Mavzu: Gen terapiyasi Ro'ziboyeva Muxlisa Sodiqjon qizi Biologiya-210 Reja

Avtomobillarni T-Hujayrasi usuli
Car T-Cell texnikasi allaqachon AQSh, Evropa, Xitoy va Yaponiyada qo'llanilgan va yaqinda Braziliyada limfomani davolashda ishlatilgan. Ushbu usul immunitet tizimini o'zgartirishdan iborat bo'lib, o'simta hujayralari tanadan osonlikcha tanib olinadi va yo'q qilinadi.
Buning uchun odamning mudofaa T hujayralari olib tashlanadi va ularning genetik moddasi manipulyatsiya qilinadi, hujayralarga CAR genini qo'shib, kimerik antigen retseptorlari deb nomlanadi. Genni qo'shgandan so'ng, hujayralar soni ko'payadi va hujayralarning etarlicha soni tekshirilgandan va o'smani aniqlash uchun ko'proq moslangan tuzilmalar mavjud
bo'lgan paytdan boshlab, odamning immunitet tizimining yomonlashuvi va keyin in'ektsiya sodir bo'ladi. CAR geni bilan modifikatsiyalangan himoya hujayralari.
Shunday qilib, o'simta hujayralarini osonroq taniy boshlaydigan va ushbu hujayralarni samarali ravishda yo'q qilishga qodir bo'lgan immunitet tizimining faollashuvi mavjud.
Gen terapiyasi davolash mumkin bo'lgan kasalliklar
Gen terapiyasi har qanday genetik kasallikni davolash uchun umid baxsh etadi, ammo ba'zilari uchun allaqachon amalga oshirilishi mumkin yoki sinov bosqichida. Kistik fibroz, konjenital ko'rlik, gemofiliya va o'roqsimon hujayrali anemiya kabi genetik kasalliklarni davolash maqsadida genetik tahrirlash o'rganilgan, ammo u yanada og'ir va murakkab kasalliklarning oldini olishga yordam beradigan usul sifatida ko'rib chiqilgan. Masalan, saraton, yurak kasalligi va OIV infektsiyasi kabi.
Kasalliklarni davolash va oldini olish bo'yicha ko'proq o'rganilganiga qaramay, genlarni tahrir qilish o'simliklarda ham qo'llanilishi mumkin, shunda ular iqlim o'zgarishiga toqatli
bo'lib, parazitlar va pestitsidlarga chidamli bo'lib, ko'proq oziqlantiruvchi maqsadga ega bo'lgan oziq-ovqat mahsulotlarida. .
Saratonga qarshi gen terapiyasi
Saraton kasalligini davolash uchun gen terapiyasi ba'zi mamlakatlarda allaqachon amalga oshirilgan va, masalan, leykemiya, limfomalar, melanomalar yoki sarkomalarning aniq holatlarida ko'rsatiladi. Ushbu terapiya turi asosan organizmning mudofaa hujayralarini o'sma hujayralarini tanib olish va ularni yo'q qilish uchun faollashtirishdan iborat bo'lib, u bemorning tanasiga genetik modifikatsiyalangan to'qimalarni yoki viruslarni kiritish orqali amalga oshiriladi.
Kelajakda gen terapiyasi yanada samaraliroq bo'lib, saraton kasalligini davolashning hozirgi o'rnini bosadi, deb hisoblashadi, ammo u hali ham qimmatga tushganligi va ilg'or texnologiyalarni talab qilganligi sababli, bu ximioterapiya, radioterapiya bilan davolanishga javob bermaydigan holatlarda ko'rsatilishi kerak. va jarrohlik.
Ilmiy manbalarda yozilishicha, gen terapiyasi — bu gen muhandisligi (ya’ni biotexnologik) va tibbiy metodlar majmui bo‘lib, ular kasalliklarni davolash maqsadida inson hujayralaridagi gen tizimiga o‘zgartirishlar kiritishga yo‘naltirilgan. Ushbu jadal rivojlanayotgan soha DNK tuzilishida kuzatilayotgan o‘zgarishlar, boshqacha qilib aytganda, mutatsiyalar tufayli yuzaga kelgan nuqsonlarni tuzatishga hamda hujayralarda yangicha ishlash funktsiyasini joriy etishga qaratilgan.
Gen terapiyasi «xomashyo»si sifatida bakteriya hujayrasi ko‘rsatiladi. Uni hosil qilish uchun zarur tashkiliy qismlar ma’lum bir belgilar asosida saralanadi, bunda eng muhimi, ular ma’lum birikma(aminokislota, antibiotik modda, gormon yoki organik kislotani)ni ishlab chiqish xususiyatiga ega bo‘lishi zarur. Hosil bo‘lgan genetik axborot tashuvchi zarralar aslida shaklan o‘zgargan virus yoki mikroblardir. Biroq ular aynan tashish funktsiyasidan kelib chiqqan holda ijobiy maqsadda qo‘llaniladi. Aniqrog‘i, zarralar yordamida organizm-dagi hujayraning irsiy genetik tizimiga o‘zgartirish kiritiladi. Jarayonda olimlar yuzlab, minglab mikroblar orasidan ko‘zlangan maqsadga qarab eng maqbullarini ajratib oladi.
Soha tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, gen tuzilishini o‘rganish borasida erishilgan yutuqlar, qator irsiy kasalliklarni yuzaga keltiruvchi genlarni muvaffaqiyatli klonlashtirish, biotexnologiyalarning tez rivojlanishi 1989 yildayoq nazariy taxminlar hamda hayvonlar ustida tajriba o‘tkazish orqali irsiy kasalliklarni davolashni ilk marotaba amaliyotga joriy etishga zamin yaratdi.
Jarayonda ma’lum turdagi viruslar yordamida hujayra genomi(genlar to‘plami)ga yangicha genetik ma’lumotni muvaffaqiyatli kiritish imkoni tug‘ildi. Boisi, shu yo‘l bilan zarur hollarda zararlangan genlarni davolash yoki ularni yangicha funktsiyalar asosida ishlashga yo‘naltirish mumkin edi. Mutaxassislar davolashning bunday usulini ilmiy tilda somatik (jismoniy) hujayralar genini tuzatish yoki to‘g‘rilash, deb ham ta’riflaydi. Mazkur yo‘nalishdagi davolash usullari esa o‘tgan asrning 80-yillariga kelib hayotiy reallikka aylana boshladi. Aniqrog‘i, shu davrdan genetik ma’lumotni tashuvchi viruslar ishlab chiqildi, alohida genlarni hosil qilishning imkoni tug‘ildi, tajribalarda kemiruvchi va boshqa hayvonlar genlarini «ko‘chirish» odatiy holga aylandi.
Xulosa
Tibbiyotda gen terapiyasi yo‘nalishi paydo bo‘lgach, ungacha davolash ancha murakkab bo‘lgan kasalliklarni ham muvaffaqiyatli muolaja qilish borasida fikrlar tug‘ila boshlagani rost. Hattoki, saraton, OITS, sil kabi qator kasalliklardan shifo topish mumkinligi borasida dadil fikrlar ilgari surildi. Ammo har ishda bolgani kabi dastlabki amaliy natijalar kutilganidek bolmadi, muvaffaqiyatlar boshidanoq olimlarni xushnud etmadi. Misol uchun, Vestern Reserv universiteti tadqiqotchilari tomonidan 1989 yili insonning klonlashtirilgan genlarini hujayralarga ko‘chirish tajribalari o‘tkazildi. Aytish kerakki, bu insonni gen terapiyasi yordamida davolashga ilk urinish edi.