Mavzu: fe’L fe’l o’zaklari o’tgan va xozirgi zamon o’zagi. Reja: Fors tilida Fe’l haqida tushuncha Grammatik izoh

MAVZU:FE’L FE’L O’ZAKLARI O’TGAN VA XOZIRGI ZAMON O’ZAGI.
REJA:
1. 1. Fors tilida Fe’l haqida tushuncha
2. Grammatik izoh
3 Qo‘shma fe’lning ot qismi

1. Fors tilida Fe’l haqida tushuncha.Fe’lning noaniq shakli Fe’Ining son, shaxs va zamon ma’nosini bildirmaydigan shakli fe’lning noaniq shakli deyiladi. Fors tilida fe’llaming noaniq shakli har doim a - a n bilan tugagan bo‘ladi. Masalan: (Jjjj raftan — bormoq tlpb dodan - bermoq jj po ‘rsidan - so‘ramoq CPjji ovardan - keltirmoq C&& go ‘ftan - aytmoq, demoq x o ‘rdan - yemoq, ichmoq Fe’llarning tarkibi Fors tilidagi fe’llar o‘zlarining tuzilishi jihatidan sodda, prefiksli vaqo‘shma bo‘ladilar. 1. Bir so‘zdan tashkil topgan fe’llar soda fe’llar deyiladi. Masalan: jJp didan - ko‘rmoq 0х»* omadan - kelmoq gereftan — olmoq ШШ* kardan - qilmoq 2. Sodda fe’l va affiks (old qo‘shimcha) yordami bilan yasalgan fe’llar prefiksli fe’llar deyiladi. Masalan: л bar-gashtan — qaytmoq (jjjji j j dar-ovardan - chiqarmoq 98 faro-gereftan - o‘rganmoq fo 'ru-raftan - cho‘kmoq 3. Ot (yoki sifat hamda boshqa so‘z birikmalari) va ko‘makchi fo’l yordami bilan yasalgan fe’llar qo‘shma fe’llar deyiladi.
Qo‘shma fe’l tarkibiga kirgan sodda fe’llar asosan o‘zlarining leksik ma’nolarini yo‘qotib, ko‘makchi fe’l vazifasini bajaradilar. Masalan: kor - ish uJjS jis kor kardan - ishlamoq jlul esterohat — dam lP_£ «i»*I ji»»l esterohat kardan - dam olmoq qasam - qasam qasam xo ‘rdan - qasam ichmoq jashn - bayram jashn gereftan - bayram qilmoq •d у lava По'd - tug‘ ilish (S&i &y tavallo'd yoftan - tug‘ ilmoq Fors tilida ot va ko‘makchi fe’l birikuvi orqali fe’l yasash juda inahsuldor bo‘lib, fors tili fe’llarining asosiy miqdorini tashkil qiladi. 0‘tgan zamon fe’l negizi fe’lning noaniq shaklidan о - an qisniini olib tashlash orqali yasaladi. Masalan: 0‘tgan zamon fe’li у--»1-» mozi-ye mo ‘tlaq O'tgan zamon aniq fe’li ish-harakatni o‘tgan zamonda bo‘lib o‘tganligini ko‘rsatadi.
Fe’l negizlari cM 'ts rishe-ye a f ol Fors tilida fe’lning ikkita negizi bor: 1) o‘tgan zamon fe’l negizi, 2) hozirgi zamon fe’l negizi. 0‘tgan zamon fe’l negizining yasalishi o& j raftan ■„ Cfii* didan u-u' omadan o*y budan iyZLу, bar-gashtan ja faro-gereftan j j jSjlS kor kardan jii JL jashn gereftan b jraft AP did 3a omad Jjj bud di-iSjj bar-gasht J> \j faro-gereft jS kor kard disj£ jashn gereft 99 0 ‘tgan zamon aniq fe’lining yasalishi va tuslanishi 0‘tgan zamon aniq fe’li o‘tgan zamon fe’l negiziga quyidagi shaxs-son qo'shimchalarini qo'shish orqali yasaladi. Shaxslar Ishaxs a m & - i m II shaxs t5 - 1 * i — i d III shaxs — a n d 0 ‘tgan zamon fe’lining III shaxs birlik shakli o‘tgan zamon fe’l negizi shakliga to‘g‘ri keladi. Fe’lning tuslanishida urg‘u shaxs-son qo‘shimchalariga tushadi. иЛР didan - (ko‘rmoq) fe’lining tuslanishi i> man didam — Men ko‘rdim. сsw у to ' didi - Sen ko‘rding. Ф j' и did - U ko‘rdi. ,4^ L. mo didim - Biz ko‘rdik. .ьдр sho ‘mo didid- Siz ko‘rdingiz. M onho didand- Ular ko‘rdilar. jj bar-gashtan - (qaytmoq) fe’lining tuslanishi Jji. Л o* man bar-gashtam - Men qaytdim. Л у to ' bar-gashti- Sen qaytding. j 1 и bar-gasht - U qaytdi. ft-* л L» mo bar-gashtim - Biz qaytdik. л I*- sho 'mo bar-gashtid - Siz qaytdingiz. jj M onho bar-gashtand - Ular qaytdilar. cPj^ kor kardan - (ishlamoq) fe’lining tuslanishi Jj L. (*■*_£ j^ i> man kor kardam - Men ishladim. i^jjS jlS jj to'kor kardi- Sen ishlading. j1и kor kard- U ishladi. 100 mo kor kardim — Biz ishladik.
Lbi sho ‘mo kor kardid - Siz ishladingiz. JjJjS onho kor kardand — Ular ishladilar. 0 ‘tgan zamon aniq fe’lining boMishsiz shakli 0‘tgan zamon aniq fe’lining bo‘lishsiz shakli fe’l oldiga man faro nagereftam - Men o'rganmadim. 'j* jj to ‘faro nagerefti — Sen o‘rganmading. tii jSj I jj jl u faro nagereft - U o‘rganmadi. mo faro nagereftim - Biz o‘rganmadik. ,^14 jli I ji 1лД sho ‘mo faro nagereftid- Siz o‘rganmadingiz. Л14 I ji Ц-il onho faro nagereftand - Ular o‘rganmadilar. 101 jjjS esterohat kardan - (dam olmoq) fe’lining bo‘lishsiz shaklda tuslanishi jjLe (.jjSj с*Л jiijj! man esterohat nakardam - Men dam olmadim. ji- l jj to' esterohat nakardi - Sen dam olmading. jj£ i dja.1 ji^l jl u esterohat nakard - U dam olmadi. fj-ijSo cja.1 ji- l U mo esterohat nakardim — Biz dam olmadik. aijjSo Свк.1 jiu.1 L i sho ‘mo esterohat nakardid — Siz dam olmadingiz. .mjSj cja.1 ji^l Igii onho esterohat nakardand - Ular dam olmadilar. Inkor yuklamasining imlosi 1. ' о cho‘ziq unlisi bilan boshlangan fe’llamingbo‘Iishsiz shaklida 4-i - na inkor yuklamasidan so'ng bir is-у orttirilib yoziladi. Yozuvda alif ustidagi madda belgisi tushib qoladi. omadan - (kelmoq) fe’lining bo‘lishsiz shaklda tuslanishi JjLa man nayomadam - Men kelmadim. is^Axj jj to ‘ nayomadi— Sen kelmading. j' и nayomad- U kelmadi. L mo nayomadim - Biz kelmadik. лолЬз Lui sho ‘mo nayomadid- Siz kelmadingiz. .liieLu l^jl onho nayomadand — Ular kelmadilar. 2. a yoki о' qisqa unlisi bilan boshlangan fe’llaming bo‘lishsiz shaklida — na inkor yuklamasidan so‘ng, <> be и yoki j ^ bedu 103 2) dar predlogi otlaming oldiga qo‘yilib, ish va harakat sodir bo‘lgan o‘rinni, vaqtni bildiradi va o‘zbek tilida o‘rin-payt kelishigi anglatgan asosiy ma’nolarga mos keladi. Masalan: ^ «Lila, j j dar xone ki hast? — Uyda kim bor? 43LjIj£ j j j j j jjjjJ diruz man tamom-e ruz dar ketobxone budam - Kecha men butun kun kutubxonada bo‘ldim. ji-u. Lj_p _p JL- i i i yJa aflotun tey-ye chand sol dar daryo safar /card — Aflotun bir necha yil mobaynida dengizda safar qildi. ^ u' dar on vaqt mo javon budim — U vaqtda biz yosh edik. 3) j ' az predlogi otlaming oldida kelib, turli ma’nolami ifoda etishi mumkin. Lekin asosiy ma’nosi o‘zbek tilidagi chiqish kelishigi anglatgan ma’nolarga mos keladi. j ' az predlogi orqali anglashiladigan ma’no ish-harakatning boshlanish o‘mi, payti va umuman chiqish joyini bildiradi. Misollar: u jl man az dustam поте gereftam — Men do‘stimdanxat oldim. j ' o-° j ' L-i sho ‘mo az ко ‘jo omadid? man az shahr-e bo ‘xoro omadam — Siz qayerdan keldingiz? Men Bo‘xoro shahridan keldim.
As jl az aflotun po'rsidand ke... — Aflotundan so‘radilarki... У» “-j* j j -2 jl jLe xone-yemon az doneshgoh dur nist — Uyimiz institutdan uzoq emas. .j»ioA gjj iIjc-Lui jl az soat-e panj mo ‘ntazer-e sho ‘mo hastam — Soat beshdan buyon sizni kutyapman. 4) Ь bo predlogi otlaming oldida kelib, birgalik, hamkorlik, qurol, vosita ma’nolarini anglatadi va asosan o‘zbek tilidagi bilan ko‘makchisi orqali anglashiladigan ma’nolami bildiradi. Masalan: iiia.l jLuil j j pj±j Li о-л man bo pedaram dar osoyeshgoh esterohat kardam - Men otam bilan sanatoriyada dam oldim. .jjS ejLil tiwj b jl u b0 dast eshore kard - U qo‘li bilan ishora qildi. ,jj| b U mo bo in mard oshno hastim - Biz bu kishi bilan tanishmiz. d iij .iiajA-i -u lh jjjjI Ij flu>jj dustam bo о ‘to ‘bus be shahr-e samarqand raft - Do‘stim avtobus bilan Samarqand shahriga ketdi. л1дл b I j *ub jjI jj barodar-e kuchekam nomero bo medod navesht. - Ukam xatni qalam bilan yozdi. 104 5) Li to predlogi otlaming oldida kelib, harakatning yo‘nalishidagi eng so'nggi o‘rinni hamda vaqt bildiruvchi so'zlar bilan kelganda, vaqt chegarasini anglatadi. 0‘zbek tilidagi qadar ko‘makchisi yoki -gacha qo‘shimchasi anglatgan ma’nolami bildiradi. tj*is j Li man to varzeshgoh piyode raftam — Man stadiongacha piyoda bordim. Cuilj j ro ko‘makchisining asosiy ma’nosi vositasiz to'ldiruvchini ifodalashdir. U ro ko‘makchisi orqali ifodalanadigan bu ma’no o'zbek tilidagi tushum kelishigi orqali ifodalanadigan ma’noga to'g'ri keladi. Masalan: I jU-i jjIjj (>. j j j i i diruz man barodar-e sho ‘того didam - Kecha men akangizni ko‘rdim. «_£Ь I j Ajijja-iib doneshju taxtero pok kard - Talaba doskani artdi. .^Jjjl jl I j CiiJ lo'g'atro az ketobxone ovardam - Lug'atni kutubxonadan keltirdim. b u'-O jy ^ U sho ‘mo ketob-e dastur-e zabon-e forsiro xaridid? - Siz fors tili grammatikasi kitobini sotib oldingizmi? b ro ko‘makchisi I va II shaxs birlikdagi kishilik olmoshlari bilan birga kelganda, ko'pincha ulaming ikkinchi harfi tushib qoladi. Qolgan qismi esa b ro ko‘makchisiga qo‘shilgan holda yoziladi. Masalan: b + t> = *>• maro 1 j + у = I j j to 'ro Bu hoi o‘zbek tilidagi tushum kelishigi qabul qilgan olmoshlarga o'xshaydi: Men + ni = meni Sen + ni =seni Predloglar va 'j ro ko‘makchisining izofiy birikmada ishlatilishi Izofiy birikmada yoki izofiy zanjirli gaplarda predlog doimo izofiy birikmaning boshida va ij ro ko‘makchisi esa izofiy birikmaning oxirida keladi. Masalan: -Л 1 Ij j l iV l (jlll .,5 o jl i J J J Д U L ^ jib A__ i j l j jlllL - u U JJ navisandegon-e toj ikes ton be poytaxt-e jo ‘mhuri-ye о ‘zbakeston tashrif ovardand - Tojikiston yozuvchilari 0 ‘zbekiston respublikasining poytaxtiga tashrif buyurishdi. 106 juyon-e sho Ъе-уе arabi-ye doneshgoh-e xovarshenosi be teotr rafllm Biz Sharqshunoslik institutining arab bo‘limi talabalari bilan t “ xone-ye markazi-ye farhangeston-e ‘olum gereftam - Bu kitobni Fanlar akademiyasining asosiy kutubxonasidan oldim. ^ jji*> 'j uWj mo zabon-e forsiro hanuz xub namidonim - Biz hanuzgacha fors tilini yaxshi bilmaymiz. mashur-e eronro tarjo ‘me kardam - Men Eronning mashhur yozuvchisining hikoyasini tarjima qildim.
2.G R A M M A T IK IZO H 0j£ j (jh yo-ye nakare va j yo-ye vahdat Fors tilida biror predmet yoki shaxsning birlik va noaniqligini ko‘rsatish uchun ularga noaniqlik va birlik belgisi is-yo qo‘shilib, i dob talaffuz qilinadi. Bu is-yo fors grammatikasida jSo yo-ye nakare deyiladi. Birlik va noaniqlik belgisi ts-yo hech vaqt urg‘u qabul qilmaydi. Urg‘u uning oldidagi bo‘g‘inga tushadi. Masalan: jl£ korgar - ishchi - korgar-i (qandaydir noma’lum) bir ishchi j i j ruz - kun csjjj ruz-i - bir kun, bir kuni ketob - kitob ketob-i - (qandaydir) bir kitob »j£j 1 5b j ning imlosi 1. Undosh bilan tugagan so‘z!arda is-yo harfi bevosita otlaming oxiriga qo‘shiladi. Masalan: do ‘xtar - qiz bola lS do ‘xtar-i (qandaydir) bir qiz >• miz - stol i_sjj-» miz-i(qandaydir) bir stol 2 . ' о yoki j и cho‘ziq unlilari bilan tugagan so‘zlarda is harfi oldidan bir ls yo orttirilib yoziladi. Masalan: 109 sedo- tovush sedo-yi (qandaydir) bir tovush doneshju — talaba doneshju-iy (qandaydir) bir talaba 3. ® е qisqa unlisi bilan tugagan so‘zlarda is у о harfi oldidan b ir' alif orttirilib yoziladi. Masalan: ojiuyji navisande — yozuvchi ts' o-ii-yjj navisande-i — (qandaydir) bir yozuvchi majalle - jumal cs' *1** majalle-i - (qandaydir) bir jumal 4->lj поте -xat nome-i - (qandaydir) bir xat csb j jb ning izofiy birikm ada ishlatilishi Izofiy birikmada birlik va noaniqlik belgisi & 'ajab, in che so‘xan-i-st — Ajab, bu qanaqa gap! Izofali predloglar Fors tilida mustaqil ma’noga ega boMgan ba’zi bir ot va ravishlar predlog vazifasida ham kelishi mumkin.
Bu so‘zlar predlog bo‘- lib kelganda, o‘zlarining mustaqil ma’nolarini yo‘qotib, ko‘makchi so‘z anglatgan grammatik ma’nomi bajaradilar va doimo o‘zidan keyin kelgan so‘zga izofa orqali birikib keladilar. Izofali predloglar fors tilida 20 dan ortiq bo‘lib, gapda asosiy predloglar orqali ifodalangan ma’nolami konkretlash, ular orasidagi munosabatni yana ham aniqroq ko‘rsatish uchun xizmat qiladilar. Masalan: j j ru (yuz) so‘zi gapda ot sifatida o‘zining mustaqil leksik ma’- nosiga ega bo‘lishi bilan birga, leksik ma’nosini yo‘qotib ko‘makchi vazifasida kelishi ham mumkin. Masalan: 111 .iiuJ Luj jl csjj ru-ye и zibo ast - Uning yuzi chiroyli. mc»U i_SU jl* iS jj ru-ye miz pok ast - Stolning yuzi (usti) toza. Bu ikki misolda j j ru so‘zi o‘z leksik ma’nosida kelgan otdir. jiA (_sjj j jb->ijb (jiyj j-» man pish-e doneshyor budam — Men o‘qituvchining oldida edim (boMdim). 2. pahlu - yon. Predlog bo‘lib kelganda yonida, yoniga degan ma’nolarni anglatadi. Masalan: ■t»"' lsjlbj j-31> man dar jalasepahlu-ye dustam neshastam - Majlisda do‘stimning yoniga o‘tirdim. .jjb jlj5 (j-ijja o-LJ ejlie L. elS-iib c s pahlu-ye doneshgoh-e mo mag‘oze-ye lebosfo’rushi qaror dorad — Institutimizning yonida kiyimlar magazini joylashgan. 3. j j j zir - ost, tag. Bu so‘z predlog bo‘lib kelganda ostida, tagida, ostiga, tagiga degan ma’nolami anglatadi. Masalan: .jjj j L iij j jja. t_iUal (_5 <-jU. 4_j jl и xo ‘dash be xone-ye mo omad ^ U o‘zi bizning uyga keldi. Jj I j Ся-0 lw' in matnro xo ‘demon tarjo ‘me kardim - Bu matnni o‘zimiz tarjima qildik. ^j± xo ‘d o‘zlik olmoshi biror otga izofa orqali birikib, gapda aniqlovchi vazifasida kelishi mumkin. Masalan: jl *u IjJjA i_jLj£ qm man ketob-e xo ‘dro be и dodam — Men o‘z kitobimni unga berdim. .л-*1 ^ 4_i j ji. ^ j i ь дла.1 ahmad bo dust-e xo ‘d be xone-ye mo omad - Ahmad o‘z do‘sti bilan bizning uyimizga keldi. .iusj j j i
Hozirgi-kelasi zamon fe’li aa mo‘zore‘-e axbori Hozirgi-kelasi zamon fe’li hozirgi zamon fe’l negizi oldiga mi - old qo‘shimchasi va oxiriga quyidagi shaxs-son qo‘shimchalarini qo‘shish orqali yasaladi. Shaxs-son qo‘shimchalari Shaxslar Jjie fr-* I shaxs ? — am ri- im II shaxs ts - i Ц- id III shaxs i — ad Jj- and Jadvaldan ko'rinadiki, hozirgi-kelasi zamonda ishlatiladigan shaxsson qo‘shimchalari o‘tgan zamon fe’lida ishlatiladigan shaxs-son qo‘- shimchalaridan faqat III shaxs birlikda farq qiladi. Hozirgi-kelasi zamon fe’lining tuslanishida urg‘u ts-» mi - old qo‘shimehasiga tushadi. (jJj'ji xondan - o ^ x o n (o‘qimoq) fe’lining tuslanishi JJM ^ man mixonam - Men o‘qiyapman, o'qiyman. urj'ji ^ у to ' mixoni - Sen o‘qiyapsan, o‘qiysan. ^ jl и mixonad - U o'qiyapti, o'qiydi. ls* L. mo mixonim - Biz o'qiyapmiz, o'qiymiz. ^ lu sho 'mo mixonid - Siz o‘qiyapsiz, o‘qiysiz. cs-» l*sl onho mixonand - Ular o‘qiyaptilar, o‘qiydilar. Prefiksli va qo‘shma fe’llarda tr* mi — old qo‘shimehasi ko‘- makchi fe’lga qo‘shiladi. 121 U^ J J bar-gashtan— jibar-gard (qaytmoq) prefiksli fe’iining tuslanishi J jL a 6- man bar-migardam - Men qaytyapman, qaytaman. ‘■r* j? у to" bar-migardi - Sen qaytyapsan, qaytasan. ^ ^ _ji и bar-migardad- U qaytyapti, qaytadi. t 4* mo bar-migardim - Biz qaytyapmiz, qaytamiz. ^ ^ ^ ‘mo bar-migardid - Siz qaytyapsiz, qaytasiz. ^U pedaram dar korxone-ye moshinsozi kor miko ‘nad- Otam mashinasozlik zavodida ishlaydi. lt* ц el£_iib j j t>a дадп Ja r doneshgoh-e xovarshenosi tahsil miko ‘nam - Men Sharqsunoslik institutida o‘qiyman. ls-* t- fijjj j j j _>a Ь» mo har ruz so 'bh varzesh miko ‘nim — Biz har kuni ertalab badantarbiya qilamiz. ubUi jJjIm efar xiyobon-e navoiy zendegi miko иск/- U Navoiy ko‘chasida yashaydi. t*-» j j j ,jxa j zamin do 'ur-e xo ‘rshid migardad - Yer quyosh atrofida aylanadi. 3. Kelasi zamon ma’nosini anglatib, ish-harakatni kelasi zamonda bajarilishini bildiradi. Hozirgi-kelasi zamon fe’lining bu ma’nosini ifodalash uchun odatda ish-harakatni kelajakda bajarilishiga ishora qiluvchi payt hollari ishlatiladi. .(4 ts-*j »jS_iib o bja (>i man fardo be doneshkade namioyam - Men ertaga fakultetga kelmayman. .jj-i ts-a ?Laj 4_ui Cjc-Lu: darsemon soat-e se tamom mishavad — Darsimiz soat uchda tamom bo‘ladi. .jjjS ^ j j JS jl fjjL Cjc-Luj j j jl ba’d az do' soat modaram az kor bar-migardad- Ikki soatdan so‘ng onam ishdan qaytadi. Ba’zan she’riyatda yoki folklor xarakteridagi asarlarda hozirgikelasi zamon fe’lining old qo'shimchasi mi tushib qolishi mumkin. j xii.ii (jbU j Aib Lib dono donad vapo 'rsad nodon nadonad va napo 'rsad - Biladigan biladi va so'raydi, bilmaydigan bilmaydi va so‘ramaydi.
(Maqol). jl az nik nik oyad, az bad bad oyad — Yaxshidan-yaxshi keladi, yomondan-yomon keladi. (Maqol). Qoidaga muvofiq shunday bo‘lishi kerak edi: (j-aj j -lib (jbl_j д-jjj ls-a j Jjb ^ Lib dono midonad va mipo ‘rsad nodon namidonad va namipo ‘rsad. .Jji и» Jj Jj jl Jjl tr« j' az nik nik mioyad, az bad bad mioyad. 124 J j _pj| duujjjj \ja mar о dardis t andar del Jjj*- uWj fjjs _$ agar guyam zabort suzad fjS jl^jj £ j va gar penhon ко ‘п ат tarsam Jjj-*j«-» a£ ke mag ‘z - e о 'stexon suzad Yuragimda bir dardim bor. Agar aytsam tilim kuyadi. Va agar yashirsam, qo‘rqamanki. Suyagimni mag‘zi kuyadi. Bu ruboiyda ham Jjj-*- suzad, tarsam, fe’llari Jjj-“ t5-* misuzad, f-j* ^ mitarsam shakllarida yozilishi kerak edi. Fors tilida j ' qabl az, j ' J** ba'daz va j ' 0*4 pas az birikmalari paytni bildirib, biror ish-harakat yo hodisani ikkinchi bir ish-harakatdan awal yoki so‘ng bajarilishini ko‘rsatadi. Masalan: w® ojjL-o UI j j ji. di*i.j I jc. (jj jji. jl JjS U mo hamishe qabl az xo ‘rdan-e g'azo dast-e xo ‘dro bo sobun mishuyim - Biz hamisha ovqat yeyishdan awal qo'limizni sovun bilan yuvamiz. . JiiS J * jjj j j ^jj.H)lj doneshjuyon-e sho ‘be ’-ye mo so ‘bh pish az sho ‘ru ’-e dars varzesh miko ‘nand — Bizning bo‘lim talabalari ertalab darsdan awal badantarbiya qiladilar. .fjjj 15-» ^ jjiu U S ojLi-. aj (j-jj jl jju j j j .1 L. mo emruz ba ’d az dars be mag‘oze-ye ketobfo'rushi miravim - Bugun biz darsdan so‘ng kitob magaziniga boramiz. ,^uij ol5LAj|j Aj 4jjj3J jl (jiu j ^jwi (__yj jj jjl jl jjj) j j j jA (j-a таи Лаг rwz so ‘fe/г sdvor-e о ‘to ‘bus mishavam va pas az bist daqiqe be doneshgoh mirasam - Men har kuni ertalab avtobusga o‘tiraman va yigirma daqiqadan so‘ng institutga yetib kelaman. Bu birliklardan j ' qabl az bilan j ' u " pish az va j ' J " ba'd az bilan j ' 0** pas az o‘zaro sinonimik birikmalardir. Qo‘shma fe’llarning kontakt va distant holati Gapda qo‘shma fe’llaming ot qismi ko‘makchi fe’l bilan yonmayon kelib, ular orasida gapning boshqa bo‘laklari bo‘lmasa, bu holat qo‘shma fe’lning kontakt holati deyiladi. Masalan: 125 lt* и- j j j ^ то varzesh miko ‘nim - Biz badantarbiya qilamiz. .AjjS ^ ujja_wa doneshjuyon so'hbat miko ‘nand - Talabalar suhbatlashyaptilar.
3.Qo‘shma fe’lning ot qismi bilan ko‘makchi fe’li bir-biridan ajralib, orasida gapning boshqa bo'laklari kelgan bo‘lsa, bu holat qo‘shma fe’lning distant holati deyiladi. Qo‘shma fe’lning distant holatida fe’lning ot qismidan to ko‘makchi fe’lgacha bo‘lgan so‘zlaming barchasi o‘zaro izofiy bog‘lanishda bo‘ladilar.
Fors tilida ba’zi fe’llargina distant holatda ishlatilishi mumkin. Ular ichida ko‘p uchraydiganlari quyidagilar: savor sho ‘dan - minmoq, o‘tirmoq, chiqmoq doxel sho ‘dan - kirmoq cP^ mashg ‘ul sho ‘dan - mashg‘ul bo‘lmoq, shug‘ullanmoq. Misollar: Jj* - 1> man savor-e asb sho ‘dam - Men otga mindim. .д-5 j i. (jjJI j— X. то ‘По nasriddin savor-e xar sho ‘d - Mulla Nasriddin eshakka mindi. ts-" i j ' j —j j j j-* mo har ruz savor-e о ‘to ‘bus-e barqi mishavim - Biz har kuni trolleybusga o‘tiramiz (chiqamiz). . LujIja jly* (jliuoliil оша heyat-e namoyandegi-ye afg ‘oneston savor-e havopeymo sho'd - Afg‘oniston delegatsiyasi samolyotga chiqdi. .лзаЛ J- ib doneshjuyon doxel-e kelos-e dars sho ‘dand - Talabalar auditoriyaga kirdilar. . ii jjlial Jib kas-i doxel-e о ‘toq sho ‘d - Kimdir uyga kirdi. sjLS Jj*-«* Ь« mo mashg ‘ul-e xondan-e ketob-e forsi hastim — Biz fors tili kitobini o‘qish bilan mashg‘ulmiz. W O* ^ ^ ls^j vaqti-ke sho ‘mo omadid man mashg ‘ul-e so ‘hbat bo dustam budam - Siz kelgan paytda, men do‘stim bilan suhbatlashayotgan edim.
Adabiyotlar:

1. To`ychiyev U. A.Yassaviy va o`zbek she`r tuzilishi// O`zbek tili va adabiyoti.-1999 №2. B.15-18.

1. Egamqulov B. She`riy nutq ibtidosi va sinkretizm haqida// O`zbek tili va adabiyoti.-1995.-№2.-B10-13
2. Ahmedov H. Nasriy she`r turlari// O`zbek tili va adabiyoti.-1994.-№3.-B.48-52
3. Sharofiddinov X. O`zbek she`riyatida qofiya va ur/u munosabati// O`zbek tili va adabiyoti.-1998.-№6.-B12-16.
4. Muhammadiyeva Sh. Fitrat va Cho`lpon erkin vaznning asoschilari// O`zbek tili va adabiyoti. 1998. №6.-B.42-43.
5. Literaturniy ensiklopedicheskiy slovar.-M.,1987
6. www.ziyonet.uz