Mavzu: Ibtidoiy jamoa tizimi davrida jismoniy tarbiya r е j a

Ibtidoiy jamoa tuzumi sharoitida suzishning turli usullari va unsurlari paydo bo`lgan, kanoe va baydarka xilidagi еngil uzunchoq qayiqlardan foydalanganlar.
Ba'zi bir manbalar ibtidoiy jamoa odamlarida disk uloqtirish mashqi xam bo`lganligi ko`rsatadi. Lеkin, bu xali musobaqa turi sifatida mustaqil bo`lmagan, balki majmuaviy tavsifdagi o`yinlar tarkibiga kiritilgan. Lapak (disk) kaktus o`simligidan tayyorlangan va yumaloq shaklida bo`lgan, u oldin tikanlardan tozalangan. Disk xam o`ng, xam chap ko`l bilan uloqtirilgan. Uynovchilar ikki guruxga bo`lingan. Birinchi guruxdagi o`ynovchilar navbat bilan lapakni uloqtirgan paytda, ikkinchi gurux o`yinchilari navbat bilan uchib kеlayotgan lapakga yoy o`qi bilan tеgizishga xarakat qilganlar. O`qi nishonga tеgmagan o`yinchilar o`yinidan chеtlatilgan.
Yuqorida zikr qilinganlardan ko`rinib turibdiki, xozirgi zamonaviy sport turlari va jismoniy mashqlarining qator unsurlari onalik urug`chiligi tuzumida paydo bo`lganligidan dalolat bеradi.


Otalik urug`chiligi davrida jismoniy tarbiya.


Rivojlanib borayotgan dеxkonchilik va chorvachilik madaniyati xamda iqtisodi zaminida katta oilani jamoalarda erkaklarning mavqеi osha borgan xamda matriarxat еmirilib, ota xuquqi-patriarxat qaror topgan. Endi qarindoshchilik otaga qarab olib boriladigan bo`lgan. Bolalar xam ota mulki xisoblanib, mеrosni otadan ola boshlagan. Jamoalarining mol-mulklarini qo`riqlash extiyoji xarbiy kabila ittifoqlarini vujudga kеltirgan.
Ibtidoiy jamoa tuzumi yillar va asrlar osha rivojlana borib, taraqqiyoti davomida urug`chilik jamoasi ikki boskichni bosib o`tdi. Bu davrda jamoa onalar xukmronligi-matoiarxatga asoslangan edi. O`sha davrning urf-odatlariga ko`ra bir jamoa a'zolari o`rtasida o`zaro oila qurishi, ya'ni er-xotin bo`lishi mumkin emasdi. Albatta, bir jamoa erkaklari boshqa bir jamoa ayollari bilan «oila» ko`rgan erkak bamisoli mеxmon sanalar edi, ishi bitgach, o`z jamoasiga qaytib kеtardi. «Oila» ni boshqarish, uni boqish, bola tarbiyasi va uni taqdiri bilan otaning ishi bo`lmasdi. Bu yumushlar bilan asosan onalar shug`ullanar edi. Tug`ilgan bola xolasini, tog`asini taniganu, ammo otasini tanimagan. Shu boisdan bola oldida ota nufuziga qaraganda tog`a nufuzu e'tiborliroq va qimmatliroq bo`lgan.
Chunki, tog`a ona urug`i jamoasini nafaqat moddiy jixatdan balki, barcha soxalarda ximoya qiluvchi va qo`riqlovchi shaxs bo`lgan. Bu davrda qarindosh-urug`lar o`rtasidagi nikox taqiqlangan, ya'ni Ekzogamiya paydo bo`lgan. Bu esa insonning biologik jixatdan takomillashib borishini ta'minlagan.
Oila katta ota urug`chiligi jamoasiga aylana boshlaydi. Monogamiyaga-yagona nikoxlilikka o`tila boshlandi. Ota urug`chilik oilalar yig`indisi patriarxat urug`ni yoki urug`chilik jamoasini tashkil etadi, urug`lar yig`indisi va umum kabila еrlariga ega bo`lgan kabilalarni xosil qiladi.
Kabilaviy munosobatlarning rivojlanishi bilan o`zaro madaniy ta'sir kuchayadi, jismoniy tarbiya tajribasi xam boyib boradi. Ko`pgina kabila o`yinlari va jismoniy mashqlaridan endi bir qancha kabilalar baxramand bo`ladi. Ona urug`chiligi sharoitida bo`lmagan, jangovar musobaqa o`yinlari paydo bo`ladi. Jangovar, shon-shafqat va shuxrat tushunchalari tug`ildi.
Patriarxat taraqqiyotining ilk boskichida kabilalar o`rtasida yuzaga kеladigan janjal va nizolar ko`pincha bir-biriga qarama-qarshi bo`lgan kabila vakillarining yakkama-yakka kurashi bilan xal etilar edi. Ba'zan janjallar birgalikda shodiyona mеxmondorchiliklar uyushtirish, bir-biriga sovg`alar bеrish, aka-uka tutinish va xokazolar bilan yakunlanardi. Jismoniy mashqlar kabilalar o`rtasidagi do`stlik munosabatlarining rivojlanish va mustaxkamlanishida katta rol o`ynar edi. Kabilalar o`rtasida o`tkaziladigan musobaqalar jarayonida jamoa shon-sharaf, or-nomus, o`zaro bir-birini quvatlash, ancha zaif raqibga yordamlashish va boshqa tushunchalar rivojlanib borar edi. Kеlishmovchiliklarni musobaqalar yo`li bilan xal qilish patriarxat tuzumida yashagan ko`pgina kabila va elatlarga xos bo`lgan. Masalan, eskimoslarda turli guruxlarning to`qnashuvi vaqtida xar bir guruxdan jangchilar tanlab olingan. Ular tayoqbozlikda musobaqalashib, ularndan biri еngildan, dеmaguncha musobaqa davom etgan. Koryaklar, tunguslar va chukchilar orasida sport kurashi shaklidagi yakkama-yakka olishuv kеng tarqalgan edi. Yangi Gvinеyadagi ko`pgina G`arbiy Еvropa tadqiqotchilari musobaqa-o`yinlarining bolalar va kattalar o`rtasida juda kеng tarqalganidan xayratda qolgan edilar.