Mavzu: Fermer xo’jaliklarida tabiiy resurslaridan foydalanishni
2020 Fermer xo’jaliklarida tabiiy
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ortacha 1 ga yer hisobiga
- Ortacha 1000 m
- Fermer xo’jaliklarida tabiiy resurslardan foydalanish samaradorligining hozirgi holati va dinamikasi
- FERMER XO’JALIKLARIDA TABIIY RESURSLARDAN FOYDALANISHNI BOSHQARISH SAMARADORLIGINI OSHIRISH
| 1 fermer uchun o'rtacha
|
|
|
|
|
| ||||
|
| |||||||||
|
- |
yer maydoni |
ga |
36,2 |
35,3 |
38,3 |
2,1 |
105,9 | ||
|
- |
yetkazilgan suv resurslari |
• 3 ming m3 |
211,5 |
233,9 |
263,1 |
51,6 |
124,4 | ||
|
- |
olingan daromad |
ming so'm |
349640,3 |
358517,2 |
415606,0 |
65965,7 |
118,9 | ||
|
- |
xarajatlar |
ming so'm |
301649,9 |
308720,9 |
364527,4 |
62877,5 |
120,8 | ||
|
- |
foyda |
ming so'm |
47990,4 |
49796,3 |
51078,6 |
3088,2 |
106,4 | ||
|
8. |
O'rtacha 1 ga yer hisobiga |
|
|
|
|
|
| ||
|
- |
yetkazilgan suv resurslari |
m3 |
5843,1 |
6634,8 |
6863,1 |
1020,0 |
117,5 | ||
|
- |
olingan daromad |
ming so'm |
9657,9 |
10169,8 |
10839,9 |
1182,0 |
112,2 | ||
|
- |
xarajatlar |
ming so'm |
8332,3 |
8757,2 |
9507,6 |
1175,4 |
114,1 | ||
|
- |
foyda |
ming so'm |
1325,6 |
1412,5 |
1332,2 |
6,6 |
100,5 | ||
|
9. |
O'rtacha 1000 m3 hisobiga |
|
|
|
|
|
| ||
|
- |
Yer maydoni |
ga |
0,17 |
0,15 |
0,15 |
-0,02 |
85,1 | ||
|
- |
olingan daromad |
ming so'm |
1652,9 |
1532,8 |
1579,4 |
-73,4 |
95,6 | ||
|
- |
xarajatlar |
ming so'm |
1426,0 |
1319,9 |
1385,3 |
-40,7 |
97,1 | ||
|
- |
foyda |
ming so'm |
226,9 |
212,9 |
194,1 |
-32,7 |
85,6 | ||
|
*Manba: Payariq tumani qish |
oq xo’jaligi bo’ |
imi ma’ lumotlari | |||||||
3.2.2-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, tumanda 2018 yilda 1736 fermer xo’jaliklari bo’lgan, ular ixtiyorida 66559 ga yer maydoni bo’lib, ularga 456,8 mln m3 suv yetkazib berilgan. Tuman fermer xo’jaliklarida 1 fermer uchun o’rtacha ko’rsatkichlar va o’rtacha 1 ga yer maydoniga to’g’ri kelgan
18
ko’rsatkichlarda o’sish kuzatilgan bo’lsa, o’rtacha 1000 m3 suv resursi hisobiga olingan ko’rsatkichlarda kamayish kuzatildi.
Tumanda 1 fermer uchun o'rtacha yer maydonida - 5,9%, yetkazilgan suv resurslari - 24,4%, olingan daromad - 18,9%, xarajatlar - 20,8%, foyda - 6,4% oshgan. O'rtacha 1 ga yer hisobiga yetkazilgan suv resurslari - 17,5%, olingan daromad - 12,2%, xarajatlar - 14,1, foyda - 0,5% oshgan. O'rtacha 1000 m3 hisobiga to’g’ri keladigan yer maydoni - 14,9%, olingan daromad - 4,4%, xarajatlar - 2,9%, foyda - 14,4% kamayganligi aniqlandi.
Fermer xo’jaliklarida tabiiy resurslardan foydalanish samaradorligining hozirgi holati va dinamikasi
Agrar sohada ishlab chiqarishni yersiz tasavvur etib bo’lmaydi. O’zbekiston Respublikasi xalqi hayoti, faoliyati va farovonligining asosi sifatida ulardan oqilona hamda samarali foydalanish zarurligi «Yer kodeksi»da, «Suvdan foydalanish to’g’risida»gi qonunda alohida ta’kidlangan. Respublika hududidagi barcha korxonalar, fuqarolar bu qonuniy talabni bajarishlari shart. Shuning uchun ular tuproq unumdorligini saqlash va oshirishga, suvni iflos qilmaslikka, shuning negizidan ulardan talab darajasida samarali foydalanishga katta ye’tibor berishlari lozim. Shu ma’suliyatni his etgan holda qishloq xo’jalik korxonalari uni ijobiy hal etishga, foydalanish mumkin bo’lgan maydonlardan to’liq va samarali foydalanishga intilmoqdalar.
O’zbekistonda serunum yer va ayniqsa, suv resurslari chegaralangan. Mavjud resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish, birinchi navbatda har bir gektar paxtadan olinadigan hosildorlikni oshirish hisobiga erishiladi.
Hosildorlikni oshirish kompleks agrotexnologik jarayonlarni sifatli va qisqa muddatlarda bajarish bilan bog’liq. Tarmoqni tashkil etishning barcha davrlarida va istiqbolida ham yuqori hosil olish uchun quyidagi imkoniyatlardan to’laroq foydalanish zarur.
Paxtachilikning xususiyatlarini hisobga olib dastavval almashlab ekishni ilmiy asosda amalga oshirish lozim. Uzoq yillar g’o’za va beda almashlab ekish tavsiya etilgan edi. Natijada tuproq unumdorligi saqlanadi, ekin maydonlari begona o’tlardan va kasalliklardan tozalanadi, ularning sho’rlanish darajasi pasayadi va x.k. Mustaqil rivojlanish yillarida g’o’za-don, g’o’za-yem-xashak va boshqa ekinlar bilan almashlab ekish ham amalga oshirilmoqda.
Hosildorlik seleksiya va urug’chilik ishlarining holatiga ham bog’liq. Respublika xo’jaliklarida davlat nav sinovidan o’tgan, tuproq-iqlim sharoitiga mos navlar ekiladi. Seleksioner olimlar va mutaxassislar tomonidan yaratilgan Toshkent-
S-6530, Buxoro-6, Oqdaryo-6,7, Navbahor, Yulduz, Mehr va boshqa navlar ilmiy asoslangan va texnologik jixatidan joriy etilgan 35-50 s. va undan yuqori hosil berish potensial imkoniyatiga ega. Urug’chilik xo’jaliklarida elita, tovar xo’jaliklarida I va
klass urug’larni ekish uchun sharoit yaratilgan.
Haydalma qatlami qalin bo’lgan tuproqli yerlarda shudgor chuqurligi 30-35 sm bo’lishi tavsiya etilgan. Bunday tuproqlarda 4-5 yil oralig’ida 45-50 sm
19
chuqurlikda, yiliga 30 sm chuqurlikda shudgorlansa, hosildorlikka optimal sharoit yaratiladi.Chigitni pushtaga, plyonka ostiga va qo’shqatorlab ekish hosildorlikni oshiradi, uning erta pishib yetilishiga imkon beradi.
Mineral va mahalliy o’g’itlardan ilmiy asoslangan me’yor va muddatlarda foydalanilsa g’o’zaning rivojlanishi jadallashadi, ko’saklarning yetilishi tezlashadi.
Tadqiqotlarning natijalariga ko’ra, bir tonna paxta yetishtirish uchun o’rta hisobda 50-60 kg azot, 15-20 kg fosfor, 50-60 kg kaliy sarflanadi. Ularni organik o’g’itlar bilan birga qo’llanilganda, mineral o’g’itlarning iqtisodiy samaradorligi ancha yuqori bo’ladi. Eskidan paxta ekiladigan maydonlarda har 3-4 yilda bir marta 20-30 tonna go’ng solish yaxshi samara beradi.
G’o’zani oziqlantirishda mineral o’g’itlarga chirigan va elangan go’ng aralashtiriladi. Bunda 1 kg ammiakli selitraga 2-2,5 kg., 1 kg superfosfatga 6-7 kg, 1 kg ammofosga 1,5-2 kg go’ng qo’shish yuqori samara beradi. Organik o’g’itlar paxtachilikning barcha mikroelementlarga bo’lgan talabini qondirishni ham kuchaytiradi.
Sifatli hosil olish g’o’za kasalliklari(ildiz chirish, gommoz, vilt va boshqa)ga va zararkunandalari(g’o’za biti, o’rgimchakkana, karodrina va boshqa)ga qarshi kurash, g’o’zani defolyasiya va desikasiya qilish, hosilni qo’lda hamda mashinada terishni belgilangan qisqa muddatlarda bajarish bilan bevosita bog’liq.
Vaholanki, yuqorida ko’rsatilgan texnologik jarayonlar ayrim korxonalarda turli darajada bajariladi, binobarin, gektaridan olinadigan hosildorlik ham mos ravishda farq qiladi. Bu ko’rsatkichga tabiiy obyektiv omillar ham ta’sir etadi, albatta. Bunda asosiy vazifa tarmoqni intensiv rivojlantirish imkoniyatlaridan to’laroq foydalanish, ko’proq, sifatliroq va raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishdir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mahsulot birligi tannarxini pasaytirish alohida ahamiyat kasb etadi. Vaholanki, mustaqil rivojlanish yillarida barcha turdagi korxonalarda 1 s. paxta xom ashyosi tannarxining ko’tarilishi kuzatilmoqda. Bunday jarayon paxtachilikda ishlatiladigan traktorlar va boshqa asosiy vositalarga, energetik resurslarga, mineral o’g’itlarga va boshqa aylanma vositalarga ko’tara hamda chakana baholarning oshishi, nominal brutto mehnat haqi fondi, undan ajratmalar va soliqlar hisobiga sodir bo’lmoqda.
Paxtachilik sermehnat, binobarin, mehnat haqi ko’p sarflanadigan tarmoq. Tarmoqda 60 dan ko’proq jarayon bajariladi. Jami kishi/soatida sarflangan mehnatning 90% dan ko’prog’i qo’l vositalari bilan bajarilgan vaqtga to’g’ri keladi. Bu vaqtga mashinalar yordamida bajarilgan vaqtga nisbatan 1,5-2 marta ko’p mehnat haqi tulanadi. Ammo, kam unumli qo’l mehnatining ko’payishi hisobiga uning unumdorligi pasayadi, natijada mahsulot birligi tannarxi ko’tariladi.
Bu dolzarb muammoni tezroq amalga oshirish barcha ishlarni, ayniqsa sermehnat ishlar(g’o’zani yagonalash, sug’orish, chilpish, hosilni yig’ib olish)ni mexanizasiyalash, gektaridan hosildorlikni oshirish, paxtakorlarni mehnat natijalariga qarab moddiy va ma’naviy rag’batlantirish imkoniyatlaridan to’laroq foydalanishga va h.k.ga bog’liq.
20
|
|
|
O’lchov birligi |
|
Yillar |
|
2018 yilda 2016 yilga nisbatan o’zgarish | ||||
|
|
|
2016 |
2017 |
2018 |
+/- |
% | ||||
|
1. |
Yer maydoni |
ga |
59155 |
59155 |
66559 |
7404,0 |
112,5 | |||
|
2. |
Yetkazib berilgan suv miqdori |
mln m3 |
345,7 |
392,5 |
456,8 |
111,2 |
132,2 | |||
|
3. |
Fermerlar soni |
dona |
1634 |
1678 |
1736 |
102 |
106,2 | |||
|
4. |
Olingan daromad |
mln so'm |
571312,3 |
601591,9 |
721492,0 |
150179,7 |
126,3 | |||
|
5. |
Xarajatlar |
mln so'm |
492896,0 |
518033,7 |
632819,6 |
139923,6 |
128,4 | |||
|
6. |
Yalpi foyda |
mln so'm |
78416,3 |
83558,2 |
88672,4 |
10256,1 |
113,1 | |||
|
7. |
1 fermer uchun o'rtacha |
ming so'm |
47990,4 |
49796,3 |
51078,6 |
3088,2 |
106,4 | |||
|
8. |
O'rtacha 1 ga yer hisobiga |
ming so'm |
1325,6 |
1412,5 |
1332,2 |
6,6 |
100,5 | |||
|
9. |
O'rtacha 1000 m3 hisobiga |
ming so'm |
226,9 |
212,9 |
194,1 |
-32,7 |
85,6 | |||
|
|
*Manba: Payariq tumani qish |
oq xo’jaligi bo’ |
imi ma’ lumotlari |
| ||||||
jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Payariq tumani fermer xo’jaliklarida tabiiy resurslar hisobiga olingan foyda turli ko’rinishda o’zgargan. Tuman fermer xo’jaliklarida foyda 1 fermer uchun o'rtacha 2016 yilda 47990,4 ming so'm bo’lib, 2018 yilda 51078,6 ming so'mni tashkil etdi va 3088,2 ming so'm yoki 6,4%ga oshgan. O'rtacha 1 ga yer hisobiga 2018 yilda 1332,2 ming so'm bo’lib, 2016 yilga nisbatan 6,6 ming so'm yoki 0,5%ga oshgan. O'rtacha 1000 m3 hisobiga 2018 yilda 194,1 ming so'mni tashkil etib, 2016 yilga nisbatan 32,7 ming so'm yoki 14,4%ga kamaygan.
21
FERMER XO’JALIKLARIDA TABIIY RESURSLARDAN FOYDALANISHNI BOSHQARISH SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Qishloq xo‘jalik yerlarini baholash, irrigatsiya va melioratsiya tadbirlarini amalga oshirishda davlatning roli.
Qishloq xo‘jalik yerlari xalqimiz uchun nihoyatda ahamiyatlidir. Qishloq xo‘jalik yerlaridan samarali foydalanish tuproqning sifat jihatdan baholanishiga bog‘liq. Chunki tuproq unumdorligi yuqori bo‘lsa, mahsulotning sifatli yetishtirilishi shuncha yaxshi bo‘ladi. Yerning sifat jihatdan baholanishi ekin maydoni - dalaning har bir kartasiga ko‘ra sifat ko‘rsatkichlari o‘tgan 3-5 yilning yakunlariga solishtiriladi. Bu usulni odatda yerni pasportlash deyiladi. Yer kadastrlari deb, dalalar kartalarini bir-biriga har tomonlama solishtirish asosida ularni iqtisodiy baholashga aytiladi.
Qishloq xo‘jaliklariga suvni o‘z vaqtida yetkazib berishni tashkil etish uchun boshqaruv tizimini bozor munosabatlarida shakllantirib, iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish lozim. Qishloq xo‘jalik korxonalariga suvni yetkazib berish va undan foydalanishda yerning meliorativ holatiga, shuningdek melioratsiya tizimiga e’tibor berish kerak.
Irrigatsiya deganda, suv resurslari bilan ta’minlash va suv inshootlari faoliyati tushuniladi. Melioratsiya esa yerning tabiiy unumdorligini yaxshilash chora- tadbirlarining jamlanmasidir.
Yer-suv resurslaridan foydalanishda davlat roli nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Davlat tomonidan yer va suv xo‘jaligiga doir iqtisodiy islohotlar olib boriladi, qonunlar, qaror va farmoyishlar ishlab chiqariladi.
O‘zbekiston Respublikasida yer-suv resurslaridan unumli foydalanish uchun "Yer to‘g‘risida" gi Qonun va "Yer kodeksi" Vazirlar Mahkamasining "Yer monitoringi to‘g‘risida" gi Nizomi kabilar, suv resurslaridan samarali foydalanish uchun "Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida" gi qonunlar qabul qilingan.
Download 57.5 Kb.
Do'stlaringiz bilan baham:
