Mavzu: Hisoblash texnikasi va uning rivojlanish tarixi

Esaplaw texnikasınıń dúzilisi

Házirde rawajlanıp atırǵan parallel algoritmlar hám esaplawlar ushın da ol qol keledi. Usınıń menen birge bul protsessor júziwshi útir rejimindegi sanlar menen islewdi “unamaydi”. Bunday sanlar menen islew ushın arnawlı programma interfeysi bar. Ol Microsoft firmasınıń Direct 3 D (3 ólshewli interfeysi) bolıp tabıladı. Sol sebepli de onıń házirde kóp tarqalayotganligiga hayran bolmasa da boladı.

Yad. Yad kompyuterde programmalar hám berilgenlerdi, ámel nátiyjelerin saqlaytuǵın qurılma. Yaddıń túrleri kóp: operativ, turaqlı, sırtqı, kesh, video hám basqalar.
Operativ yad kompyuterdiń zárúrli bólegi bolıp, protsessor odan ámellerdi orınlaw ushın programma, berilgenlerdi aladı hám ámeldi atqarıp, nátiyjeni taǵı ol jaǵdayda saqlaydı. Mına nárseni ayrıqsha atap ótiw kerekki, kompyuter óshirilse, operativ yadta saqlanıp atırǵan programmalar hám berilgenler joq bolıp ketedi. Sol sebepli olardı qattı diskta yamasa disketalarda saqlap qalıw kerek. Kompyuter islep turǵanda elektr tokın eskertmesten óshiriw, ulıwma aytqanda, úlken zálel keltiriwi múmkin. Barlıq túrdegi yadlar ushın zárúrli túsinik onıń kólemi bolıp tabıladı. Kompyuterlerde maǵlıwmat birliginiń eń kishi ólshewi retinde báyit qabıl etilgen bolıp, 1 báyit 8 bıyt (ikkili nomer) ga teń. Óz gezeginde báyit bir simvolni (belgin ) suwretleydi. Famılıyańızdı kompyuterge kirgiziw ushın
famılıyańızde neshe hárip bolsa, ol yadta sonsha báyit jaydı iyeleydi. Yad kólemi birligi retinde kilobayt qabıl etilgen hám ol K menen belgilenedi. Óz gezeginde bir kilobayt 1024 baytqa teń. 1024 kilobayt bolsa 1 Mbayt (Megabayt) ga teń.
Yaddıń úlken-kishiligine qaray ol yamasa bul programmalar kompleksin isleta alıw múmkin. Mısal ushın 1 Megabayt yadqa iye kompyuterlerde tek DOS sistemasında islew múmkin bolsa, 4 Megabaytli kompyuterlerde múmkinshilikleri kóbirek bolǵan programmalardı, atap aytqanda WINDOWS 3. 1, 3. 11 programmaların isletiw múmkin. WINDOWS 95 ni tolıqqonli islewi ushın 16 Megabayt yad hám keminde 486 protsessorli kompyuter, WINDOWS 98, 2000 operatsion sistemasında islew ushın, Foto Ushı arqaǵa qayrılǵan qılısh, Corell Drawe hám basqa házirgi zaman programmaların isletiw ushın keminde 32 Mbayt yadlı hám PENTIUM_2, 3 protsessorli kompyuterler kerek bolıp tabıladı. Bul kórsetkishler jańa protsessorlar hám programma ónimlerin payda bolıwı menen jıl sayin asıp baradı.
Turaqlı yad. Kompyuterlerde berilgenler oǵan aldınan jaylastırılǵan turaqlı yad (BIOS-Basic Input- Output System-kirgiziw shıǵarıwdıń tiykarǵı sisteması ) bar. Bunday yaddan tek oqıw múmkin. Sol sebepli de ol ROM (Read Only Memory-tek oqıw ushın ) dep ataladı. IBM PC kompyuterlerde bul yad kompyuter úskenelerin islewin tekseriw, operatsion sistemasın baslanQich júkleniwin támiyinlew, qurılmalarǵa xizmet kórsetiwdiń tiykarǵı funksiyaların orınlaw ushın isletiledi.
Kesh yad. Kesh yad kompyuterdiń islew tezligin asırıw ushın isletiledi. Ol operativ yad hám mikroprotsessor arasında jaylasqan bolıp, onıń járdeminde ámeller orınlaw operativ yad arqalı atqarılatuǵın ámellerden talay tez atqarıladı. Sol sebepli kompyuter yaddıń kóbirek isletiletuǵın bólegi nusqasın kesh yadta saqlap turadı. Mikroprotsessorning yadqa shaqırıǵında, áwele, kerekli programma hám berilgenler kesh yadta qıdırıladı. Berilgenlerdi kesh yadta qıdırıw waqtı operativ yaddagiga salıstırǵanda talay kem bolǵanı ushın kesh yad menen islew waqtı talay kem boladı. PENTIUM_2, 3 kompyuterlerde kesh yad kólemi 512 K ni quraydı.
videoxotira. videoxotira monıtor ekranına video maǵlıwmatlardı (videotasvirlarni) saqlap turıw ushın isletiledi. Sonı aytıw kerekki, videotasvirlar (ásirese reńli) kompyuter yadında kóp jay iyeleydi. Sol sebepli video yad kólemi qansha úlken bolsa, sonsha jaqsı álbette. videoxotiraning 1 Mbaytdan kem bolmaǵanı jaqsı.
Shina. Kompyuterde hár bir qurılmanıń jumısın basqarıwshı elektron sxemalar ámeldegi bolıp, olar adapterler (sáykeslovchilar) dep ataladı. Barlıq adapterler mikroprotsessor hám yad arqalı berilgenlerdi basma-bas almasıwlaytuǵın magistral jol dep atalıwshı shinalar arqalı baylanısqan boladı. Sonday etip, ápiwayı sóz menen aytsak, shinalar túrli qurılmalardı baylaw arnawlı sımlar bolıp tabıladı. Kompyuterde bir qansha shinalar bolıwı múmkin. Kompyuterlerdiń elektron sxeması elektron plata dep atalıwshı modullardan ibarat. Onıń modul dúzilisine ıyelewi kompyuterler remontın ańsat orınlaw, onı paydalanıwshı mútajligine qaray yiQıs hám ózgertiw múmkinshiligin beredi.
Sistema platası kompyuterdiń tiykarǵı platası esaplanıp, oǵan BIOS, mikroprotsessor, operativ yad, kesh yad, shinalar jaylastırılǵan boladı. Bunnan tısqarı, ol jaǵdayda birpara qurılmalar, jumıstı basqarıwshı elektron sxemalar, klaviatura, disk qurılmaları adapteri de jaylasqan boladı. Házirde shinalarning PCI ISA túri keń isletilip atır. Bunday shinalarning maǵlıwmat ayırbaslawı tezligi joqarı bolıp, ol arqalı kompyuterge kóp sırtqı qurılmalardı jalǵaw múmkin. Kompyuterde kirgiziw-shıǵarıw portları kontrolerlari ámeldegi bolıp, olar sistema blokınıń arqa bóleginde jaylasqan slot dep atalıwshı jaylar arqalı printer, tıshqansha hám basqa qurılmalar jalǵanıwı ushın xızmet etedi. Kirgiziw-shıǵarıw portları parallel hám izbe-iz boladı hám olar uyqas túrde LPT1-LPT4 hám COM1- COM3 dep belgilenedi. Ádetde LPT portqa printer hám COM portqa faks-modem, tıshqansha hám basqa qurılmalar jalǵanadı.
Monıtor. Monıtor (displey) kompyuterde tekst hám grafik maǵlıwmatlardı súwretlew (kóriw) ushın xızmet etedi. Sonday bolsada sırtqı kórinisinen ol televizorǵa uqsap ketsada, olar atqaratuǵın jumısları menen keskin parıq etediler. Monıtorlar reńli hám reńsiz boladı. Kompyuter tarqatatuǵın nur ulıwma aytqanda zıyanlı, sonıń
ushın da birpara kompyuterlerde tómen radiatsiya (Lowe radiation) sózlerin ushıratıw múmkin. Lekin olardıń insan organizmine tásiri barǵan sayın azayıp baratuǵın markaları jaratılıp atır. Bunıń mısalı keyingi jıllarda shıǵarılǵan 17-
21 dyymli SvGA (SUPER video Grafic Adapter-úlken video grafik adapter) monıtorlarda nurlardıń tásirin talay kemeytiriliwine erisilgenligin keltiriw múmkin. Monıtor tiykarǵı xarakteristikalarınan biri onıń súwretlew qábileti bolıp tabıladı. Súwretlew qábileti ekrandıń gorizontalı hám vertikalındaǵı noqatlar sanı menen beriledi. Mısalı 14 dyymli monıtorda súwretlew qábileti 800 x600, 15 dyymli monıtorda 1024 x768, 17 dyymli monıtorda 1280 x1024 hám 21 dyymli monıtorda bolsa 1600 x1200. Bunnan tısqarı, monıtordıń taǵı bir xarakteristikası suwretlerdi payda etiwshi pikseller (noqatlar ) ólshewiniń úlken-kishiligi bolıp tabıladı. Súwretlew qábileti 800 x600 ge teń bolǵan monıtorlarda piksel 0, 31 mm ga, 1024 x768 ge teń bolǵan monıtorlarda bolsa piksel 0, 28 yamasa 0, 25 ge teń bolıwı kerek. Monıtordıń tez islewi onıń adapterine baylanıslı boladı. Tekst rejiminde monıtorlar salıstırǵanda tez islesada, grafik rejimde ol astelew isleydi. Onıń tezligin asırıw jolları da bar.