Mavzu: Geodeziyada qöllaniladigan koordinatalar sistemasi Reja: Geografik koordinatalar

Tugri burchakli koordinatalar sistemasi.
Geomertriyada kabul kilingan tugri burchakli koordinata sistermasida verrtikal chizik-ordinata (u), gorizontal chizik esa abstsissa (x) uki buladi.
Topografiyada, aksincha,vertikal chizik- abstsissa (x), gorizontal chizik - ordinata (u) derb kabul kilingan. Tugri burchakli koordinataning abstsissa uki merridian yunalishiga, ordinata uki esa paralerl yunalishiga tugri kerladi. Tugri burchakli koordinata sistermasida biron nuktaning koordinatasini aniklash uchun, bu nuktadan koordinata uklaiga preperndikulyar chiziklar tushuiladi.
А- нуктанинг абсциссаси (x)-ОА1 ёки АгА, ординатаси (у) - ОА2 ёки АгА чизикнинг узунлигига terngdir Tugri burchakli koordinata uklari terkilikni turt burchakka, yani choraklarga buladi.
Nuktalarning koordinatalarini belgilashda yanglishmasalik uchun xar bir chorakdagi koordinata uklariga ishora kuyilgan. Choraklar soat strekasining yunalishi buyicha, ya'ni shimoldan shark, janub va garb tomon xisoblanadi.
Koordinatasi aniklanayotgan nuktaning abstsisasi (x) boshlangich ordinata (u) ukidan yukorida joylashgan bulsa musbat (Q), pastda joylashgan bulsa manffy (-) ishoraga egadir. Agar koordinatasi anilanayotgan nukta boshlangich abstsissa ukidan (x) chapda joylahgan bulsa, uning ordinatasi (u) manfiy, ungda joylashgan bulsa musbat ishorali buladi.Yukorida aytilgan tugri burchakli Koordinata sistermasini err yuzasining terkislik derb kabul kilinadigan kichik territoriyas uchungina kullash mumkin.
Bu koordinata sistermasidan butun err shari uchun foydalanishda maxsus zonal sistermali tugri burchakli koordinata kullaniladi. Zonal sistermali tugri burchakli koordinataning moxiyati quyidagidan iborat: Butun yer shari 6ºi 60 ta merridional zonaga bulinadi. Bu zonalaming xar birini
urtasidan utgan merridian shu zonaning uk merridiani deryiladi. Xar bir zona aloxida - aloxida kundalang silindr ichiga shunday joylashtriadiki, uning uk merridiani silindrga urinma bulishi kerrak. Sungara silindrning sitiga err yuzasi va slindrdagi burchaklar terngligi saklangan xolda kerrakli zona proerktsiyalanadi. Mana shunday proerktsiyaga terng burchakli kundalang slindrikyoki Gauss-Kryugerr proerktsiyasi deryiladi. Bu proerktsiyada xar-bir zonaning uk merridiani bilan evator chizigi tugri chizik tarizida tasvirlanadi. Tugri chizik tarizda tasvirlangan xar bir zonanining uk merridiani -abstsissa (x), ekvatorning tugri chizik kurinishidagi tasviri - ordinati (u), xar ikkalasining kersishgan nuktasi esa koordinata boshi derb kabul kilinadi.
Abstsissa ekvatordan kutublarga tomon xisoblanadi, u shim, yarim sharda musbat, janubiy yarim sharda esa manfiy kiymatga ega buladi.