Mavzu: intelektual kapital
Download 451.33 Kb. Pdf ko'rish
|
INOVATSION IQTISODIYOT1
|
FAN:INOVATSION IQTISODIYOT MAVZU:INTELEKTUAL KAPITAL VA INTELEKTUAL MULKNI SHAKLLANTIRISH YO’LALRI O’qituvchi:Aliyev.Y . Bajardi:Tursunboyev.N. Reja: 1.Intelektual kapital 2.Intellektual mulk ob’ektlariningtasnifi va tavsiflari. 3.O'zbekiston Respublikasining intellektual mulk sohasidagi strategiyasi va qonunlar Intellektual kapital - foyda va boshqa iqtisodiy va texnik natijalarni maksimal darajada oshirish uchun samarali foydalaniladigan patentlar, ma'lumotlar bazalari, dasturiy ta'minot, savdo belgilarini va boshqalarni o'z ichiga olgan ma'lum odamlar va nomoddiy aktivlarning bilimlari, ko'nikmalari va ishlab chiqarish tajribasi. Intellektual kapital nima Intellektual kapital - bu kompaniya xodimlarining bilimlari, ko'nikmalari, ishbilarmonlik ma'lumotlari yoki kompaniyaga raqobatbardosh ustunlik berishi mumkin bo'lgan har qanday mulkiy ma'lumotlarning qiymati . Intellektual kapital aktiv sifatida qaraladi va keng ma'noda kompaniyaning ixtiyorida bo'lgan barcha ma'lumot resurslarini yig'ish sifatida tavsiflanishi mumkin, bu foyda olish, yangi mijozlar orttirish, yangi mahsulotlar yaratish yoki boshqa yo'l bilan biznesni rivojlantirish uchun ishlatilishi mumkin. Bu xodimlarning malakasi, tashkiliy jarayonlar va boshqa nomoddiy narsalar yig'indisi bo'lib, kompaniyaning pastki qatoriga yordam beradi. Intellektual kapitalning ayrim qismlariga inson kapitali , axborot kapitali, tovar xabardorligi va o'quv kapitali kiradi. Intellektual kapital kompaniyaning pastki qatoriga hissa qo'shadigan nomoddiy aktivlarni anglatadi. Ushbu aktivlarga xodimlarning malakasi, tashkiliy jarayonlar va tashkilot tarkibidagi bilimlar yig'indisi kiradi. Intellektual kapitalni o'lchashning standart usuli yo'q va o'lchov me'yorlari tashkilotlarda turlicha. Intellektual kapital inson kapitali, axborot kapitali, tovar xabardorligi va o'quv kapitalini o'z ichiga oladi. Intellektual kapitalni o'lchash uchun turli usullar mavjud, ammo sohada bir xillik yoki yagona standart mavjud emas. Masalan, muvozanatli ko'rsatkichlar jadvali intellektual kapitalni aniqlash bo'yicha ishlarning bir qismi sifatida xodimning to'rtta istiqbolini o'lchaydi. Moliyaviy, mijozlar, ichki jarayonlar va tashkilotning imkoniyatlari. Korxonalar yaxshi ishchilarni yollash, xodimlar uchun o'quv dasturlarini o'tkazish va yangi patentlarni ishlab chiqish orqali intellektual kapitalni ko'paytirishi mumkin. Intellektual kapitalning oddiy misollariga fabrikada ishlaydigan xodimning ko'p yillar davomida ishlab chiqqanligi, mahsulotni sotishning o'ziga xos usuli, muhim tadqiqot loyihasi vaqtini qisqartirish usuli yoki sirli, maxfiy formulalar (masalan, Coca-Cola soft) kiradi. ichish). Shuningdek, kompaniya o'zining intellektual kapitalini malakasini oshirish va uning pastki qatoriga hissa qo'shadigan jarayon mutaxassislarini jalb qilish orqali kuchaytirishi mumkin. Texnologiyalar va jarayonlarni takomillashtirish zamonaviy kompaniyalarda ko'proq farq qiluvchi omilga aylanib borayotganligi sababli, intellektual kapital raqobatdosh bozor sharoitida muvaffaqiyatga erishishning eng katta omiliga aylanadi. Kompaniyalar ko'p vaqt va resurslarni boshqarish bo'yicha tajribani rivojlantirishga va o'z xodimlarini o'zlarining korxonalariga "aqliy salohiyatini" qo'shish uchun biznesga oid sohalarda o'qitishga sarflaydilar. Intellektual kapitalni oshirish uchun ishlatilgan ushbu mablag ' kompaniyaga qaytishni ta'minlaydi, garchi ularning miqdorini aniqlash qiyin bo'lsa-da, ammo ko'p yillik biznes qiymatiga hissa qo'shishi mumkin bo'lgan narsa. Intellektual kapitalni o'lchash Intellektual kapitalni o'lchash uchun turli usullar mavjud, ammo sohada bir xillik yoki yagona standart mavjud emas. Masalan, sanoat ko'rsatkichlari ko'rsatkichi bo'lgan muvozanatli ko'rsatkichlar jadvali intellektual kapitalni aniqlash bo'yicha ishlarning bir qismi sifatida xodimning to'rtta istiqbolini o'lchaydi. Moliyaviy, mijozlar, ichki jarayonlar va tashkilotning imkoniyatlari. Intellektual kapital turlari Intellektual kapital ko'pincha uchta toifaga bo'linadi: inson kapitali, munosabatlar kapitali va tarkibiy kapital. Inson kapitali tashkilot ichidagi xodimlarning barcha bilimlari va tajribalarini o'z ichiga oladi. Bu ularning ta'limi, hayotiy tajribasi va ish tajribasidan iborat. O'qitish orqali uni oshirish mumkin. Intelektual mulkni shakllantirish va boshqarish Intellekt so‘zi lotincha intellectus so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, insonning aqli, ongi, fikrlash qobiliyatini bildiradi. Intellektual mulk - ijodiy aqliy faoliyat mahsuli. Ixtirochilik va mualliflik obʼyekti huquqi majmuiga kiruvchi, fan, adabiyot, sanʼat va ishlab chiqarish sohasida ijodiy faoliyatning boshqa turlari, adabiy, badiiy, ilmiy asarlar, ijrochi aktyorlik sanʼati, jumladan ovoz yozish, radio, televideniye asarlari, kashfiyotlar, ixtirolar, ratsionalizatorlik takliflari, sanoat namunalari, kompyuterlar uchun dasturlar, maʼlumotlar bazasi, nou-xauning ekspert tizimlari, tovar belgilari, firma atamalari va boshqa aqliy mulk obʼyektlariga kiradi. Hozirgi davrda intellektual mulkni muhofaza qilish muhim vazifa hisoblanadi. Intellektual mulk kontseptsiyasi inson intellektining ayrim mahsulotlariga moddiy boyliklar deb nomlanadigan jismoniy mulkka nisbatan bir xil himoya huquqlarini berish kerakligi bilan bog'liq. Ko'pgina rivojlangan iqtisodiyotlarda mulkning har ikkala shaklini himoya qilish uchun qonuniy choralar mavjud. Intellektual mulk - bu tabiatan jismoniy bo'lmagan nomoddiy aktivlar yoki aktivlar to'plamining soyabon atamasi. Intellektual mulk egalik qiladi va uning roziligisiz tashqi foydalanish yoki amalga oshirishdan kompaniya tomonidan qonuniy himoyalangan. Intellektual mulk ko'plab turdagi mulklardan, shu jumladan savdo belgilaridan, patentlardan va mualliflik huquqlaridan iborat bo'lishi mumkin. Inson faqat intellektga ega bo‘lgandagina oqilona ishlar qilishi, ijod bilan shug‘ullanishi va ma’naviy jihatdan to‘laqonli hayot kechirishi mumkin. Inson o‘z oldiga vazifalar qo‘ya oladi va ularni hal qilish yo‘llarini izlaydi, fan va san’at asarlarini yaratadi, texnikaning yangi namunalarini ixtiro qiladi, tobora takomillashgan har tomonlama mukammal tovarlar ishlab chiqaradi, bino va sanoat korxonalari quradi. Intеllеktual faоliyatning kеyinchalik qandaydir birоr-bir оb`еktiv (mоddiy) shaklda ifоdalana оladigan natijalarigina intеllеktual mulk bo`ladi dеb aytish mumkin. Insoniyat dahosi, uning intellekti bizni o‘rab turgan tabiatni, olamni o‘zgartirishga qodir. Ba'zi nomoddiy aktivlar mulk sifatida qayd etiladi, masalan, patentlar, chunki ularning amal qilish muddati. Ushbu aktivlar amortizatsiya jarayonida raqamli qiymat bilan tan olinadi. Amortizatsiya - bu nomoddiy aktiv qiymatini belgilangan vaqt davomida kamaytiradigan buxgalteriya hisobi usuli. Ushbu jarayon kompaniyaga o'z daromadlarini kamaytirishga yordam beradi, chunki har yili belgilangan miqdordagi mablag'ni soliqqa tortish uchun sarflaydi, chunki nomoddiy aktivlarning foydalanish muddati kamayadi. Mualliflik huquqi mualliflar va asl material yaratuvchilariga o'z materiallaridan foydalanish, nusxalash yoki nusxalash uchun eksklyuziv huquqni beradi. Kitoblar mualliflari o'zlarining asarlari musiqiy rassomlar singari mualliflik huquqiga ega. Mualliflik huquqida, shuningdek, asl ijodkorlar har kimga asarni ishlatish uchun litsenziya shartnomasi orqali avtorizatsiya qilishlari mumkinligi aytilgan. Tovar belgisi - bu taniqli va uni boshqa mahsulotlardan qonuniy ravishda ajratib turadigan mahsulotni ifodalovchi belgi, ibora yoki belgi. Savdo markasi faqat kompaniyaga beriladi, ya'ni kompaniya savdo belgisiga egalik qiladi, boshqalari uni ishlatmasligi yoki nusxalashi mumkin emas. Savdo belgisi ko'pincha kompaniyaning brendi bilan bog'liq. Masalan, "Coca Cola" logotipi va savdo markasi Coca-Cola Company (KO) kompaniyasiga tegishli. O'zbekiston Respublikasining intellektual mulk sohasidagi strategiyasi Oʻzbekiston Respublikasi 1991-yilda dekabrda Jahon intellektual mulk tashkilotiga aʼzo boʻldi, 1993-yildan sanoat mulkini muhofaza qilish Parij konvensiyasiga qoʻshildi. Intellektual mulk hukuqi - intellektual (aqliy) faoliyat natijasiga tegishli huquq. Mulk egasi ana shu intellektual mulk obʼyektlaridan oʻz xohishiga koʻra, har qanday shaklda va har qanday usulda mutlaq qonuniy foydalanish huquqiga egadir. Huquq egasiga mutlaq xuquq asosida tegishli boʻlgan intellektual mulk obʼyektlaridan boshqa shaxslarning foydalanishiga faqat huquq egasining roziligi b-ngina yoʻl qoʻyiladi (Oʻzbekiston Respublikasi FK, 1034-modda). Baʼzi obʼyektlarga nisbatan (ixtiro, sanoat namunasi, foydali model, tovar (xizmat) belgisi, firma nomi va sh. k.) mutlaq huquq davlatning vakolatli organi tomonidan beriladigan maxsus hujjat — patent, guvohnoma asosida vujudga keladi va huquqiy muhofaza qilinadi. Intellektual mulk agentligi tomonidan intellektual mulk tizimini rivojlantirish maqsadida O'zbekiston Respublikasining intellektual mulk sohasidagi Strategiyasi ishlab chiqiladi. Ushbu hujjat maqsadi intellektual mulk sohasini rivojlantirishning keyingi yo'nalishlarini va intellektual mulk tizimidagi manfaatdor davlat tashkilotlari, ularning vazifalari va vakolatlarini belgilash, shuningdek, alohida e'tiborga molik asosiy muammolarni ochib berishdan iboratdir. Strategiya vazifalari quyidagilardan iborat: intellektual mulk sohasini rivojlantirish masalasiga tizimli yodoshuvni va muammoli masalalarning bartaraf etilishini ta'minlash; davlat idoralarining o'zaro hamkorligini kuchaytirish, jumladan, intellektual mulk borasidagi qonunchilikni bir xilda talqin etilishi borasida; qatnashuvchi tomonlarning mas'uliyatini oshirish; ilmiy- texnik ijodkorlik va innovasion fikrlash/tadbirkorlik uchun qulay shart-sharoit yaratish; qatnashuvchi barcha tomonlarda intellektual mulkka nisbatan hurmat hissini shakllantirish. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 20-oktabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining Intellektual mulk agentligi faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2637-son qarori. intellektual mulk sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirishni ta’minlash, ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari, tovar belgilari hamda boshqa intellektual mulk obyektlarini huquqiy himoya qilish; ixtirolar, sanoat namunalari, foydali modellar, tovar belgilari va boshqa intellektual mulk obyektlarini ekspertizadan o‘tkazish, ro‘yxatga olish va hisobga qo‘yishni tashkillashtirish; Davlat patent fondi va intellektual mulkning rasmiy ro‘yxatga olinganligi to‘g‘risida ma’lumotlar bazasini shakllantirish va olib borish, iqtisodiyotning real sektorining xo‘jalik yurituvchi subyektlari, ilmiy tashkilotlar, olim va mutaxassislarning ma’lumotlardan samarali foydalanishi uchun ularning saqlanishi va foydalanish qulayligini ta’minlash; intellektual mulk sohasiga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish, tadbirkorlik subyektlari va aholiga “bir darcha” tamoyili asosida interfaol davlat xizmatlarini ko‘rsatish; milliy intellektual mulk obyektlarini chet elda huquqiy himoya qilishni ta’minlash bo‘yicha korxonalar va tashkilotlarga konsultativ va amaliy ko‘mak berish, shuningdek intellektual mulk sohasida xalqaro hamkorlikni kengaytirish; intellektual mulk sohasida mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish. ilm-fan, adabiyot va san’at asarlariga bo‘lgan avtorlik huquqining davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishini, bunda Butunjahon intellektual mulk tashkilotining Bern konvensiyasiga muvofiq tegishli asarning yaratilgani fakti bo‘yicha avtorlik huquqining yuzaga kelishini belgilash; E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT Download 451.33 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|