Mavzu: Filogenezni o’rgatish va xotira

Mavzu: Filogenezni o’rgatish va xotira

1. 
   Filogenez haqida tushuncha
   
2. 
   Xotira haqida tushuncha.
   
3. 
   Xotira jarayonlari.
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

FILOGENEZ (Yunoncha phylon — avlod, qabila va … genez), filogeneya — tirik organizmlar hamda ular taksonomik guruxlari: olam, tip (bo’lim), sinf, turkum (tartib), oila, avlod (turkum, urug’) va turlarning tarixiy taraqqiyoti. “Filogenez” termini nemis olimi E. Gekkel tomonidan fanga kiritilgan (1866). Biologiyaning Filogenez va uning qonuniyatlarini o’rganadigan bo’limi filogenetika deyiladi. Filogenezni tadqiq qilish evolyutsiyaning umumiy nazariyasini rivojlantirish, organizmlarning tabiiy sistemasini tuzish uchun zarur. Filogenetikaning xulosalari tarixiy geologiya uchun ham juda muhim. Gekkel Filogenezni tadqiq qilish uchun paleontologiya, solishtirma anatomiya va embriologiya dalillarini taqqoslovchi uchlik parallelizm metodini taklif etgan. Filogenetikada genetika, biokimyo, molekulyar biologiya, etologiya, biogeografiya, fiziologiya, parazitologiya dalillaridan keng foydalanilmoqda. Bu dalillar turdan yuqori bo’lgan har qanday taksonlar evolyusiyasi borishini katta aniqlik bilan tiklash imkonini beradi. Muhit sharoiti bir xil bo’lmagan, har xil biotik va abiotik omillar qurshovida turli guruhlardagi evolyutsion jarayonning borishini taqqoslash tarixiy taraqqiyotda katta guruhlarga xos umumiy xossalarni aniklash imkonini beradi. Guruhlar evolyutsiyasining barcha xususiyatlari individlarning morfofiziologik tomonlarini o’rganish asosida aniqlanadi. Aksariyat guruhlar Filogenezi adaptiv radiatsiyaga, ya’ni belgilarning dastlabki umumiy formadan Raduis bo’ylab har tomonga tarqalish xarakteriga ega. O’simlik va hayvonlar Filogenezi shajara daraxtini chizish yordamida tasvirlab beriladi. Shajara daraxti o’simlik va hayvonlarning umumiy bir ildizdan kelib chiqqanligi; turli xil formalar yerdagi hayot tarixining har xil davrlarda shoxlanish orqali asta-sekin taraqqiy etganligini aks ettiradi. Organizmlar filogenetik qayta tuzilishlarining adaptiv xarakterini belgilovchi asosiy kuch tabiiy tanlanish hisoblanadi. Filogenetik shajara barcha o’zgarishlarning birlamchi negizida divergentsiya va filetik evolyutsiya, so’ng esa parallelizm va konvergentsiya yotadi. Organizm har xil guruhlarining Filogenezi bir xilda o’rganilmagan, bu qazilma qoldiklarning har xil darajada saqlanganligi va mazkur guruhlarning qanchalik qadimiyligi bilan bog’liq. Umurtqali hayvonlar (ayniqsa, yuksak guruhlari) va yuksak o’simliklar Filogenezi, umurtqasiz hayvonlardan esa mollyuskalar, ignaterililar, bo’g’imoyoqlilar F.i nisbatan yaxshi, prokariotlar va tuban o’simliklar Filogenezi kamroq o’rganilgan.
Xotirada esda olib qolish, esda saqlash, esga tushirish va unutish kabi asosiy jarayonlar mavjud boladi. Shu jarayonlarning har biri alohida mustaqil psixik xususiyat hisoblanmaydi. Ular faoliyat davomida shakllanadi va o`sha faoliyat bilan belgilanadi. Muayyan bir materialni esda olib qolish hayot faoliyati jarayonida indiviualtajriba orttirishga bog`liqdir. Esda olib qolingan narsani keyinchalik faoliyat daqollanish uchun uni esga tushirish taqozo etiladi. Muayyan bir materialning faoliyat doirasidan chiqib qolishi esa uning unutilishiga olib keladi.materialni esda saqlash uning shaxs faoliyatidagi ishtirokig abog`liq boladi.chunki har bir muayyan paytda kishining xulq – atvori uning butun hayotiy tajribasi bilan belgilanadi. Xotira psixologiyaning eng ko`porganilgan bolimlaridan biribolib hisoblanadi. Lekin hozirgi paytda xotiraning qonuniyatlari yanada organilishi uni fanning tag`in hammukimroq muammosiga aylantirib qoydi.
Hozirgi kunda xotiraning mexanizmlari vaqonuniyatlarini organish boyicha uchta nazariya mavjuddir. Bo`lar psixologik, neyrofiziologik hamda bioximik nazariyalardir. Psixologik nazariya. Bu nazariya tarixiy jikatdan eng eski nazariya bolib, u fanda ko`p va turli – tuman nazariyalarning olg`a surilganligi bilan mashqurdir. Bu nazariyalarni xotira jarayonlarining shakllanganida insonning faolligi qanday rol` oynashligi va bunda faollikning moqiyatiga qanday yondoshuv zarurligi bilan baqolash mumkin. Nazariyaning birinchi guruhi assotsiativ nazariya deb yuritiladi. Bu nazariyaga kora, muayyan psixik hosilalar ongda bir vaqtning ozida yoki bevosita birin-ketin paydo bolsa, u holdahosilalar ortasida assotsiativ boglanishlar tarkib topadi va bu boglanishlarni biron bir qismi takroran paydo bolishi ongda uning barcha elementlari muqarrar ravishda gavdalanishiga olib keladi. Assotsiatsiyalar uch turli boladi:oxshashlik, yondoshlik vaqarama – qarshilik assotsiatsiyalari.