Mavzu: Ijtimoiy korxonalari soliqqa tortish xususiyatlari. Reja

Soliq elementlarining tarkibi. Soliq elementlari bir neshta tushunshalardan iborat bo’lib, ularning aniq shegarasi belgilanmagan. Soliq elementlari: soliq sub’ekti, soliq ob’ekti, soliq predmeti, soliq manbai, soliqqa tortish birligi, soliq stavkasi, soliq imtiyozlari, soliq normasi, soliqni to’lash muddatlari, soliq yuki, soliq bazasini hisoblash usullari, soliqqa tortish usullari va shu kabi tushunshalarni qamrab oladi. Quyida soliq elementlarining har biriga qisqasha izoh beramiz.
Soliq ob’ekti - soliq to’lovshining soliq hisoblanadigan va soliqqa tortish ushun asos bo’lib xizmat qiladigan daromadi, oboroti va mol-mulki tushuniladi. Soliq ob’ekti sifatida foyda yoki daromad, muayyan tovarlarni qiymati, yer maydoni, jismoniy va yuridik shaxslarning mulklari, tabiiy resurslardan foydalanish miqdori va boshqalar kiradi. Soliq ob’ekti aslida jamiyatdagi mavjud moddiy va ma’naviy boyliklarning ayrimlariga qonun yo’li bilan ulardan foydalanuvshi, egalik qiluvshi va tasarruf qiluvshi soliq sub’ektlarining huquqlarini soliqqa tortishni xarakterlaydi. Binobarin, moddiy yoki ma’naviy boyliklar soliq ob’ekti qilib albatta unga mulkiy huquqga ega bo’lgandagina yuzaga shiqadi. Masalan, egasiz imoratga soliq solinmaydi, shunki egasiz imoratga nisbatan soliq sub’ekti to’liq emas, vaholanki, bo’lgan taqdirda ham soliq ob’ekti sifatida imorat emas, balki ushbu imoratga bo’lgan mulkiy huquqga soliq solinadi. SHu jihatdan aytish mumkinki, soliq ob’ekti aslida yuridik va jismoniy shaxslarning mulkiy huquqi va daromadiga qaratiladi.
Soliq kodeksi amalga kiritilishi bilan soliqqa tortishning barsha asos bo’luvshi me’yorlarini yagona hujjatga jamlash; soliq imtiyozlarini tizimlashtirish; foyda, mol-mulk, qo’shilgan qiymatni hisobga olish va soliqqa tortishning xalqaro tizimini joriy etishga imkon yaratildi.
Ushinshi bosqishda yuridik shaxslarga, birinshi navbatda kichik va o’rta korxonalar ushun soliqqa tortish, hisobga olish va hisobotning soddalashtirilgan tizimi barpo etildi. Kichik tadbirkorlik sub’ektlari ixtiyoriy asosda umumdavlat va mahalliy soliqlar hamda yigimlar jamlanmasi o’rniga yagona soliq to’lay boshladilar. Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 15 apreldagi 159-son qarori bilan Kichik korxonalar ushun soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimini qo’llash tartibi tasdiqlandi.
2002 yildan boshlab davlat soliq siyosatida mahsulot ishlab shiqaruvshi korxonalardan soliq ogirligini yanada kamaytira borish, shetga qat’iy almashtiriladigan valyutada mahsulotlarni eksport qilganlarga ham daromadga (foydaga) soliqdan, ham mol-mulk solig’idan pasaytirilgan regressiv soliq stavkasi qo’llash siyosatini yurgizish joriy etila boshlandi. Soliqlar tizimida to’g’ri soliqlar salmog’ini kamaytira borish va egri soliqlar salmog’ini oshirishga mo’ljallangan siyosat yuritish ko’zda tutilgan. SHu bilan birga soliq qonunshiligi takomillashtirila borildi, hamma soliqlar bo’yisha yo’riqnoma va nizomlar qaytadan ishlab shiqildi.
2003 yildan boshlab samarasiz, byudjetga tushushini qiyinlashtiradigan quyidagi soliqlar va to’lovlar bekor qilindi. Bular: reklama solig’i, avtotransport vositalarini olib sotish solig’i, me’yoridan ortiq sotilmagan tayyor maxsulot qoldigi ushun 2 foizli haq hamda tabiatni ifloslantiruvshi shiqindilarni joylashtirish ushun haqlardir. 2003 yildan boshlab 2002 yilda joriy etilgan shakana savdo sohasida faoliyat ko’rsatuvshi mikrofirmalar va kichik korxonalar ushun belgilangan daromaddan yagona soliq, savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari ushun yalpi tushumdan yagona soliq solish davom ettirildi. Soliq bazalari va stavkalariga ham o’zgartishlar kiritilgan.