Mavzu: Iqtidorli o‘quvchilar bilan ishlash va ularni turli tanlovlarga tayyorlash masalalari Kirish Reja

Mavzu: Iqtidorli o‘quvchilar bilan ishlash va ularni turli tanlovlarga tayyorlash masalalari
Kirish
Reja

1. 
   iqtidorli o‘quvchilarni aniqlash, saralash va ularga tabaqalashgan
   

1. 
   ta’lim berish yo‘llari, shakllari va usullari, ularni fanlar bo‘yicha
   
2. 
   o‘tkaziladigan olimpiadalarga tayyorlash metodikasi.
   
3. 
   sinfdan tashqari o`tkaziladigan to`garaklar hamqaida
   

1. Iqtidorli o‘quvchilarni aniqlash, saralash va ularga tabaqalashgan
ta’lim berish yo‘llari, shakllari va usullari, ularni fanlar bo‘yicha
o‘tkaziladigan olimpiadalarga tayyorlash metodikasi
Sinfdan tashqari o`tkaziladigan to`garaklar ham, dars singari quyidagi ta`lim va tarbiyaviy vazifalarni hal etishi kerak:

1. 
   O`quvchilarga puxta bilim berish. Sinfdan tashqari olib boriladigan barcha to`garaklar o`quvchilarga puxta va hartaraflama bilim berishga qaratiladi, chunki hozirgi zamon ilmiy texnika taraqqiyoti davrida sanoat korxonalari, elektron hisoblash mashinalari, sun`iy yo`ldoshlar orbittaga chiqishi, yarim o`tkazgichli materiallar ishlab chiqarilishini takomillashtirish va qishloq xo`jalik sohalarida ishlash uchun yoshlar fizika va texnika yuzasidan puxta bilimga ega bo`lishi talab etiladi:
   
2. 
   O`quvchilarning fan asoslarini o`rganishga bo`lgan qiziqishlarini oshirish va ularning mustaqil bilim olishlari uchun zarur bo`ladigan ko`nikmalar bilan qurollantirishdan iborat.
   

O`quvchilarning qiziqishini vujudga keltirishda va ijobiy tashabbuskorligini rivojlantirishda qiziqarli tajribalar, eksperimental masalalar ishlash, yangi mavzuni hayotga bog`lab o`tish, multimediyalar, elektron darsliklardan foydalanish, kinofilmlarni namoyish qilish, qiziqarli kechalar uyushtirish, mustaqil o`qish uchun ilmiy va fantastik adabiyotlar tavsiya etish, tabiatga, ilmiy tadqiqot institutlariga va imkoni bo`lsa GESlarga sayohat tashkil etish hamda o`zbek fizik olimlari bilan uchrashuvlar tashkil etish nihoyatda muhim ahamiyatga ega:

3. 
   O`quvchilarni ilmiy tadqiqot metodlari bilan tanishtirish. Odatda, o`quvchilar fizik asboblar bilan tanishadi va u bilan muomalada bo`ladi. Bu va kuzatishlar fizik hodisalarni, qonuniyatlarni, labaratoriya mashg`ulotida hisob-kitobni to`g`ri talqin etishga yordam beradi.
   
4. 
   To`garaklar o`quvchilarni milliy qadriyatlarimizni saqlash ruhida tarbiyalash har bir o`qituvchining diqqat markazida turishi kerak. Aqliy tarbiya, politexnik tarbiya, mehnat tarbiyasi, estetik tarbiya, jismoniy va axloqiy tarbiya maktabda beriladigan tarbiyaning tarkibiy qismidir, shunday ekan: o`quvchilarni mehnat qilishga qiziqtirish, ularda mehnatga havas va hurmat hisini uyg`otish fizikadan sinfdan tashqari mashg`ulotlarning asosiy vazifasi hisoblanadi.
   

Fizika to`garaklarining mazmuni o`qituvchi rahbarligida o`quvchilar tomonidan olib boriladigan mustaqil ishlar, tajribalar, masala ishlash, kechalar, kuzatishlar, ilmiy va ilmiy ommabop adabiyotlarni o`qish, o`quv filmlari namoyish qilish, xalq xo`jaligini turli sohalariga oid ijtimoiy foydali mehnatni tashkil qilish, tabiatni muhofaza qilish,fizik bilimlarini keng jamoatchilik o`rtasida targ`ib etish, ko`rgazmali qurollar tayyorlash, turli maketlar yasashdan iborat.
Fizika o`quv predmeti bo`yicha sinfdan tashqari mashg`ulotlar VI-IX sinf o`quvchilarini qamrab olgan bo`lib, ularda tabiat hodisalarining xilma-xilligi, inson va uning texnikadagi rolini o`rganish, fizika asboblari ustida ishlash va tajribalarni kuzatish, qiziqarli tajribalar, eksperimental masalalar ishlash, fizik asboblar yasash, “Fazogirlar kuni”, “O`zbekistonni elektirlashtirish”, “Radio kuni” ni o`tkazish, adabiyotlar bilan ishlash, ko`rgazmali qurollar, stend va jadvallar yasash kabi ishlar bajariladi.
Bola iqtidorini
rivojlantirish , shakllantirish va uni iqtidorli shaxsga aylantira olish
o‘qituvchining iqtidorli bola bilan ishlay olish xususiyatlariga bogliq.
Bular- o‘qituvchining motivatsion tayyorgarligi , qiziquvchanligi, o‘z ishiga
sodiqligi, faol izlanuvchanligi, mehnatsevarligi, inson faoliyatining
barcha sohalarini bilishi, iqtidorli bola psixologiyasini tushunishidir.
Yangiliklarga intilish, borliqning sir-sinoatlarini ochish, o‘rganishga
intilish maktab partasidayoq tug‘iladi. Shuning uchun aynan maktabdan fan
va texnikaning turli sohalari bilan qiziquvchi bolalarni aniqlash,
ularning orzu va rejalarini amalga oshirishiga, o‘quvchilarning
imkoniyatlarini to‘laroq yoyishlariga, ularning fan va hayotdagi izlanishlar
yo‘liga chiqishiga yordam berish juda muhimdir.
Pedagogik jaraѐnning asosiy vazifalari:
Ta’limiy- ilmiy bilim asoslarini o‘zlashtirish, amaliy faoliyat va
o‘quv tarbiyaviy tajribaning motivatsion shakllanishi;
Tarbiyaviy- odamlar munosabatidagi ma’lum bir sifat, xususiyatning
shakllanishi;
Rivojlantiruvchi- bolaning psixik jaraѐni, xususiyati va
sifatining shakllanishi hamda rivojlanishi;
Bolaga yo‘naltirilgan ta’lim texnologiyasi o‘z ichiga quyidagi
texnologiyalarni ham qamrab oladi:
 Bolaga insonparvarlik ѐndashuvi;
 hamkorlik texnologiyasi;
 o‘yin texnologiyasi;
 kommunikativ ta’lim texnologiyasi;
 erkin tarbiya texnologiyasi;
 bolani qo‘llab-quvvatlash texnologiyasi.
Bolaga yo‘naltirilgan ta’lim texnologiyasiga qo‘yiladigan
talablar:
 dialog ( o‘zaro suhbat);
 faollik va ijodkorlik;
 bolaning individual rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash;
 bolaga mustaqil ijod qilishi, qaror qabul qilishi, ta’lim olish turi
va uslublarini tanlashi uchun keng imkoniyat yaratib berish;
Pedagog quyidagi talablarga javob berishi kerak:
 san’at, ijodkorlik va bolaga hurmat bilan munosabatda bo‘lish;
 insoniy, pedagogik pozitsiyada bo‘lish;
 bolalarning ruhiy va jismoniy sog‘lom bo‘lishi va bolalik
ekologiyasi haqida qayg‘urishi;
 doimiy ravishda madaniy-informatsion, fanni rivojlantiruvchi
yangiliklardan unumli foydalanib ta’lim jaraѐnini boyitib
borishi;
 ta’lim mazmuni bilan ishlashni bilishi bola shaxsiga
yo‘naltirilgan shakl bera bilishi;
 har xil pedagogik texnologiyalardan foydalana olishi va ularga
bolani rivojlantiruvchi yo‘nalish bera olishi;
 har bir bolaning individual xususiyatlarini qo‘llab-quvvatlashi
va ularni rivojlantirish haqida qayg‘urishi.
O‘yin texnologiyasining turlari va tuzilmasi, o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tkazishning o‘yin metodlari
Pedagogik amaliѐtda qo‘llaniladigan o‘yinlar faol o‘qitish
metodlari sirasiga kiradi, chunki unda, talab, o‘quvchining mahsuldor-
ta’limiy faoliyati ustuvorlik kasb etadi.
O‘quv o‘yinlari:
 yechimning ko‘p variantliligi va muqobilliligi, ulardan birmuncha
samaralisini tanlashni amalga oshirish talab etiladi;
 noaniqlik sharoitida va shartli amaliѐt muhitida yechimni qabul
qilish zarurati;
 standart holatdan farq qiladigan o‘yinni o‘tkazish shartlarining
xilma-hilligi, ularning mutaxassisning bo‘lajak faoliyatida
uchrashi;
 qisqa muddatda o‘yinning o‘tkazilishi, vaziyatlarni bir necha qayta
takrorlash imkoniyati;
 qabul qilinaѐtgan yechim natijalarining ko‘rsatmaliligi;
 nazariy bilimlarni amaliy kasbiy faoliyat bilan integratsiyasi,
mutaxassislik bo‘yicha malakalarning hosil qilinishi;
 individual o‘qitish imkoniyatlarining mavjudligi.
O‘yinda talabalarning mahsuldor ijodiy izlanish tafakkuri umumiy
holda emas, balki bo‘lajak kasbiy faoliyatini bajarishga nisbatan
rivojlanadi.O‘yin davomida yechim maqbul deb topilsa, uni almashtirish
imkoniyati mavjud, bu uchun orqaga qaytilib zaruri qabul qilinadi, uning
afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash uchun sinalgan usul bilan
taqqoslanadi. Bunda bolalarga turli rollarda bo‘lish va o‘z yechimlarini
taklif qilishlari uchun imkoniyat berish maqsadida o‘yin vaziyat bir necha
marta qayta takrorlanadi.
O‘quv o‘yinlari bolalarda mustaqil ishlash ko‘nikmasi, ijodiy
fikrlash qobiliyati va jamoani boshqarish, yechim qabul qilish hamda uni
bajarishni tashkil etish malakalarini rivojlantiradi va
mustahkamlaydi.
O‘yin davomida bolalarda quyidagi ko‘nikma va malakalar hosil
qilinadi:
 yechim qabul qilish uchun zarur axborotlarni yig‘ish va tahlil qilish;
 to‘liq bo‘lmagan ѐki ishonchli axborotlar yetarli bo‘lmagan sharoitda
yechim qabul qilish, qabul qilingan yechim samarasini baholash;
 muayyan turdagi masalalarni tahlil qilish;
 bo‘lajak kasbiy faoliyatning turli sohalari o‘rtasida bog‘lanishlar
o‘rnatish:
 jamoada ishlash, guruhli fikrlash usullaridan foydalanib,
birgalikda kelishilgan yechim ishlab chiqish;
 jaraѐn va hodisalarni tatqiq qilishda tizimli ѐndashuvdan
samarali ijodiy foydalanish asosi sifatida abstrakt va timsolli
fikrlash.
O‘yinli o‘qitish metodi ko‘p funksionalli va insonning turli
psixologik xususiyati va sifatlarini shakllantirish hamda
rivojlantirish uchun qo‘llanishi mumkin: kasbiy yo‘naltirilganlik,
aqliy mustaqillik u ѐki bu faoliyat sohasidagi bilim, ko‘nikma va
malakalar: bilish va kasbga oid masalalarni ijodiy uchish,
tashkilotchilik va kommunikativ sifatlar, baholash va o‘z-o‘zini baholash.
O‘yinli o‘qitish vazifalari ichida quyidagilarni alohida ta’kidlash
lozim: instrumentalli-ko‘nikma va malakalarni shakllantirish;
 gnostik-bilim va tafakkurni shakllantirish;
 ijtimoiy-psixologik-bolada kommunikativ sifatlarni
shakllantirish.
Ta’kidlanganlar bilan bir qatorda o‘yinli o‘qitishning diagnostik,
motivatsion, modellashtiruvchi, tashkiliy va kreativ, nazorat va tuzatish
funksiyalari joriy etiladi.
O‘yinli o‘qitish metodlarining yuqori samaradorligi an’anaviy metod
bilan taqqoslaganda jiddiy afzalliklar bilan farqlanadi.
Har bir bola iqtidor egasi bo‘lib tug‘iladi. Bu iqtidorni yuzaga
chiqarish faqat alohida shaxs uchun emas, balki jamiyat va uning taraqqiyoti
uchun zarurdir. Shuning uchun zamonaviy malakali pedagoglarga qo‘yiladigan
asosiy talablardan biri iqtidorli o‘quvchilarni aniqlash, iqtidorni
kerakli yo‘nalishda rivojlantirish uchun ijodiy yondashish va uni yuzaga
chiqarish uchun zarur shart- sharoitni yaratish, o‘quvchi yoshlar ruhiyatini
tushuna olish va malakali yordam bera olishdir.
Iqtidor - bu: Aqliy salohiyat yoki intellekt, bilim olishga bo‘lgan
qiziqish va salohiyatining, o‘ziga bo‘lgan ishonchning yuqoriligidir.
1 Iqtidor – intellektual imkoniyatlar va talabchanlik majmuidir.
2 Insonning sifat jihatdan yangi pog‘onaga ko‘tarilishini va uning
o‘ziga xos faoliyatini ta’minlovchi umumiy xususiyatdir.
3 Inson faoliyatini yuqori darajalarga olib chiquvchi ichki
imkoniyatlar majmui.
Iqtidor – inson ruhiyatining butun hayoti davomida tizimli
rivojlanadigan psixikaning imkoniyati bo‘lib, insonning boshqalarga
nisbatan noan’anaviy va favqulodda natijalarga erishishini ta’minlaydi.
Iqtidor insonning barcha imkoniyatlarini va fikrlashini hayotning yangi
talablarini hal qilishga va yangi sharoitlarga moslashishga yo‘naltiradi.
Iqtidor turlari:
Badiiy iqtidor;
Umumiy intellektual iqtidor;
Yetakchilik iqtidori;
Amaliy iqtidor;
Iqtidor belgilari:
Ma’lum bir faoliyat turiga bo‘lgan qiziqishning barqarorligi;
Kam harakat natijasida yuqori ko‘rsatkichlarga erishish;
Muammolarga o‘zgacha yondashish va ularni hal qila olish.
Umumiy aqliy iqtidor turlari:
Salohiyat;
Iqtidor;
Bilim olishga ehtiyojning yuqoriligi;
Noan’anaviylik.
Iqtidorni rivojlantirish yo‘llari:
Darslarda ijodiy fikrlashni rivojlantirish;
Darsdan tashqari vaqtda ijodiy faoliyatning rivojlanishi;
Ta’lim muassasidan tashqari vaqtda ijodiy faoliyatning rivojlanishi;
Qo‘shimcha mashg‘ulotlarda ijodiy faoliyatning rivojlanishi.
Iqtidorli o‘quvchilar bilan ishlash shartlari:
Doimiy ravishda ularning bilishga bo‘lgan qiziqishlarini
yo‘naltirish;
Bilish jarayoniga ijodiy tus berish;
O‘quvchi eng yuqori natijaga erishishi mumkin bo‘lgan yo‘nalishni tanlashga ko‘maklashish.