Мавзу: Инфляция


Download 105 Kb.
bet4/4
Sana20.11.2023
Hajmi105 Kb.
#1787927
1   2   3   4
утказиб борилади, ишсизлик ошиб бормокда.
Учинчи гурущга: Хиндиетон, Индонезия, Пакистон, Таиланд, Филиппинлар каби мамлакатлар киради. Бу мамлакатларда чекланган иктисодий мувозанат мавжуд будиб, экспортдан валюта тушуми анча юкори. Йиллик инфляция суръати 5-20% атрофида ва кисман индексация утказилиб турилади.
Туртинчи гурущ давлатлар - Сингапур, Малайзия, Жанубий Корея, Бахрейн, Арабистонда - иктисодий мувозанатнинг мавжудлиги, инфляция суръатаарининг сустлигини курсатади. Бу мамлакатлардаги инфляция 2-6% ташкил килади ва уни судралувчи инфляция деб карат мумкин.Бу мамлакатйарда товарлар в.а хизматлар бащоси ошиши устидан каттик назорат олиб борил&ди. Ишсизлик бошка мамлакатларга нисбатан кам, иктисоди ривожланган бозор шароитида бошкарилади. Экспорт щажми ва чет эл валютаси тушумининг юкорилиги, инфляциянинг олдини олишда катта роль уйнайдиган омил щисобланади.
Ызбекистондаги инфляция бу мустакил Ызбекистон заминида вужудга келган инфляция эмас. Тарихан бу инфляция собик СССР да юзага келган. Бу инфляциянинг умумий иктисодий сабаби давлат бошкарувида иктисодга нисбатан сиёсатга куп эътибор берганидадир. Натижада ишлаб чикариш сурътлари тушиб кетди. Товар камёблиги яширин жараён булиб, товарларни ишлаб чикариш учун куп харажат килинсада (хом-ашёларнинг нархи юкорилиги туфайли) товарлар паст бащода сотилган. Фарк давлат бюджетидан коплана борган. 1992 йилнинг бошидан эркин бащоларга утиш натижасида (озик;
овкат ва ёкилги ресурслардан ташкари) инфляция юзага отилиб чикди ва тез суръатлар билан ривожланиб кетди.
Шу туфайли Узбекистондаги инфляция собик СССР даврида юзага келган инфляциянинг колдигидир ва уни даволаш узок вактни талаб килади. Собик СССР да, жумладан Узбекистонда 90 - йиллардаги инфляциясининг асосий сабаблари - иктисодий мувозанатнинг йуклиги, ишлаб чикариш суръатларининг тушиб кетиши натижасида режали иктисодиётдаги инкироз;
-махсулотлар сифатининг, мещнат унумдорлигининг пастлиги;
-ишлаб чикаришда харажатлар салмогининг ошиб кетиши, бещуда сарфлар, иктисод принципларига риоя килмаслик ва бошкалар щисобланади..
Ундан ташкари ривожланган бозор шароитига утмасдан туриб бащоларнинг эркинлашуви, товар массаси устидан баъзи булимларининг якка щукмронлик урнатиши, бащоларни хохлагача бошкариш, кредит, молия сиёсатларининг нотугри одиб бориш, иктисоднинг “долларлашуви”, “рубль зона” сининг емирилиши, валюта тушумлари ва миллий бойликнинг четга окиб кетиши ва бошкалар инфляция жараёнининг яна ривожланишига олиб келган.
Инфляция жамиятнинг ривожланишига салбий таъсир курсатади. 1. Мамлакат иктисодий ащволини танг щолга олиб келади:
-ишлаб чикариш щажми тушиб кетади бащоларнинг ошиб бориши ишлаб чикариш истикболларига тугонок булади.
-капиталнинг асосий кисми ишлаб чикаришдан савдо (муомала) сощасига, воситачилик сощасига окиб утади. Чунки ишлаб чикаришдан кура савдо сощасидаги капитал тезрок ва купрок фойда келтиради;
бащоларнинг узгариб туриши олиб-сотарликни ривожлантиради, арзон вактида олиб, киммат булганда сотиш жараёни, товар захираларини яшириш жараёнлари авж олади;
-кредит бериш жараёнлари чекланган булади. Т^арз олувчилар купаяди-ю, карз берувчилар сони кискаради, чунки карз берган ютказиши мумкин;
-давлатнинг молия ресурслари кадрсизланади ва щ.к. 2. Ащолининг кам даромад олувчи кисмининг социал жищатдан ащволи ёмонлашади. Уларнинг реал даромадлари камаяди. Номинал даромаднинг бащолар усишидан тушиб кетиши натижасида ащолининг щаёт даражаси пасаяди. Айникса, нафака, давлат ташкилотларидан маош олувчиларнинг ащволи кийинлашиши мумкин. Инфляция ащоли жамгармаларининиг кадрсизланишига олиб келади. Баъзида инфляция ащоли баъзи катламларининг (савдо-сотик сощасида) бойишига олиб келади.
Давлат ащолининг даромадлар даражасини тенглаштириш максадида даромад ва соликларни индексация килиб боради.
Инфляциянинг щар томонлама авж олиб кетиши мамлакатда социал ва итисодий жищатдан карама каршиликлар юзага келишига олиб келади. Шунинг учун давлат инфляциянинг олдини олиш, пул муомаласини баркарорлаштириш чора - тадбирлари ишлаб чикади. Инфляцияга карши курашнинг асосий шакллари: пул ислощати ва инфляцияга карши сиёсат хисобланади.
Пул ислощати деб пул муомаласини баркарорлаштириш максадида давлат томонидан пул тизимини узгартиришга айтилади. Пул ислощоти металл пул муомаласи даврида, иккинчи жахон урушидан кейин - олтин девиз, олтин доллар муомаласи даврида утказилди.
Собик СССРда пул ислощати 1922 - 24 йилларда, 1947 йилларда утказилди.
Узбекистонда пул ислощоти 1994 йилда утказилди ва республика мустакил давлат сифатида узининг миллий пул бирлигига эга булди.
Пул муомаласини баркарорлаштиришга пул ислощотини утказмасдан щам эришиш мумкин. Пул муомаласини баркарорлаштиришнинг куйидаги усуллари мавжуд: ревальвация, девальвация, деноминация. Мамлакатнинг иктисодий ривожланиш даражасига, иктисодиётнинг щолатига, пулнинг кадрсизланиш даражасига, давлат сиёсатига караб давлат пул ислощотини утказиши, пулни ревальвация, деноминация килиши мумкин.
Пул кучли кадрсизланган шароитида факат пул ислощотини утказиш йули билан пул тизимини баркарорлаштириш мумкин. Пул ислощоти, яъни нуллификация да кучли кадрсизланган пул бирлиги бекор килинади ва урнига янги пул бирлиги киритилади. Масалан, Собик СССРда -1922-24 йилларда совзнакларнинг кучли кадрсизланиши натижасида 1 рубл 50 млрд. совзнакга алмаштирилган. Урушдан кейинги Гермаиияда гиперинфляция натижасида 1924 йилда муомалага янги немис маркалари киритилган. Эски рейхсмаркалар кучли кадрсизланиши натижасида муомалага чикарилган янги маркалар 1 марка : 1 триллион эски рейхсмарка нисбатида алмаштирилди. Рейхсмаркалар муомаласи бекор килинди.
Ревальвация - бу пул бирлигининг олтин кийматини тиклашдан иборат. Масалан, биринчи жащон урушидан кейин 1925-1928 йиллларда утказилган пул ислощоти туфайли фунт стерлингнинг урушгача булган олтин киймати белгиланди. Иккинчи жахои урушидан кейин ревальвация натижасида долларшшг валюта курси кутарилди. Германия Федератив Республикасида 1961, 1969, 1971 йилларда ревальвация утказилган.
Девальвация- бу милдий валюта курсининг чет эл ваютасига нисбатан тушишидир. Пул бирлигининг олтин микдори белгиланган шароитда девальвация пулнииг олтин микдорининг тушиб кетишини англатган. Масалан, 1971 йилда АВ;Ш долларининг олтин микдори 7,89 % га , февраль 1973 йилда 10% га камайтирилган. Сузувчи валюта курсларига утгандан кейин девальвация бошкариладиган валюта курслари асосида олиб борилади.
Деноминация - бащолар масштабйни йириклаштириш, яьни пул бирлигидаги “О” ларни кискартиришдан, пул бирлигида курсатилган номинални камайтиришдан иборат. Совет пул тизими карор топа бошлаган давр - 1921 -1922 йидларда икки марта деноминация утказилган. Биринчи деноминацияда муомалага “I922 йил пул бирликлари” чикарилган ва улар олдинги пул бирликларига 1000 : 1 нисбатда алмаштирилган. Иккинчи деноминацияда муомалага “1923 йил пул бирлиги” чикарилган ва 1922 йил пул бирлигига” 100 : 1 нисбатда алмаштирилган. Пул деноминацияси инфляция сурьатлари паст булган шароитда кулай булиши мумкин. Агар инфляция сурьатлари юкори булса, деноминация утказиш щеч кандай самара бермаслиги мумкин-Факат пул ислохотини утказиш йули билан пул тизимини баркарорлаштириш мумкин булади.
Пул ислохотини утказиш куйидаги йуллар билан амалга оширилиши лумкин.:
Муомаладаги пул массасини камайтириш максадида, дефляция курси буйича и пулларни янги пулларга алмаштириш:
ащоли ва корхоналарнинг банклардаги жамгармаларини вактинча (тулик i кисман ) щаракатсиэ ушлаб туриш ( котириб куйиш):
[ккала усулни биргаликда куллаш йули оркали пул ислощотини утказиш: бу ул халкаро амалиётда “шок йули” билан даволаш номи билан машщурдир. f усул 1948 йилда Гарбий Германияда харбий давлат бошкарувидан бозор стисодига утишда кулланилган. “Шок йули” билан даволашда иш хакини улашни тухтатиб куйиш, ишлаб чикаришни кискартириш , пул ислощатини тказиш, иш уринларини кискартириш каби каттик чоралар кулланилиши гумкин. Масалан, Гарбий Германияда 1948 йилнинг июнь ойида утказилган пул 'Еслох.атида ахолининг накд пуллари ва жамгармалари 6,5 янги немец маркзсига 100 эски рейхсмарка килиб алмаштирилди. Ащолининг пул жамгармаларини тулаш вактинча тухтатилган, кейинчалик факат 30 фоиз атрофида туланган ва щар бир кишига 60 немец маркаси микдорида нафака ажратилган. Натижада давлатнинг рейхе маркасидаги карзи , мамлакатда бу„тган дисбаланс тугатилган ва шу йул билан инфляциянинг усиш темплари тухтатилган.“Шок йули” билан даволаш Японияда 1949-50 йилларда утказилган ва у “Додж режаси” деган номнй олган.Бу режага асосан Японияда инфляцияга карши жуда каттик чора-тадбирлар амалга оширилган.Эркин бащога утиш билан бир вактнинг узида ер исло^ати утказилди, бюджет камомадини йукотиш йуллари ишлаб чикилди. Японияда мавжуд зарар билан ишловчи корхоналарга давлат томонидан бериладиган субсидия бекор килинди, корхона, ташкилотларга кредит бериш шартлари мукаммаллаштирилди, ахоли жамгармалари ишлатилмасдан котириб куйилди.Иктисодни “шок йули” билан даволаш Шаркий Европа мамлакатлари -Югославия, Польша каби мамлакатларда хам кулланилган. “Шок йули” билан даволаш иктисодий сиёсати 1989 йилнинг охирларида Польшада куланилган булиб, иш щаки вактинчалик котириб куйилган холда , бахолар эркинлаштирилган. Натижада 1990 йилнинг бошларига келиб Польшада товарлар мул-кулчилиги вужудга келиб бошлади ва товарлар бащосининг бир неча барабор ошиши натижасида инфляция суратлари секинлашишига эришилди. Польшада бу иктисодий тадбирнинг утказилиши ахолининг яшащ шароитини анча кийинлаштирди ва ишсизлар сонини купайтирди.
Download 105 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling