Mavzu: ilmiy tadqiqotlarning asosiy turlari va bajarilish bosqichlari

2.1-rasm. Ilmiy-tadqiqotlarning fan – ishlab-chiqarish integratsiyalangan tizimida texnik takliflarga aylanishi sxemasi
Fundamental va amaliy ITI bajarish jarayoni ma`lum mantiqiy tartibda joylashuvchi qator asosiy bosqichlardan tashkil topadi.
1-bosqich. Tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslash va nomini shakllantirish (belgilash):

• 
  mo`ljallangan tadqiqot muammosiga oid bo`lgan, o`zimizda va chet ellarda chop etilgan manbaalarda mavjud ilmiy-texnik ma`lumotlar bilan tanishish, ularni o`rganish, uning dolzarbligini asoslash;
  
• 
  muammo bo`yicha eng muhim tadqiqotlar yo`nalishlarini aniqlash va tasniflash;
  
• 
  mavzuni shakllantirish va tadqiqot annotatsiyasini tuzish;
  
• 
  texnik topshiriqni ishlab chiqish va ITIning umumiy sanaviy rejasini tuzish;
  
• 
  kutilayotgan iqtisodiy yoki boshqa samarali foydani boshlang`ich tarzda aniqlash.
  

2-bosqich. Tadqiqotning maqsad va vazifalarini belgilash:

• 
  tanlangan mavzuga oid ilmiy-texnik hisobotlar, Vatanimiz va chet ellarda chop etilgan adabiyotlarni to`plash va bibliografik ro`yxatlarini tuzish (monografiyalar, darsliklar, qo`llanmalar, maqolalar, patentlar va ixtirolar va b.);
  
• 
  mavzuga oid manbaalarning annotatsiya va referatlarini tuzish;
  
• 
  tadqiqotning maqsad va vazifalarini belgilash.
  

3-bosqich. Nazariy tadqiqotlar:

• 
  tadqiqot ob`ekti va predmetini tanlash, tadqiqot vazifalariga asosan fizik mohiyatini o`rganish va ishchi gipotezani shakllantirish;
  
• 
  ishchi gipotezaga asosan modelni aniqlash va uni tadqiq etish;
  
• 
  tadqiqot natijalarini tahlil qilish va tekshirilayotgan muammoning nazariyasini ishlab chiqish.
  

4-bosqich. Eksperimental tadqiqotlar (nazariy tadqiqotlarni tasdiqlash, tuzatish yoki rad etish uchun o`tkaziladi):

• 
  eksperimental tadqiqotlarning maqsad va vazifalarini aniqlash;
  
• 
  eksperimentni rejalashtirish va uni o`tkazish metodikasini ishlab chiqish;
  
• 
  eksperimentni o`tkazish uchun zarur bo`ladigan qurilma va boshqa vositalarni yaratish;
  
• 
  o`lchash usullarini asoslash va vositalarini tanlash;
  
• 
  eksperimental tadqiqotlarni o`tkazish va ularning natijalariga ishlov berish.
  

5-bosqich Ilmiy tadqiqotlarni analiz qilish va rasmiylashtirish:

• 
  nazariy va eksperimental tadqiqotlar natijalarini taqqoslash, ular orasidagi farqlarni tahlil qilish;
  
• 
  tadqiqot ob`ektining nazariy modeli va xulosalarni aniqlashtirish;
  
• 
  ishchi gipotezani nazariyaga aylantirish yoki uni rad etish;
  
• 
  ilmiy va amaliy xulosalarni shakllantirish, tadqiqot natijalarini baholash;
  
• 
  ilmiy-texnik hisobot tuzish va uning taqrizdan o`tkazish.
  

6-bosqich. Amaliyotga joriy etish va iqtisodiy samaradorlik:

• 
  tadqiqot natijalarini ishlab-chiqarishga joriy etish;
  
• 
  iqtisodiy samaradorlikni aniqlash.