijduvoniy, A.YAssaviy, N.Kubro va B.Nakshband ta’limotlarida xayotning ma’nosi, ulim va mangulik masalalari insonning iloxiy moxiyatini bilishga intilishi, xalol mexnat qilib boshkalarga mexr - muruvvatli, raxm - shafkatli bulishi bilan boglik ravishda yoritildi.
Evropadagi YAngi davr falsafasida xam SHark falsafasi ta’siri ostida xayot va ulim masalalariga yangicha karashlar shakllandi. Jumladan, xayot va ulimni ikki antropologiyaviy modelda - tabiiy inson va yangi Evropacha inson modellari orqali ifodalanadi. Agar birinchi modelda inson fanlar ob’ekta bulsa, ikkinchisida u uzini olamning markazi sifatida anglagan, Aql -idroki va erkinligini uzi yunaltiradigan, uz xayotini utmishdan xozirgi, undan esa kelajakka karab borishini tushungan mavjudot sifatida baxolanadi.
Xozirgi inson falsafasi bu muammo taxlilida uz ichiga 20 tagacha okimni oladi. Ularning barchasida asosan inson moxiyati, mazmuni va nixoyasi mushoxada kilinadi. Bu ta’limotlarga kura, inson moxiyati masalasi taxlilida xozirgi sivilizasiya kadriyatlari talablarini xisobga olish xam muxim axamiyatga egadir.
Xozirgacha erishilgan yuksak sivilizasiya saboklariga asoslanib inson muammosi taxlilida yangi davr falsafiy ta’limotlari o’rtaga kuygan goyalarga xam tayanmok kerak. YAngi inson modeli tabiiy inson modelini xam uziga singdiradi. SHu sababli yangi ijtimoiy, ma’naviy inson modeli yuzaga keldi. Xozirgi inson kuprok shartli muloxazalar asosida yashashga moyilki, uni bunday yashash va fikrlash yuliga radio, televidenie, kino, teatr, badiiy adabiyot va albatta, uzining mustakil fikr - uylari olib kelgan. Natijada u uzining ulimidan keyingi xayotidan kuprok tashvishlanmokda. Xayot kancha yaxshi bulsa, kishiga ulim shunchalik daxshatli kurinadi. Ma’lumki, ulim ekzistensial tomondan olinganda, inson individual xayotining shunchaki yukolib ketishi emas. Ulim oldida kurkuvni yukotish - kay tarzda uni ma’noli va xatto, xayotning zaruriy momenta sifatida anglashdir. Darxakikat, ulimni tabiiy ob’ekt sifatidagina karash mumkin emas. Ulimni xar doim zaruriyat sifatida idrok etish lozim.
Ulimni ma’naviy anglashdan undan keyingi umrning ma’nosi to’g’risidagi masala kelib chikadi. Boshkacha aytganda, bu ma’noli yashalgan umrning ulimdan keyingi davomi, ya’ni yuksak manguligi masalasidir. Mangulik - inson uz ijodiy, yaratuvchilik faoliyati bilan xayotda abadiy iz koldirishdir. Inson dunyoda koldirgan yaxshi nom - uning ikkinchi umridir. SHu sababli insoniyat xayrli, adolatli ishlar qilib, yaxshi nom koldirgan kishilarni abadiy xurmat bilan tilga oladi.


Mavzuni takrorlash uchun savollar:

1. 
   Inson muammosi falsafa tarixi davomida qanday urganib kelingan?
   
2. 
   inson borligida biologik va ijtimoiylik birligi deganda nimani tushunish kerak?
   
3. 
   Falsafiy nuktai nazardan inson xayoti, ulimi va manguligi muammolarini qanday izoxlash mumkin?