Mavzu: Haroratni òzgarshi sababli òlchash asbobda kelib chiqadigan xatolikni aniqlash Reja

R
t
 = R
0
[ 1 + At + Bt
2
 + Ct
3
(t - 100)], 
(2.7) 
0 dan +630°C gacha oraliqda esa, 
R
t
 = R
0
(1+At + Bt
2
) 
(2.8) 
tarzida ifodalanadi, bunda R
t
 va R
0
 moc ravishda t va 0°C temperaturalarda 
platina qarshiligi; A, V, S — o`zgarmas koeffisientlar bo`lib, ularning qiymati 
termometrni darajalashda kislorod, suv va oltingugurtning qaynash nuqtalari 

---

13 
bo`yicha aniqlanadi. Standart qarshilik termometrlarida qo`llaniladigan PL-2 
markali platina uchun (4.3) va (4.4) tenglamalardagi koeffisientlar kuyidagi 
qiymatlarga ega: 
A = 3,96847
⋅10
-3
1/°C; 
V = - 5,847
⋅10
-7
1/°C; 
S= - 4,22
⋅10
-12
1/°C. 
Texnik termometrlarni tayyorlashda ishlatiladigan PL-2 markali platina 
uchun R
100
/R
0
= 1,391. 
0°C da platinali qarshilik termometrlari quyidagi qarshiliklarga ega bo`lishi 
mumkin: 1, 5, 10, 50, 100 va 500 Om (amalda R
0
= 46 Om li termometrlar 
ishlatiladi). Bu qarshilik termometrlari uchun o`zgartishning nominal statistik 
xarakteristikasiga quyidagi belgilashlar kiritilgan: 1P, 5P, 10P, 50P, 100P va 500P 
(R
0
= 46 Om qarshilikli termometrlar Gr21 deb belgilangan). 
Platinaning kamchiliklaridan biri uning tiklovchi muhitda metall bug`lari, 
uglerod oksidi va boshqa moddalar bilan ifloslanishidir. Bu ayniqsa yuqori 
temperaturalarda namoyon bo`ladi. 
Nikelli va temirli qarshilik termometrlari —60 dan +180°C gacha 
temperaturalar oralig`ida chiqariladi. Ular III klassda chiqariladi. Nikel va temir 
elektr karshilikning nisbatan katta temperatura koeffisientiga ega: 
α
Ni
= (6,21 - 6,34)
⋅ 10
-3
K
-1
; α
G`e
= (6,25 - 6,57)
⋅ 10
-8
K
-1
va solishtirma qarshiligi nisbatan katta. 
δ
Ni
= 1,18- 1,38
⋅10
-7
Om
⋅m; δ
G`e
= 0,55 - 0,61 
⋅ 10
-7
Om
⋅m. 
Ammo bu metallar quyidagi kamchiliklarga ega: ularni sof holda olish qiyin, 
bu esa bir-birini almashtira oladigan qarshilik termometrlari tayyorlashda 
kiyinchilik tug`diradi; temir va, ayniqsa, nikel qarshiligining temperaturaga 
bog`liqligi oddiy empirik formulalar bilan ifodalanadigan egri chiziqlardan iborat 
emas; nikel va ayniqsa, temir nisbatan past temperaturalarda ham osongina 
oksidlanadi. Bu kamchiliklar qarshilik termometrlarini tayyorlashda nikel va 
temirni qo`llanishni cheklab qo`yadi. 
2.7-rasmda solishtirma elektr qarshilikning yuqorida ko`rilgan metallar 
temperaturasiga bog`lanishi berilgan. 
Qarshilik termometrlarini (termistorlarni) tayyorlash uchun yarim 
o`tkazgichlar 
(ba`zi 
metallarning 
oksidlari) 
ham 
ishlatiladi. 
Yarim 
o`tkazgichlarning muhim afzalligi ularning temperatura koeffisientining 
kattaligidir. Termoqarshiliklar tayyorlashda titan, magniy, temir, marganec, kobalt, 
nikel, mis oksidlari yoki ba`zi metallarning (masalan, germaniy) kristallari turli 
aralashmalar bilan birgalikda qo`llaniladi. 

---

14 
Yarim 
o`tkazgich 
termometr 
qarshiligi 
(termorezistor 
qarshiligi) 
bilan 
temperatura 
orasidagi bog`lanish quyidagicha ifodalanishi 
mumkin: