Mavzu: Indikator-nutromer bilan detallarning ichki diametrlarini aniqlash Ishdan maqsad

---

4-laboratoriya mashg’uloti 
 
Mavzu: Indikator-nutromer bilan detallarning ichki 
diametrlarini aniqlash 
Ishdan maqsad: 
Indikator-nutromerning tuzilishi bilan tanishish va u bilan ishlashda amaliy 
ko’nikmalar hosil qilish. 
Ishning mazmuni: 
Indikator-nutromerni metrologik tavsiflarini aniqlash. Detaldagi teshiklar 
o’chamini, shakl og’ishlarini o’lchash va uning yaroqligi to’g’risida xulosa 
chiqarish. 
 
Talabaga beriladi: 
nutromer, tugallangan uzunlik me’yorlar to’plami, me’yoriy hujjatlar va 
o’lchashga mo’ljallangan detallar. 
 
Ishni bajarish tartibi: 
Indikator-nutromerning metrologik tavsiflarini annqlang va ularning 
ko’rsatkichlarini hisobot shaklidagi 1-jadvalga kiriting. 
Detaldagi teshik o’lchamini indikator-nutromer bilan o’lchang. 
Me’yoriy hujjatdan berilgan detal o’lchamining chegaraviy va yuza shakl 
og’ishlarini aniqlang. Ularning qiymatlarini hisobot shaklidagi 2-jadval-ga 
kiriting. Teshik o’chamini indikator-nutromer bilan o’lchash uchun nutromer 
korpusining (1) yuqori qismiga indikator (2) o’rnatilgan bo’lib uning katta 
strelkasi bir to’liq aylanguncha konus ichiga siljitib gayka yordamida qotiriladi. 
Nutromerning o’lchov kallagi teshigiga nominal o’lcham bo’yicha tanlangan
almashuvchan o’lchov ichkuymasi (5) o’rnatiladi (7-rasm). Nutromer komplektida 
bir-biridan 10 mm farq qiladigan almashuvchan ichquymalar bor. Qirralik 
o’lchamlar uchun esa shaybalar mavjud. Bular nutromerning o’lchov kallagida 
kerakli o’lchamni hosil qilishga keng imkon yaratadi. 
Indikator-nutromerni nolga keltirish nominal o’lcham bo’yicha hisoblangan 
tugallangan o’lchov me’yor bloki yordamida amalga oshiriladi. Tugallangan 
o’lchov me’yor blokiga yonbag’irlar jipslashtirib maxsus ushlagichga (7) 
yig’iladi (8 - rasm). 
Nutromerning markazlashtiruvchi ko’prigini (8) qo’l bilan siqib, paski 
kallagini ushlagichda o’rnatilgan yonbag’irlar orasiga kiritiladi. So’ngra asbobni 
esa chayqatib katta strelkaning chekka holati topiladi va shu holatga, halqani 
aylantirib shkala bo’yicha nol keltiriladi. So’ngra indikator ushlagichdan 
chiqarilib o’lchashga kirishiladi. 
Teshik diametri o’qda-perpendikulyar bo’lgan uch 1-1; 2-2 va 3-3 kesim, 
va har bir kesim o’zaro perpendikulyar 1-1; 2-2 yo’nalishlar bo’yicha o’lchanadi. 
Nutromer teshikka kiritiladi va uni esa chayqatib teshik diametriga mos keladigan 

---

eng kam ko’rsatkich topiladi. Bu ko’rsatkich o’lchamning o’rnatilgan me’yoridan 
qanchaga oshishini bildiradi. 
Indikator-nutromerlar bilan ishlayotganda o’lchamning kattalashuvi 
indikator strelkasini soat strelkasiga qarshi (musbat og’ish) o’lchamning 
kamayishi esa soat strelkasi bo’ylab (manfiy og’ish) siljishiga olib keladi. 
Haqiqiy o’lcham asbob ku’rsatgan qiymat bilan tugallangan o’lchov me’yor bloki 
o’lchamining algebraik yigindisiga teng. Hisob natijalarini hisobot jadvaliga 
kiriting. 
Detalning haqiqiy o’chamini, ko’ndalang va bo’ylama kesim bo’yicha 
shakl og’ishlarini aniqlash va ularni me’yoriy hujjatdagi ko’rsatkichlar bilan 
solishtirib detalning yaroqligi to’grisida xulosa qiling. 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 

---

Asbobning metrologik tavsiflarni aniqlang 
 
 
Nazorat savollari: 
1. Nisbiy o’lchov uslubi deb nimaga aytiladi? 
2. Nutromerning metrologik ko’rsatkichlariga nimalar kiradi? 
3. Indikator-nutromerning tuzilishi. 
4. Nutromer qanday qilib nolga va o’lchamga o’rnatiladi? 
Hisobot shakli 
1-topshiriq 1-jadval
asbobning nomi
asbobning 
bo’lim 
miqdori 
aylanishlar 
ko’rsatkichi 
o’lchov 
chegaralari 
ruhsat 
etilgan 
hatolik 
O’lchov 
uslubi 
nutrometr 
indikator 
2-topshiriq 
Teshikning diametrini o’lchash va uning yaroqligini to’g’risida ma’lumot 
2-jadval 
Nominal 
o’lcham 
Og’ish, mm
Chegaraviy 
o’lchamlar 
кбэ

EC 
El 
d
max 
d
min 
tugallangan uzunlik me’yoriy blokning o’lchami 
kesim
Og’ish mm 
Ovallik
mm 
K, B
E 
mm 
1-1 
2-2 
1-1 
2-2 
d
max 
d
min 
1 
2 
3 
Detalni yaroqligi to’g’risidagi hulosa 
bajardi 
tekshirdi 
ismi-sharifi 
imzo 
sana 
Indikator nutrometr 
bilan detal o’lchamlarini 
o’lchash 
ов
