Mavzu: Idrok

Illyuziya

• Illyuziya
• Idrok jarayonining navbatdagi yana bir oziga xos xususiyati idrok qilishda ba'zan yuz beradigan illyuziya hodisasidir.
• Illyuziya - bizga ta'sir qilayotgan narsalarni yanglish idrok qilish demakdir. Odatda ikki xil illyuziya farqlanadi:
• a) obyektiv illyuziya;
• b) subyektiv illyuziya.
• Obyektiv illyuziya - hamma odamlar uchun umumiy xarakterga ega bolib, uni geometrik illyuziya deb ham yuritiladi. Obyektiv illyuziya biz idrok qilayotgan narsalarning ozaro bir-biriga ta'siri tufayli yuz beradi. Illyuziyaning bu turi har xil geometrik shakllarni idrok qilishda juda yaqqol korinadi. Masalan, uzunligi baravar bolgan ikkita gorizontal togri chiziq chizilsa, bu chiziqlarning uchlariga tashqariga qaratilgan va ichkariga qaratilgan chiziq kattaroq bolib korinadi. Idrok jarayonida yuz beradigan illyuziyaning bu turiga juda koplab misol keltirish mumkin. Masalan, baravar kattalikka ega bolgan uchta ketma-ket turgan togri burchakli ustunchalarni chizib, ularning atrofiga uzoqlashtiruvchi chiziqlarni chizsak, bu uchta ketma-ket turgan ustunchalar har xil kattalikda bolib korina boshlaydi. Bu erda uzoqlashtiruvchi chiziqlarning ta'sirida illyuziya hosil boladi.

Subyektiv illyuziyalar odamning ayni chogdagi hissiy holati bilan bogliq boladi. Boshqacha qilib aytganda, odamning hissiy holatida roy beradigan ozgarishlar idrok jarayoniga ta'sir qiladi. Masalan, yuqorida aytib otilganidek, odam kechasi yolgiz kochada qorqib ketayotgan bolsa, har bir sharpa uning qorqinch hissini kuchaytirib yuboradi. Natijada uning roparasidan chiqib qolgan butalgan daraxt qandaydir dahshatli mavjudotga oxshab korinadi.

• Subyektiv illyuziyalar odamning ayni chogdagi hissiy holati bilan bogliq boladi. Boshqacha qilib aytganda, odamning hissiy holatida roy beradigan ozgarishlar idrok jarayoniga ta'sir qiladi. Masalan, yuqorida aytib otilganidek, odam kechasi yolgiz kochada qorqib ketayotgan bolsa, har bir sharpa uning qorqinch hissini kuchaytirib yuboradi. Natijada uning roparasidan chiqib qolgan butalgan daraxt qandaydir dahshatli mavjudotga oxshab korinadi.
• Hayotda keng tarqalgan har xil ins-u jins, devlar, ajinalar va shu kabi nojins narsalar haqidagi koplab gaplar kuchli qorqinch hissi ta'sirida notogri idrok qilish, ya'ni subyektiv illyuziya tufayli vujudga kelgandir. Ba'zan odam qattiq qorqqan paytida bosh miya katta yarim sharlarining postidagi muhim markazlardan birortasi uzoq muddatli tormozlanish holatiga tushib qolishi mumkin. Buni akademik I.I.Pavlov hayotni muhofaza qiluvchi tormozlanish deb atagan edi. Ana shunday paytda tormozlanib qolgan markaz bilan bogliq bolgan organizmning biror qismida keskin ozgarish paydo boladi. Chunonchi odamning ogzi yoki kozi qiyshayib qolishi mumkin yoki holi, oyoqi falaj bolib qolishi mumkin.