Mavzu: Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarni prognozlash usullari

6.Iqtisodiyotda qo’llaniladigan optimallashtirish modellari.
Har bitta ishlab chiqarish jarayonini matematik fomulasini bilan yozib chiqish mumkin .Masalan, bir nechta tarmoqlarda (jq 1,2,…,n) korxonalar bor (iq1,2,…,m ). Ularning har biri turli xildagi mahsulotlar ishlab chiqaradilar Xij. Mahsulotdan oladigan daromadni Cij bilan begilaymiz. Undan keyin yalpi daromad Cij*Xij teng bo‘ladi. U daromadni albatta iloji boricha ko‘p olish kerak . Ya‘ni Cij*Xij → max intilishi lozim.
Bu maqsad funksiyasi:
m n
∑ ∑ cij xij → max
iq1 jq1
Bu maqsada yetish uchun bir nechta shartlar bajarilishi kerak .Ya‘ni : 1) ishlatirishgan resuslar korxonada resuslarni bor zaxirasidan ko‘p bo‘lishi kerak emas.
m n
∑ ∑ aij xij ≤ bi
iq1 jq1
Bu yerda aij har bita mahsulotga i-korxonodan j-tarmoqda ketadigan xarajat normativlari .
2) o‘zgaruvchilarning nomanfilik sharti:
Xij ≥ 0
Bularni hisobga olib, ushbu chiziqli dasturlash usulining umumiy masalasini yozib chiqamiz:
m n
∑ ∑ cij xij → min(max)
iq1 jq1
m n
∑ ∑ aij xij ≤ bi
iq1 jq1
Xij ≥ 0
Qisqacha xulosalar.
Model iqtisodiy pognozlashni o‘rganilayotgan jarayonni ilmiy anglashni muhim vositasi hisoblanadi.
Ijtimoiy va iqtisodiy prognozlashtirish modellari ayrim turlari optimallash kriteriyasi yoki qutilgan yuqori natijasi bilan tasniflanadi.
Тarmoqlararo balans iqtisodiyotdagi asosiy model bo‘lib, unda xalq xo‘jaligidagi turli natural va qiymat aloqadorligi ko‘rsatiladi.
Natural qiymat balansini modeli xalq xo‘jaligini kompleks tavsifini aks ettiradi.
Iqtisodiy matematik modellar makroiqtisodiy darajada iqtisodiy prognozlarni tuzishda keng qo‘llaniladi.
Тarmoqlararo balansda sanoat, kapital qo‘yilmalar, mehnat resurslari va boshqa resurs yetkazib beradigan tarmoqlar orasidagi o‘zaro bog‗liqliklar hisobga olingan holda reja davri qator yillar uchun xalq xo‘jaligi mahsulotining ishlab chiqarilishi va taqsimlanishi ko‘rsatkichlarini hisoblash imkonini beradi. Хalq xo‘jaligi balansi prognozlashtirishni mukammallashtirishning muhim yo‘nalishi-iqtisodiy o‘sishning asosiy parametrlarini prognozlashtirishni vertifikatsion-statistik yondashish dinamik vaqt qatori ma‘lumotlaridan maksimal foydalanishga asoslangan holda ularning haqiqiy iqtisodiy jarayonlar bilan moslangan va baholanayotgan sharoitlar ma‘nosini tekshirishni ko‘zda tutadi.